Cehmiyenin Alâmeti

Cehmiye’nin Alâmeti

Aynı şekilde selef imamlarının pek çoğu da şöyle demiştir: Cehmiye’nin alameti Ehl-i sünneti, “müşebbihe” diye nitelemektir. Çünkü Allah’ın sıfat ve isimlerini kabul etmeyen ne kadar kişi varsa mutlaka bu isim ve sıfatları kabul edenleri "müşebbihe" diye adlandırırlar.

Yüce Allah’ın yarattıklarından hiçbir varlığın O’na benzemediğini söylemek, O’nun yarattıklarından herhangi birisine benzemesini de reddetmeyi ihtiva eder. Bundan dolayı merhum hocamız: "O enâm’a benzemez" sözleriyle yetinmiştir. Enâm ise insanlar demektir. Bütün mahlukattır diye açıklandığı gibi ruh sahibi, herbir varlıktır, insanlar ve cinlerdir, diye de açıklanmıştır. Ancak Yüce Allah’ın: "Yere gelince onu da enâm için alçalttı." (er-Rahmân, 55/10) buyruğu diğer açıklamalardan daha çok birinci açıklamanın lehine tanıklık etmektedir. Doğrusunu en iyi bilen Allah’tır.

"O Hayy’dır, ölmez, Kayyûm’dur, uyumaz."

Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Allah O’dur ki O’ndan başka ilâh yoktur. Diridir, Kayyûm’dur, O’nu ne bir uyuklama alır ne de bir uyku." (el-Bakara, 2/255)
Bu buyrukta uyuklamanın ve uykunun nefyedilmesi, O’nun hayat ve kayyumiyyetinin kemaline delildir. Yine Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Elif, Lam, Mim. Allah O’dur ki O’ndan başka hiçbir ilâh yoktur. Diridir ve Kayyum’dur. O sana kitabı hak ile indirdi." (Al-i İmran, 3/1-3); "Yüzler Hayy ve Kayyum’a zillet ile boyun eğmiş olacaktır." (Tâ’hâ, 20/111); "Asla ölmez, Hayy olana dayan ve O’nu hamd ile tesbih et." (el-Furkan, 25/58); "O, Hayy (diri) olandır. O’ndan başka hiçbir ilâh yoktur." (el-Mu’min, 40/65)

Peygamber -Sallallahu aleyhi vesellem- da şöyle buyurmaktadır: "Muhakkak Allah uyumaz, zaten ona uyumak ta gerekmez."[23]

Hocamız (Tahâvî) teşbihi nefyettikten sonra Allah ile O’nun yarattıkları arasındaki ayrılığı ortaya koyan hususlara yüce Allah’ın mahlukatından gayrı olarak ve kendine has olmak üzere sahip olduğu sıfatlara işaret etmektedir. İşte bu sıfatlardan birisi O’nun ölmemek üzere hayat sahibi (Hayy) olmasıdır. Çünkü Bâki (ebedi kalıcı) hayat sıfatı yalnızca Yüce Allah’a has’tır. O’nun yaratıklarının öyle bir vasıfları yoktur, çünkü onlar ölürler.

Kendine has sıfatlardan birisi de O’nun uyumamak üzere Kayyûm olmasıdır. Çünkü O, uyumamak ve uyuklamamak sıfatlarına özel olarak sahiptir. Mahlukatı böyle değildir, onlar uyurlar.

Bu ifadelerle teşbihin nefyedilmesinin sıfatları nefyetmek demek olmadığına da işaret vardır. Aksine O, zatının kemali dolayısıyla bütün kemal sıfatlarına sahiptir.

Ebedi kalıcı hayata sahip olan Hayy elbetteki geçici bir hayata sahip olan hayy’a benzemez. Bundan dolayı dünya hayatı bir meta, oyalanma ve bir oyundur: "Bu dünya hayatı bir eğlenceden ve bir oyundan başka bir şey değildir. Âhiret yurdu ise asıl hayat yurdu işte orasıdır." (el-Ankebût, 29/64)
Dünya hayatı bir uyku, âhiret hayatı da uyanıklık gibidir. O bakımdan âhiret hayatı yaratılmışlar için olduğundan ötürü kamil bir hayattır, denilemez. Çünkü bizler el-hayy, hayat zatının ayrılmaz sıfatı olan kimsedir, diyoruz. Yaratılmışa bu (ahiretteki) daimi hayatı bağışlayan da O’dur. O hayatın devamlı olması, Allah’ın onu devam ettirmesiyle olmuştur. Yoksa devamlılık bizatihi onun ayrılmaz bir sıfatı olduğundan değildir. Yüce Rabbin hayatı ise böyle değildir. O’nun diğer sıfatları da aynı şekildedir. Kısacası yaratıcının sıfatları kendisine layık olduğu şekildedir. Yaratılmışların sıfatları da kendilerine layık olan şekildedir.

[23] Müslim 179/293; İbn Mâce 195, 196; Müsned, IV, 395, 401, 405.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın