Gayrimüslimlere Osmanlı Gibi Olamadık 4

-Dediniz ki ibadethane gösteriş için yapılmaz. Osmanlıda hiç gösteriş için cami yapılmadı mı? Sultanlar ve valide sultanlar her tahta geçişte, her vesilede kendi adlarını taşıyan bir gösterişli cami yaptırmadılar mı?

-Böyle düşünmemek gerekir. İnsanlar önem verdiği, her şeyden üstün tuttuğu dinin ibadet mekânlarını en iyi şekilde geliştirmeye büyük önem vermişlerdir. Doğuda böyledir bu, Batıda da böyledir. Çok büyük, kiliseler var Avrupa'da. Bunlar insanın Allah'a duyduğu saygının ve bağlılığın maddi bir görünümüdür. Osmanlıdaki camiler de kesinlikle ihtiyaç olduğu için yapılmıştır.

-Bir çeşit saltanat ifşası gibi algılanamaz mı yani?

-Algılanmamalı. Osmanlı insanı kendi yaşayışında saltanata, debdebeye fazla düşmemiştir. Osmanlı kültüründe evler gayet mütevazıdır. Osmanlı sarayları da karşılaştırılırsa çağdaşı hükümdar sarayları yanında çok mütevazidir. Topkapı Sarayını Viyana, Paris, Londra'daki saraylarla karşılaştırmak bu kanaate varmak için yeterlidir. Fakat kamuya ait binalar, hayır eserleri uzun süren yaşamaya imkân verecek şekilde inşa edilmiştir. Evler hep ahşaptır. Ama medreseler, hanlar, hamamlar, camiler taş binadır. Çünkü önemli olan dini eserlerin, hayır eserlerinin yaşamasıdır. İnsan fanidir. Bu bakımdan sırf gösteriş için cami yapıldı düşüncesine katılmak mümkün değil. Cami yaptıranlar bir ibadet aşkıyla bunu yaptılar. Ama Allah'a inancının kendilerinde uyandırdığı aşk ve şevkle onu en güzel şekilde yapmaya çalıştılar. Kaldı ki Osmanlı camileri ihtişamı yanında sadeliği de temsil etmektedir.

-Osmanlı devleti zimmilerin dini mekanlarının masraflarına katkı yapar mıydı?

-Osmanlı devleti zımmilerin dini mekanlarının inşasına doğrudan bir katkı yapmamıştır. Yapılan camilerinin de kahir ekseriyeti padişahların, hanım sultanların, devlet adamlarının şahsi paralarıyla yaptırdığı camilerdir. Genellikle devlet adamları, vezirler, kazaskerler, şeyhülislamlar, hanım sultanlar, padişahlar bir site yaptırır. İçinde cami olur, medrese olur, kütüphane olur, hastane olur, bakımevi olur falan. Cari masrafları için, devletin katkıda bulunduğu doğrudur. Devlet o hayır kurumlarının cari giderlerine gayri sahih vakıf dediğimiz vakıflarla destek olmuştur. Kiliselere gelince orada da şöyle dolaylı bir destek söz konusudur. Kiliselelerin dini hizmetler için, kilise yapımı için kendi cemaatlarından belli vergiler toplamasına izin verilmiştir.

-Osmanlı bir vakıf medeniyeti dediniz. O halde bugün, gayrimüslimlerin vakıf mallarına el konulması, onlara Osmanlının tanıdığı hakların kullandırılmaması, Türkler Osmanlıya ihanet mi ettiler, sorusunu sorduruyor.

-Osmanlı geleneğini takip etmemişlerdir demek mümkün. Her ne kadar teoride "temel hak ve hürriyetlerde mütekabiliyet aranmaz" denmekte ise de pratikte Türkiye'nin karar organları Trakya'da, Balkanlarda soydaşlarımıza, dindaşlarımıza ve onların dini ve kültürel kurumlarına yapılan muameleded etkilenmişlerdir.

SADECE GAYRİMÜSLİM VAKIFLAR ZARAR GÖRMEDİ...

-Mütekebailiyet aramak, kendi güçsüzlüğünü ilan etmek değil midir?

-Elbette öyle. Ancak bu coğrafyadaki haksızlıklara, hukuk dışı uygulamalara doğrudan engel olunamayınca bu tip tepkisel davranışlar kabul etmesek bile olabiliyor. Ben bunların doğru olduğunu düşünmüyorum. Sadece insanların hangi saiklerle bu tür tepkisel davranışlar içine girdiğini anlatmaya çalışıyorum. Şimdi Balkanlarda yaşayan dindaşlarımız ve soydaşlarımız çok ciddi anlamda Osmanlı eserlerinin yıkılmasından rahatsızlar. Sofya'da sadece bir tane cami var. Filipe Rumeli beylerbeyinin merkezi. Çok önemli bir Osmanlı şehri. Bugün Filipe'de sadece Türklerin restore ettiği Sultan Murat Camii ile birlikte iki tane cami var. Saray Bosna'da Sırpların en çok tahrip etmek istediği eserler Osmanlı eserleri oldu. Bu savaştan en çok bizim kültür mirasımız zarar gördü.

-Ama şöyle de bir şey var: Sen yurtdışına gitmiş ya da orada kalmış çocuğunu oradaki insanlar aç bırakıyor diye kendi evindeki çocuğu aç bırakıyorsun. Mallarını yağmalıyorsun.

-Şunu tespit edelim, Cumhuriyet dönemi yöneticilerinin vakıflara menfi bakışından sadece gayrımüslim vakıfları değil, Müslüman vakıflar da nasibini aldı. Türkiye Cumhuriyeti kuranlar din adamları elinde bir zenginlik kalmasına razı olmadılar, siyasi otoritenin karşısında maddi gücü olan bir dini otorite çıkacak endişesini taşıdılar.

-Hangi yıllardan bahsediyorsunuz?

-1920'lerden sonrası. Bakınız Şeriye ve Evkaf Vekâleti kaldırıldığında Diyanet İşleri kuruldu. Ancak mabetleri, dini hizmetleri desteklemek üzere kurulan dini vakıfların yönetimi Diyanet İşleri Başkanlığı'na verilmedi, Vakıflar Genel Müdürlüğü altında toplandı. Ve bunun idaresi bir devlet bakanına bağlandı. Hatta şuna bile genelde dikkat edildiğini zannediyorum. Diyanet'e bakan devlet bakanıyla Vakıflar'a bakan devlet bakanı genelde farklıdır. Yani cumhuriyet hükümeti Türkiye cumhuriyetinde bulunan vakıfların din adamlarının kontrolünde olmamasına özen gösteriyor ki siyasi otoriteye karşı çıkabilecek bir dini otorite oluşmasın. Dolayısıyla Türkiye'de özellikle Cumhuriyetin ilk yıllarında vakıflara yönelik menfi bakıştan hem Müslümanlar hem gayrimüslimler nasiplerini almışlardır
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın