İyi ve Günahkâr Kimselerin Arkasında Namaz Kılmak

İyi ve Günahkâr Kimselerin Arkasında Namaz Kılmak

Sahih-i Buharî’de[95] belirtildiğine göre Abdullah b. Ömer -Radıyallahu anh- el-Haccac b. Yusuf es-Sakafî arkasında namaz kılarmış, Enes b. Malik de böyle. Haccac ise fasık ve zalim bir kimseydi.

Yine Sahih-i Buharî’de belirtildiğine göre, Peygamber -Sallallahu aleyhi vesellem- şöyle buyurmuştur: "Onlar size namaz kıldırırlar. İsabet ederlerse sizin de onların da lehine, hata ederlerse sizin lehinize, onların aleyhinedir."[96]

Şunu bil ki -Allah sana da, bize de merhamet buyursun- kişinin, bid’atçi ya da fasık olduğunu bilmediği kimsenin arkasında namaz kılması, imamların ittifakı ile caizdir. İmam’a uyanın, imamının itikadını bilmesi de, onu imtihan ederek, sen neye inanıyorsun? diye sorması da imama uymasının şartlarından değildir. Aksine kişi, hali mestur (örtülü) kimsenin arkasında namaz kılar.

Bid’atine insanları davet eden bir bid’atçi yahut ta fasıklığı açıkça ortada olan bir fasığın arkasında namaz kılan bir kimsenin arkasında namaz kıldığı bu imam, şâyet cuma ve bayram namazları imamı ile Arafe’de, hac’da namaz kıldırmakla görevli imam ve buna benzer başkası arkasında namaz kılma imkanını bulamadığı muayyen (görevlendirilmiş) bir imam ise; genel olarak selef ve halef’e göre imam’a uyacak kimse, böyle bir imamın arkasında namaz kılar.

Günahkâr bir imamın arkasında namaz kılmayarak cuma ve cemaati terkeden kimse ise, ilim adamlarının çoğunluğuna göre bid’atçi bir kimsedir. Sahih olan böyle bir namazı kılıp tekrar onu iade etmeyeceği şeklindedir. Çünkü Ashab-ı Kiram -Allah onlardan razı olsun- günahkâr imamlar arkasında cuma ve cemaat namazlarını kılar ve tekrar iade etmezlerdi. Az önce geçtiği üzere Abdullah b. Ömer, Haccac b. Yusuf’un arkasında namaz kılardı; Enes -Radıyallahu anh- da.

Sahih(-i Buharî)de kaydedildiğine göre Osman b. Affan -Radıyallahu anh-ın evi muhasara altına alınınca insanlara bir kişi namaz kıldırdı. Birisi Osman’a: Sen genel olarak bütün müslümanların imamısın, şu insanlara namaz kıldıran kişi ise bir fitne (zamanının) imamıdır. Osman -Radıyallahu anh- şöyle dedi: Ey kardeşimin oğlu! Namaz insanların yaptıkları işlerin en güzellerindendir. Eğer güzel iş yaparlarsa, sen de onlarla birlikte güzel iş yap. Şayet kötülük işlerlerse sen onların kötülüklerinden uzak dur.[97]

Fasık ile bid’atçinin namazı özü itibariyle sahihtir. İmam’a uyan bir kimse böyle bir kişinin arkasında namaz kılacak olursa, namazı batıl olmaz ama böylelerinin arkasında namaz kılmayı mekruh görenlerin bundan hoşlanmayış sebebleri; iyiliği emredip münker’den alıkoymanın vacib oluşundan dolayıdır.

Bu kabilden olmak üzere bid’at ve günahını açıkça ortaya koyan bir kimse müslümanlara imam olarak tayin edilmez. Böyle bir kimse tevbe edinceye kadar ta’zir edilmeye müstehaktır. Böyle bir kimsenin tevbe edinceye kadar terkedilme imkanı bulunursa, bu güzel bir şey olur. Şâyet bazı kimseler onun arkasında namaz kılmayı bırakıp, başkasının arkasında namaz kıldıkları takdirde bu durum tevbe edinceye yahut azledilinceye ya da insanlar onun işlediği günahın benzerinden vazgeçinceye kadar münker’in reddedilmesinde bir etkisi bulunursa, böyle bir kimse arkasında namaz kılmayı terketmekte hem şer’î bir maslahat olur, hem de imama uymak durumunda olan kimse, bir cuma’yı da, cemaati de terketmemiş olur.

Şâyet böyle birisinin arkasında namaz kılmayı terketmek cemaate katılan kimsenin cuma ve cemaatleri kaçırmasına sebeb teşkil ediyorsa, işte o takdirde böyle bir kimsenin arkasında namaz kılmayı Ashab-ı Kiram’a muhalefet eden bir bid’atçiden başkası terketmez.

Eğer imamı yöneticiler tayin etmiş iseler, onun arkasında namaz kılmayı terketmekte de şer’î bir maslahat yoktur. Böyle bir durumda bu gibi kimsenin arkasında namaz kılmak terkedilmez. Aksine namaz daha faziletli olan kimsenin arkasında kılınırsa, daha faziletlidir. Eğer bir kimsenin münker’i açıkça işlemeyen bir kimseyi imamete geçirme imkanı varsa, bunu yapması vacib olur. Ancak başkası onu görevlendirmiş ve böyle bir kimseyi imamlıktan alma imkanı yoksa yahut ta onu imamlıktan alma imkanı ancak onun açığa çıkardığı münker’in verdiği zarardan daha büyük bir zarar ve kötülükle mümkün olabiliyorsa, hiç şüphesiz büyük bir fesad ile küçük bir fesadı önlemeye kalkışmak caiz değildir. İki zarardan daha hafif olanının da daha büyük bir zararla defedilmesi caiz olmaz. Çünkü şer’î hükümler, maslahatları elde etmek ve onları tamamlamak ile fesadı işlemez hale getirmek ve -imkan ölçüsünde- azaltmak maksadıyla gelmiştir. Buna göre cuma ve cemaatlere katılmayı kaçırmak, bu iki namazda günahkar imama uymaktan daha büyük bir fesattır. Özellikle cemaate katılmamak herhangi bir günahı önlemiyor ise bu böyledir. Geriye şer’î maslahatın, böyle bir fesat önlenmeksizin işletilmemesi kalır.

Eğer cuma ve cemaat namazları iyi kimselerin arkasında eda edilebiliyorsa, elbetteki bu günahkar kimselerin arkasında eda edilmesinden daha uygundur. İşte o vakit, mazeretsiz olarak günahkâr bir kimsenin arkasında namaz kılacak olursa, bu ilim adamlarının içtihad ettikleri bir konu olarak karşımıza çıkar. Kimisi böyle bir namazı iade eder derken, kimisi de iade etmez, demektedir. Buna dair geniş açıklamalar ise fürûa dair (fıkıh) kitablardadır.

Kitabın ve sünnetin nassları ile ümmetin selef’inin icmaı şuna delâlet etmektedir: Veliyyu’l-Emr, namaz kıldırmak için tayin edilmiş imam, hakim, harb emiri, sadaka âmiline ictihad edilecek konularda itaat olunur. İçtihad edilecek konularda bu gibi kimselerin, kendilerine uymak durumunda olanlara itaat etmek yükümlülükleri yoktur. Aksine itaat etmek durumunda olanların bu hususlarda ona itaat etmesi ve onun görüşünü benimseyip kendi görüşlerini terketmeleri gerekir. Çünkü cemaat ve uyuşma maslahatı ile tefrika ve ayrılığın mefsedeti cüz’î meselelerden daha büyüktür. Bundan dolayı hakimlerin birinin diğerinin hükmünü nakletmesi caiz görülmemiştir.

Kat’î olarak bilinen doğru ise şudur: Bu gibi kimselerin birinin diğeri arkasındaki namazı sahih’tir. Ebu Yusuf’tan rivayet edildiğine göre o, Harun er-Reşid ile birlikte hac ettiğinde halife (Harun) hacamat yaptırmıştı. Malik de ona abdest almasının gerekmediği doğrultusunda fetva vermişti. Halife bu haliyle insanlara namaz kıldırdı. Ebu Yusuf’a: Arkasında namaz kıldın mı? diye sorulunca, O: Subhanallah, Emiru’l-Müminîn’dir o, diye cevab vermişti. Bu sözleriyle yöneticiler arkasında namaz kılmayı terketmenin bid’at ehlinin fiillerinden olduğunu kastetmiştir.

Buharî’nin rivayet ettiği Ebu Hureyre yoluyla gelen hadise göre de Rasûlullah -Sallallahu aleyhi vesellem- şöyle buyurmuştur: "Onlar size namaz kıldırırlar. İsabet ederlerse, sizin de, onların da lehinedir. Hata ederlerse, sizin lehinize, onların aleyhinedir."[98]

Bu hadis imam hata ettiği takdirde, bu hatası imamın aleyhinedir. İmama uyan aleyhine değildir, gerçeğini ortaya koyan açık ve sahih bir nasstır. Müçtehid nihayet vacib olmadığına inandığı bir vacibi terketmekle yahut ta yasak olmadığına inandığı bir yasağı işlemekle hata etmiş olabilir. Ancak Allah’a ve âhiret gününe iman eden bir kimsenin böyle bir hadis kendisine ulaştıktan sonra, bu açık ve sahih hadise muhalefet etmesi helal olmaz.

Ayrıca bu hadis, imam eğer "imama uyanın vacib olduğuna inandığı bir şeyi terkedecek olursa, o imama uyması sahih değildir" ifadesini mutlak olarak kullanan, Hanefi, Şafiî ve Hambeli’lere mensub kimselerin kanaatlerine karşı da bir delildir. Şüphesiz ki bir arada olmak, birlikte bulunmak göz önünde bulundurulması gereken hususlardandır. Fesada götüren ayrılıkların da terkedilmesi gerekir.

[95] Bk. İbn Hacer, et-Telhis, II, 43; İbn Şeybe, el-Musannef, II, 378; Beyhakî, es-Sunenu'l-Kubrâ, III, 122.

[96] Buhârî 694.

[97] Buhârî 695.

[98] Buhârî 694.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın