Kitap Etrafında İhtilaflar

Kitab Etrafında İhtilaflar

Kitab’ı kabul edenlerin, kitab ile ilgili ihtilafları iki türlüdür:

1- Kitab’ın indirilişi ile ilgili ihtilaf,

2- Te’vili ile ilgili ihtilaf. Her ikisinde de bir bölümüne iman söz konusudur, bir bölümüne de değil.

Birinci türe örnek, Yüce ALLAH’ın Kur’ân-ı Kerîm’i kelâm olarak söylemiş olması ve indirilmesi ile ilgili ihtilâf gösterilebilir. Bir kesim şöyle demiştir: Bu kelam O’nun kudret ve meşîeti ile hasıl olmuştur, ancak bu kelam O’nunla kaim olmayıp, O’ndan başkasında mahluktur.

Bir diğer kesim de şöyle demektedir: Kelâm O’nun zatı ile kaim bir sıfatıdır ve mahluk değildir. Fakat O, kendi meşîet ve kudretiyle konuşmaz.

Her iki kesimin de görüşlerinde hak ile batıl bir arada bulunmaktadır. O bakımdan görüşlerindeki bir kısım hak dolayısıyla mü’mindir, diğerinin görüşündeki hakkı da yalanlamaktadır. Bu hususlara dair işaret daha önceden geçmiş bulunmaktadır.

Bir bölümüne imanı ihtiva etmekle birlikte, bir bölümüne de imanı ihtiva etmeyen te’vilindeki ihtilaf örnekleri ise pek çoktur. Buna örnek olarak Amr b. Şuayb’ın babasından, onun da dedesinden rivayet ettiği şu hadistir: Rasûlullah -Sallallahu aleyhi vesellem- bir gün kader ile ilgili tartışmakta iken ashabının yanına çıktı. Bu bir âyet-i kerîme’yi delil gösteriyor, diğeri bir başka âyeti. Peygamber -Sallallahu aleyhi vesellem-in yüzünden adeta nar tanecikleri gibi terler boşaldı, şöyle buyurdu: "Size emrolunan bu mudur? Yoksa size bu işler mi görev olarak verildi? ALLAH’ın Kitabını bir bölümünü, diğer bölümüne vurmak mı? Size ne emrolunduysa ona bakın ve ona uyun, size ne yasaklandıysa ondan da uzak durun."[277]

Bir başka rivayette de şöyle denilmektedir: "Ey kavmim sizden önceki ümmetler bununla sapıttılar. Peygamberlerine muhalefet etmekle ve kitab’ın bir bölümünü diğeri bölümüne çarpıştırmakla. Gerçek şu ki Kur’ân-ı Kerîm bir bölümünü diğeriyle çarpıştırasınız diye indirilmemiştir. Ama Kur’ân bir bölümü diğerini tasdik ederek nazil olmuştur. Ondan bildiğiniz ile amel ediniz, sizin için müteşâbih görünene de iman ediniz."

Bir diğer rivayette de şöyle denilmektedir: "Sizden önceki ümmetler ihtilâfa düşünceye kadar lanete uğramadılar. Şüphesiz ki Kur’ân-ı Kerîm hakkında inatlıca tartışmak küfürdür." Bu hadis meşhur bir hadis olup, müsned’lerde ve sünenler’de rivayet edilmiştir.

Bu hadisin aslını Müslim, Sahih’inde rivayet etmektedir. Abdullah b. Rebah el-Ensarî’nin rivayetine göre Abdullah b. Amr şöyle demiştir: Bir gün öğle sıcağında Rasûlullah -Sallallahu aleyhi vesellem-in yanına gittim. Bir âyet hakkında ihtilâf eden iki adamın seslerini işitti. Rasûlullah -Sallallahu aleyhi vesellem-in yüzünden öfkeli olduğu okunur haliyle yanımıza çıkıp geldi ve şöyle buyurdu: "Sizden öncekiler ancak Kitab hakkındaki ihtilâfları sebebiyle helak oldular."[278]

Bütün bid’at ehli Kur’ân’ın te’vili hususunda ihtilâf etmektedirler. Bir bölümüne iman ederken, bir bölümüne etmemektedirler. Yani onlar görüşlerine uygun düşen âyetleri kabul ederler, muhalif olanları da etmezler. Ya sözleri yerlerinden tahrif edecek bir şekilde o muhalif âyetleri te’vil ederler, yahut ta: Bu müteşabih’tir, kimse bunun manasını bilmez, diyerek ALLAH’ın indirmiş olduğu manalarının bir bölümünü inkar ederler. Bu da buna bir çeşit küfür anlamındadır, çünkü bir anlamı olmayan lafza iman, Kitab ehlinin imanı türündendir. Nitekim Yüce ALLAH şöyle buyurmaktadır: "Kendilerine Tevrat yükletilip sonra onu yüklenmeyenlerin hali kocaman kitaplar taşıyan eşşeğin hali gibidir." (el-Cuma, 62/5); "Onların arasında kuruntu dışında Kitab’ın ne olduğunu bilmeyen ümmi’ler vardır." (el-Bakara, 2/78) Yani manasını anlamadan onu okumaktan başka bir şey bilmezler.

Böyle bir kimse ise Kur’ân-ı Kerîm’den anlayıp da anladığı kadarıyla amel eden, bir bölümü kendisine müteşabih geldiği takdirde de onun ilmini ALLAH’a havale eden ve Peygamber -Sallallahu aleyhi vesellem-in: "Ondan bildiğiniz kadarı ile amel ediniz. Bilmediğinizin de bilgisini onu bilene havale ediniz" buyruğunda emrettiği şekilde, peygamberinin emrine uyan mü’min gibi değildir.

"ALLAH’ın yeryüzündeki dini de, semadaki dini de birdir. O da İslâm dinidir. Yüce ALLAH şöyle buyurmaktadır: "Şüphesiz ALLAH nezdinde din İslâmdır." (Al-i İmran, 3/19) Yine Yüce ALLAH şöyle buyurmaktadır: "Ve size din olarak İslâm’ı beğenip seçtim." (el-Maide, 5/3) O din aşırı gitmek ile kusurlu kalmak arasında, teşbih ile ta’til arasında, Cebriye ile Kaderiye arasında, kendisini emin hissetmek ile ümit kesmek arasında bir yoldur."

[277] Müsned, II, 181, 185, 195, 196; İbn Mâce 85; Müslim 2666.

[278] Müslim 2666.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın