Eğitim Sorumluluğu

I- Eğitim Sorumluluğu:

"Ey çocuğun eğitimiyle yükümlü kişi! Eğer çocuğun sorumluluğunu üzerine almaz da onu parklara, oyun ve eğlence yerlerine bırakırsan, korkarım ki azabın ikiye katlanır: Çocuk gibi değerli bir varlığı kaybetmekten dolayı azap görürsün, ayrıca bu umûmi cinayetten belli bir pay da almış olursun."[2] Bu itibarla, Hz. Peygamberin (s:a.v.) çocukların eğitim sorumluluğunu tümüyle ana babaya yüklediğini görüyoruz.

İbn Ömer'den (r.a.) rivayet edildiğine göre "Rasûlüllah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Herbiriniz birer çobandır ve herbiriniz sürüsünden mes'uldür. Devlet adamı bir çobandır ve yönetimi altındakilerden mes'uldür. Erkek, aile fertlerinin çobanıdır ve onlardan mes'uldür. Kadın, kocasının evinde çobandır ve çocuklarından mes'uldür. Hizmetçi/işci, efendisinin malının çobanıdır ve ondan mes'uldür. Hâsılı herbiriniz birer çoban ve herbiriniz sürüsünden mes'uldür"[3]

Hatta Peygamber (s.a.v.), çocuğun eğitimi konusunda temel bir kaide de koymuştur. Bu kaideye göre çocuk, ana babasının dini üzere yetişir ve ana baba, çocuk üzerinde etkili faktördür.

Ebû Hüreyre'den (r.a.) rivayet edildiğine göre Rasûlüllah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Dünyaya gelen her çocuk ancak İslâm fıtratı üzerine doğar. Daha sonra ana babası onu yahûdi, hırıstiyan veya mecûsi yaparlar. Nitekim hayvan yavrusu da organları tam olarak doğar. Hiç o yavrunun burnunda, kulağında eksik-kesik bir yer görür müsünüz?" Sonra Ebû Hüreyre (r.a.) şu ayeti okumuştur:

"Allah'ın, insanları üzerine yaratmış olduğu fıtrata (yaratma kanununa dön). Allah'ın yaratması değiştirilemez, işte dosdoğru din budur..."[4]

Yüce Allah, ana babaya çocukların eğitimini emretmiş, onları, buna teşvik etmiş ve şu sözleriyle de onlara sorumluluk yüklemiştir.

"Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi/aile fertlerinizi, yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun. O ateşin başında, iri gövdeli, sert yapılı, Allah'ın kendilerine emrettiklerine isyan etmeyen ve emrolunduklarını yapan melekler vardır"[5]

Hz. Ali, bu ayet hakkında şu açıklamayı yapmıştır:

"Kendinizi ve ailenizi koruyun ateşten koruyun" demek, "kendinize ve ailenize hayrı öğretiniz" demektir.[6]

Fahreddin er-Râzî de şunları söylemiştir: Ayet, "Allah'ın yasakladığı şeylerden vazgeçmek suretiyle kendinizi koruyun" demektir.

Mukâtil, "müslümanın, kendisini ve aile fertlerini eğitmesi, onlara iyiliği emretmesi ve kötülükten alıkoyması" şeklinde anlamış,

ez-Zemahşeri ise el-Keşşaf’da şu izahı yapmıştır:

"Günahları bırakmak ve ibadetleri yapmakla kendinizi koruyun, kendinizi sorumlu tuttuğunuz şeylerle onları sorumlu tutmakla da aile fertlerinizi koruyun."[7]

O halde çocukların ıslahı, yanlışlarının düzeltilmesi ve onlara iyi alışkanlıklar kazandırma hususunda devamlı çok gayret sarf edilmelidir. Zaten peygamberlerin yolu da budur. Nûh (a.s.) oğlunu imana davet etmiş, İbrahim de (a.s.) çocuklarına yalnız Allah'a kulluk etmelerini vasiyyet etmişti. Ve daha başka peygamberler...

İmam Nevevî, eş-Şâfiî'nin Fudayl'den şu nakilde bulunduğunu kaydeder:

"Davud Peygamber'in

"Allah'ım! Bana Iütfunla muamele ettiğin gibi oğluma da lütfunla muamele et" diyerek dua etmesi üzerine yüce Allah ona şöyle vahyetti:

"Ey Davud! Oğluna söyle, senin bana davrandığın gibi o da bana öyle davransın. Bu durumda sana yaptığım gibi ona da lütfumla muamele ederim."[8]

Bundan dolayı İmam Gazzâlî, "Ey Oğul" adlı kitabında şu tesbitte bulunmuştur:

"Eğitim işi, verimin artması için ekinlerin arasından yabanî otları ve dikenleri temizleyen çiftçinin işine benzemektedir."

Ibnu'l-Kayyim de bu sorumluluğu altını çizerek ifade etmiş ve gerçekten de çok faydalı bilgiler vermiştir. O, der ki:

"Bazı alimler şöyle demiştir: Şüphesiz Allah kıyamet gününde babasından ötürü çocuğunu hesaba çekmeden önce, çocuğundan ötürü babasını hesaba çeker. Zira babanın oğlu üzerinde bir hakkı olduğu gibi, oğulunda babası üzerinde bir hakkı vardır. Bir ayette yüce Allah, "biz, insana, ana babasına iyi davranmasını tavsiye ettik"[9] derken, başka bir ayette de "Kendinizi ve ailenizi, yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun (Hz. Ali'nin açıklamasına göre, "eğitim ve öğretimini gerçekleştiriniz)" buyurmuştur.[10]

Yine Allah şöyle buyurur:

"Allah'a kulluk edin ve O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana babaya, akrabaya... iyi davranın."[11]

Peygamber de (s.a.v.) şöyle buyurur:

"Nezaket, ikram ve saygı hususunda çocuklarınızın size iyi davranmasını istediğiniz gibi, siz de bağışlarda onlar arasında âdil olunuz."[12]

Böyle olunca, çocuklar konusunda Allah'ın velilere olan tavsiyesi, veliler konusunda çocuklara olan tavsiyesinden önce gelmektedir. Yüce Allah şöyle buyurur:

"Geçim endişesi yüzünden çocuklarınızın canına kıymayın. Biz, onların da, sizin de rızkınızı veririz. Onları öldürmek gerçekten büyük bir hatadır."[13]

Ibnu'l-Kayyim şöyle devam eder:

"Çocuğuna faydalı bilgiler öğretmeyi ihmal eden ve onu başıboş bırakan kimse, şüphesiz en kötü şeyi yapmış olur. Çocukların çoğunun bozulması babalarından; babalarının onları ihmal etmelerinden, dinin farz ve sünnetlerini öğretmemelerinden kaynaklanmaktadır. Sonuç itibariyle veliler, çocuklarına küçüklüğünde gereken aile terbiyesini vermeyince, çocuklar da büyüdüklerinde velilerine yararlı olmamaktadırlar. Nitekim, karşı gelen çocuğuna sitem eden bazı babalar ondan şu cevabı almıştır:

"Babacığım! Küçük iken sen beni ihmal ettin, ben de sana şimdi karşı geldim. Çocuk iken sen beni zayi ettin, ben de yaşlı iken seni terkettim."

Evlilik ve iyi bir nesil yetiştirmek, şüphesiz büyük bir sorumluluktur. Kıyamet gününde kişi bundan dolayı hesaba çekilecektir. Ebû Saîd el-Hudrî ve Ebû Hüreyre'den rivayet edilen bir hadiste Rasûlüllah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Kıyamet gününde kul getirilir ve Allah (c.c.) ona sorar:

"(Ey kulum) sana göz, kulak, mal ve çocuk vermedim mi? Sana zevce vermedim mi? Arazi ve hayvanları senin hizmetine vermedim mi? Başkanlık yapmana ve ganimetin dörtte birini almana izin vermedim mi? Şu gününde benimle karşılaşacağını hiç aklından geçiriyor muydun?" Kul,

"hayır" cevabını verir. Bunun üzerine Allah (c.c):

"İşte sen beni unuttuğun gibi, ben de seni unutuyorum" der."[14]

Burada, çocuğun ulaşmış olduğu güçlü zamanı gözleri önünde temsil ediliyor. Sorumlu olduğu fertlere karşı nasıl davrandığı, iyi bir nesil yetiştirmek için görevini yapıp yapmadığı hayal dünyasında canlandırılıyor ve sorgulanıyor. Artık kişinin şuur ve anlayışının zayıflığını gösteren, onun gaflet içinde bulunuşunu ortaya koyan, 'bundan daha büyük bir belge var mıdır? Ama bu eğitim bir bağış veya bir hediye değil, çocuğun ana babası üzerindeki hakkıdır. Peygamber (s.a.v.) şu sözüyle bu hususu anlatmıştır:

"Allah'ın, bazı kimseleri "iyi insanlar (ebrâr)" diye adlandırması onların, babalarına ve evlatlarına iyi davranmalarından dolayıdır. Babanın senin (yani çocuğunun) üzerinde hakkı olduğu gibi, çocuğunun da senin (yani babasının) üzerinde hakkı vardır."[15]

Yine Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Şüphesiz Allah, elinin altındakilerden sorumlu herkese görevini yapıp yapmadığını soracaktır. Hatta kişi, aile fertlerinden de sorumlu tutulacaktır."[16]

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın