Ayet ve hadislerde geçen ölçü birimleri

AYET VE HADİSLERDE GEÇEN ÖLÇÜ BİRİMLERİNİN ÇAĞDAŞ ÖLÇÜLER CİNSİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

* Kur’ân-ı Kerîm’de; “Ölçüp tarttığınızda şaşmaz bir teraziyle tartın”[1] diyerek ölçü işlerine dikkat edilmesi gereğini vurgulayan Rabbimiz, en küçük ağırlık birimi kabul edilebilecek “Zerre” kelimesini, pek çok ayetlerde[2] kullanmıştır. Yine ağırlık birimi olarak kullanılan “Hardal tanesi” de bazı ayetlerde geçer[3] “Kıntar”[4] ve çoğu “Kanatîr”[5] de ayetlerde geçen ölçü birimlerindendir. Yine en küçük ölçü birimlerinden olan “Nakîr”[6] Kıl kadar anlamında olan: “Fetîl”[7] ve yine en küçük ağırlık birimi olan “Kıtmîr”[8] ve en küçük para birimi Dirhem’in çoğulu olarak “Derahim”[9] kelimesi Kur’ân’da geçen ölçeklerdendir.

Ayrıca, ölçü ve tartı işlerinde dürüst ve duyarlı olunması gereğini[10] bizlere bildiren Rabbimiz bir nevi ölçek durumunda olan su kabı “Suvağ”[11] kelimesini derleyip toplamak anlamına gelen “Vesak”[12] kelimesini kitabımızda kullanmıştır.

Ayrıca değişik ölçü birimleri olarak kullanılan ve en büyük ölçek anlamında “Yeryüzü”[13] kelimesini, avuç anlamındaki “Kabza”[14] kelimesini ve Arşın anlamındaki “Zira”[15] kelimesini Kur’an’da kullanmıştır.

* Hadis-i şeriflerde de “Mizan, Vezin, Dirhem, Dinar, Okıyye, Kantar, Mûd, Sa’, Farak, Arak, Vesk, Kıst, Mûd, Mekûk, Kafiz, İrdeb, Kur`.” Uzunluk ölçüleri olarak ta; “Fersah, Mil, Ğalve, Zira, Kabza” kelimeleri kullanılmıştır. Ondört asır önce bu ayetler indirildiği ve bu hadisler söylendiği zaman tüm o çağın insanları anlıyorlardı. Bugün aradan bu kadar zaman geçmesine ve ölçü birimlerinin değişime uğramasıyla tüm Coğrafyalarda değişik isimler adı altında ölçekler kullanılmaktadır. Pek çok İslam Coğrafyası değişik ölçü birimleri kullanmakla beraber kilo, litre, metre, kilometre ölçülerinde birliktelik gözlemlenmektedir. Bu yüzden okuduğumuz hadislerde geçen bu ölçü birimlerini bir cetvel halinde okuyucu ve araştırmacı kardeşlerimize kolaylık olsun diye bu cetvelleri aşağıda veriyoruz. Bu cetveller hazırlanırken “M. Necmüddin el Kürdî” nin Mastır tezi olarak hazırladığı İbrahim tüfekçinin Tükçeye tercüme ettiği, “Şer’i ölçü birimleri ve Fıkhî hükümleri” kitabından büyük ölçüde istifade edilmiştir.

UZUNLUK ÖLÇÜLERİ

1- Bir katır kılı 0,5 mm

2- Altı katır kılı normal bir arpa tanesi kadar eder 3.33 mm.

3- Altı normal arpa tanesi, normal bir parmak kalınlığı eder “İsba” 20 mm

4- Dört parmak kalınlığı bir kabza eder ki “Kabza” 80 mm

5- 24 parmak kalınlığı bir zira` bir arşın eder ki, “Zira’, Arşın” 48 cm. Normal bir kişinin dirseğinden orta parmak ucuna kadar ki uzunluktur.

6- Dört Zira’ bir ba’ bir “Kulaç” eder ki; 192 cm

7- “Ğalve” bir ok atımı mesafedir ki; 192 metre

8- “Mil” 3500 Zira’ eder ki; 1680 metre

9- “Fersah” üç mil eder ki; 5,04 km

10- “Berîd” dört fersah eder ki; 20,16 km. dir.

İslam ülkelerinin çeşitli bölgelerinde kullanılan tefsir ve hadis kitaplarında isimleri geçen değişik zira’ ölçüleri vardır ki isimleri ve parmak cinsinden ölçüleri şöyledir:

Sevda : 27 parmak kalınlığı

Hadid : 27 parmak kalınlığı

Yusufiyye : 26 1/3 parmak kalınlığı

Kâdiye : 25 1/3 parmak kalınlığı

Yed : 24 parmak kalınlığı

Mürsele : 24 parmak kalınlığı

Evanî : 24 parmak kalınlığı

Kirbâs : 28 parmak kalınlığı

Misaha : 28 parmak kalınlığı

Kadîm : 28 parmak kalınlığı

Küçük hâşimî : 29 2/3 parmak kalınlığı

Mimariye : 30 parmak kalınlığı

Neccar : 30 parmak kalınlığı

Büyük haşimî : 32 2/3 parmak kalınlığı

Ömeriyye : 24+4+3=31 parmak kalınlığı

Mizaniyye : 72 2/3 parmak kalınlığı

AĞIRLIK ÖLÇÜLERİ

1- Habbe : Buğday ve arpa tanesi 0,0589 gr.

2- Tusuç : 0,124 gr.

3- Kırat : 0,1856 gr.

4- Danik : (Yaklaşık yarım gram) 0,495 gr.

5- Nevât : Beş dirhem 14,85 gr.

6- Neş : Yirmi dirhem 59,4 gr.

7- Ukıyye : Kırk dirhem 118,8 gr.

8- Rıtıl : Dört yüz seken dirhem 1425,6 gr.

9- Men : Dokuz yüz altmış dirhem 2851,2 gr.

10- Kıntar : On iki bin dirhem 35,640 gr.

HACİM ÖLÇÜLERİ

Rıtıl : 416 gr.

Müd : ¼ Sa’a eşit bir ölçü birimidir. 832 gr.

(Normal bir kimsenin iki avucunu buğday yığınına daldırdığında ele gelen buğday miktarı)

Kıst : Yarım Sa’ miktarı kadardır. 1,664 gr.

Kılece (Kıst) : 7/10 Sa’ demektir, veya 3 tam ¾ rıtıl demektir, 2,425 gr.

Sa’ : Dört Müd miktarıdır veya 5 tam 1/3 rıtıl demektir, 3,328 gr.

Mahtûm : Beş tam 1/3 Rıtıl demektir, 2,218 gr.

Mekûk : Sekiz Rıtıl demektir veya bir tam ½ Sa’ demektir, 3,328 gr.

Farak : Üç Sa’ veya on altı Rıtıl demektir, 9,984 gr.

Veybe : Altı Sa’ veya Otuz iki Rıtıl demektir, 19,968 gr.

Müdy :Yedi tam ve ½ Sa’ demektir veya kırk rıtıl demektir, 16,640 gr.

Kafîz : On iki Sa’ veya 64 Rıtıl demektir, 26,624 gr.

Arak : On beş Sa’ veya 80 Rıtl demektir, 33,280 gr.

İrdeb : Yirmi dört Sa’ veya 128 Rıtl demektir, 53,248 gr.

Cerîb : Kırk sekiz Sa’ veya 256 Rıtl demektir, 106,496 gr.

Vesak : Altmış Sa’ veya 280 Rıtıl demektir, 199,680 gr.

Kerr : Yediyüz yirmi Sa’ veya 3840 Rıtl demektir, 1,597,440 gr.

Saf suyun buğday hacmine göre oranı 150/198 yani 198 litre su 158 kg. ağırlığına eşittir. Arpanın saf suya orantısı ise 120/198 dir. Yani 198 litre su 120 kg. arpaya eşittir. Bu hesaba göre aynı hacimde fakat farklı ağırlıkta olan bazı bakliyat çizelgesi aşağıda sunulmuştur;

İRDEB: Yirmi dört Sa’ veya 128 Rıtıl miktarına eşittir.

Maddenin cinsi Hacmi Ağırlığı

1- Saf su : 1 irdeb 198 kg veya litre

2- Buğday : 1 irdeb 150 kg veya litre

3- Arpa : 1 irdeb 120 kg veya litre

4- Normal mercimek : 1 irdeb 160 kg veya litre

5- Kırık mercimek : 1 irdeb 148 kg veya litre

6- Bakla : 1 irdeb 150 kg veya litre

7- Kırık Bakla : 1 irdeb 144 kg veya litre

8- Soğan : 1 irdeb 45 kg veya litre

9- Nohut : 1 irdeb 150 kg veya litre

10-Susam : 1 irdeb 120 kg veya litre

11- Yonca : 1 irdeb 157 kg veya litre

12- Saman : 1 irdeb 50 kg veya litre

13- Kepek : 1 irdeb 67,5 kg veya litre

14- Kuru bezelye : 1 irdeb 160 kg veya litre

15- Her türlü meyve sebze 1 irdeb 45 kg veya litre

1 Müslim, Cum’a: 43; İbn Mace, Mukaddime: 7

[1] 26 Şuara: 182

[2] 4 Nisa: 40; 10 Yunus: 61; 34 Sebe’ 3-22; 99 Zilzal 7-8

[3] 21 Enbiya: 47; 31 Lokman: 16

[4] 3 Âl-i Imrân 75; 4 Nisa; 20

[5] 3 Âl-i Imrân:14

[6] 4 Nisa: 53; 4 Nisa: 124

[7] 4 Nisa: 49, 77; 17 İsra: 71

[8] 35 Fatır: 13

[9] 12 Yusuf: 20

[10] 11 Hud: 85; 26 Şuara: 181, 182; 6 Enam: 152

[11] 12 Yusuf: 72

[12] 84 İnşikak: 17

[13] 39 Zümer: 67

[14] 20 Taha: 96

[15] 69 Hakka 32

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın