Tasavvufi üslubun ehemmiyeti

Tasavvufî Üslûbun Ehemmiyeti

Ashab-ı kiramdan Ebû Derda Hazretleri Şam'da kadılık yapıyordu. Birgün halkın bir günahkâra sövüp saydıklarını işitti ve onlara:

"-Siz kuyuya düşmüş bir adam görseniz ne yaparsınız?" diye sordu.

Oradakiler:

"-İp sarkıtıp çıkarmaya çalışırız." deyince Ebû Derdâ Hazretleri bu defa:

"-Öyleyse günah kuyusuna düşmüş bu adama da niçin bir ip sarkıtıp onu kurtarmayı düşünmüyorsunuz?" diye sordu.

Şaşırdılar:

"-Sen bu günahkâra düşmanlık duymaz mısın?" dediler.

Ebû Derda Hazretleri de şu hikmetli cevabı verdi:

"-Ben, onun kendisine ve şahsiyetine değil, günahına düşmanım."

Bu misâlde Ebû Derdâ Hazretleri'nin mü'min gönüllere yerleştirmek istediği pek derin hikmetler vardır. Bu hikmetler, Cenâb-ı Hakk'ın emir ve rızası ile Hazret-i Peygamber -sallâllâhü aleyhi ve sellem-'in yüce ahlâkından ümmete yansıyan ulvî pırıltılardır ki bunlar, İslâm tarihinde hep birer olgunluk düstûru olarak hidâyet sürûr ve nûruna vesile telakkî olunmuş ve amel-i sâlih toprağında kökleşerek tasavvufî bir üslûp hâline gelmiştir.

Bu üslûp, günahkârı, günahı içinde boğmayıp, onu müsamaha, afv, merhamet ve muhabbet ikliminde, tevbe deryasında arındırma gayretidir. Hazret-i Peygamber -sallâllâhü aleyhi ve sellem-, Ebû Cehil gibi müşriklerin en azgınına dahî böyle bir incelikle yaklaşmış ve muhatabının günah çukurlarını çomaklayıp rezaletleriyle uğraşmamış, sadece ve sadece îmânın kurtuluş ve seadet deryasında tertemiz olmaya çağırmıştır. Nitekim Cenâb-ı Hakk'ın îmân ve tevbeye sarılan kimsenin evvelki günahlarını silmesi, hiç işlememiş gibi muamele buyurması, hatta samîmiyet ölçüsünde o günahların hepsini sevap defterine aktarması, bu hususta bize yol gösteren büyük bir hikmet meş'alesidir. Âyet-i kerîmede buyurulur:

"Ancak tevbe ve îmân edip güzel ameller işleyenlerin, işte Allâh onların kötülüklerini iyiliklere (günahlarını sevaplara) çevirir. Allâh çok bağışlayıcı, engin merhamet sahibidir." (Furkân, 70)

Bu yüce merhametten nasip alamayanlar, hem kendilerinin hem de insanlığın düşmanıdırlar. Böylesi merhamet ve şefkat bilmeyen gâfiller, ilâhî nasiplerinin yollarını tıkayan zavallılardır. Ancak merhamet kaynağını elde eden Mevlânâlar ve Yûnuslar gibi Hakk dostları ise, insanların da dostları olarak herkes tarafından, hatta kurdu ve kuşuyla bütün bir kâinat tarafından sevilen nûr yüzlü mütebessim birer cennet gülleridir. Onlar dikenlerin üzerinde dahi âleme güzellik dağıtır ve gönül yaralarını tedavi ederler. İşte önemli olan budur; gül tabiatli olabilmek, yâni bu dünyâ bahçesinde dikenleri görüp onlardan incinerek dikenleşmek değil, araya kış gibi çileler de girse onları bahar iklîmleriyle kucaklayarak bütün âleme bir gül olabilmek... Hazret-i Mevlânâ ne güzel buyurur:

"Ay geceden ürkmediği, karanlıklardan kaçmadığı içindir ki nûrlandı, ışık saçmaya başladı. Gül de o güzel kokuyu diken ile hoş geçindiği için kazandı."

"Bu hakikati gülden de işit. Bak o ne diyor: Dikenle beraber bulunduğum için neden gama düşeyim, neden kendimi kedere salayım? Ben ki gülmeyi, o kötü huylu dikenin beraberliğine katlandığım için elde ettim. Onun vesilesiyle âleme güzellikler ve hoş kokular dağıtma imkânına kavuştum..."

Eşrefoğlu Rûmî Hazretleri, bu hâle erişebilmek için zarûrî olan üslûbu bir beytinde şöyle hulâsa eder:

Ol dost için ağuları (zehirleri),
Şeker gibi yutmak gerek!..

Merhûm Ramazanoğlu Mahmûd Sâmî -kuddise sirruh- Hazretleri'nin bir talebesi geçirdiği buhran dolayısıyla zaafa uğramış ve sarhoş bir vaziyette kapısına gelmişti. Kapıyı açan kişi:

"-Bu ne hâl! Hangi kapıya geldiğinin farkında mısın?" diye azarlayınca bitkin ve bîçâre adamcağız:

"-Beni merhametle kucaklayacak başka bir kapı var mı ki!.." dedi.

Olup biteni içeriden işiten Hazret, hemen kapıya geldi ve o gönlü zedelenmiş talebesini içeriye buyur ederek onu can sarayına aldı. Onun vîrâne olmuş gönlünü merhamet, şefkat ve muhabbetle ihyâ etti. Bu gönül inceliği üslûbu ile irşâda mazhar olan o şahıs da bütün menfî hâllerinden kurtularak ileriki hayâtında sâlihler zümresine dâhil oldu.

İşte insana mutasavvıfâne bir gözle bakmak, onun günahlarla kirlenmiş durumundan ziyâde aslına itibar ve iltifât etmeyi gerektirir. Tasavvufî üslûbun -günâhı değil- günahkârı hoş görüp merhametle kucaklamasının derin bir hikmeti de işte budur. Gerçek bir mutasavvıf, günahkâr insanı, kanadı kırık bir kuş gibi şefkat ve alâkaya muhtaç bir varlık olarak telâkkî eder. Onun buhranlı rûhunu teskîn etmenin, yeniden sıhhat ve huzûra kavuşturmanın endişesini sînesinde hisseder. Çünkü Hâlık için mahlûka gösterilecek şefkat ve müsâmaha, mü'minleri kemâle ve fazîlete erdiren en kuvvetli bir müessirdir.

Ashâbdan biri, ceza vere vere artık bıktıkları bir içki mübtelâsı hakkında lânet etmişti. Bunu işiten Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- şöyle buyurdu:

"Ona lânet etmeyin. Allâh'a yeminle söylüyorum, bu adam hakkında bildiğim bir şey varsa, o da, Allâh ve Rasûlü'nü sevmiş olmasıdır." (Buhârî, Hudûd, 5)

Çünkü insan, asıl gâyesinden ne kadar uzak kalırsa kalsın "insan" olmak haysiyetiyle yine de yüce bir şeref sâhibidir. Onun öz cevherindeki yücelikten habersiz olarak günah bataklığına saplanması, tıpkı Kâbe-i Muazzama'nın duvarındaki Hacerü'l-Esved'in, oradan yere düşüp kir pas içinde kalması gibidir. Bu hâle lâkayd kalarak feverân etmeyecek hiçbir mü'min vicdânı tasavvur olunamaz. Bu hâlde bile mü'minler Hacerü'l-Esved'e hürmetten vazgeçmezler. Onu derhal tozu toprağıyla kapar, gözyaşları ve dilleriyle temizleyerek eski yüce ihtiram mevkiine koymak için birbirleriyle yarışırlar. Onun cennetten çıkmış bulunduğunu ve özündeki yüce değeri düşünürler. Halbuki insan da Hacerü'l-Esved gibi cennetten çıkmadır. İşlediği günahlarla ne derecede düşerse düşsün, onun özündeki değer bâkîdir.

Diğer taraftan hiçbir liyâkatli doktor, hastasına, kendisini niye hasta yaptığı yolunda kızmaz. Hastalık, kişinin kusûruyla ilgili bir husus sebebiyle ortaya çıkmış olsa bile bunu, hastanın fiil veya düşünce bakımından kaynaklanan acziyetinin doğurduğu bir netice olarak yorumlar. Böylece hastaya, hasta olmasına sebep olacak hususlar dolayısıyla kızmak yerine, onun çektiği ızdırap ve elemi göz önünde bulundurarak vakit geçirmeden büyük bir merhamet ve şefkatle tedâvîsine yönelir. Kendini bu tedâviyle mükellef görür. İşte mutasavvıf da, cemiyet içinde hastahâne koğuşlarını gezen bir doktorun şu hissiyâtıyla yaşar. Davranışlara hâkim kılınan bu hissiyât da yoldan çıkmışlar için âdetâ bir can kurtaran simididir.

Böyle bir can simidi uzatmak ve dînen günahkâr olan bir insanı, içine düşmüş olduğu günah denizinden kurtarmak, pek ulvî bir seadet vesilesidir. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-'in, Hayber fethi esnasında harp meydanında Hazret-i Ali'ye yaptığı şu tenbih, câlib-i dikkattir:

"-Yâ Alî! Bir kimsenin senin vâsıtanla hidâyete ermesi senin için üzerinde güneşin doğup battığı her şeye sahip olmandan daha hayırlıdır."

Bu hakîkat âyet-i kerîmede şöyle buyurulur:

"... Kim onu (bir insanı) ihyâ ederse, bütün insanları ihyâ etmiş gibi olur..." (el-Mâide, 32)

Bu, bir îmân meselesidir. Şüphesiz insana aid davranışların hatâ durumu en ağır olanı küfürdür. Bunun bile kurtulabilme şansı, yumuşak bir üslûp ile daha fazla mümkün olduğundandır ki Cenâb-ı Hak Mûsâ -aleyhisselâm-'ı Firavun'a îmân telkîni için gönderdiğinde ona "kavl-i leyyin" yâni yumuşak sözle hitap etmesini emir buyurmuştur. Zîrâ hidayete davet edenin bundaki muvaffakiyeti, yukarıda ifâde buyurulduğu üzere kazançların en büyüğüne köprü olan bir amel-i sâlihtir. Allâh Teâlâ, Firavun'un küfürdeki şiddetinden -hâşâ- gâfil değildi. Dolayısıyla muhatap, küfürde Firavun derecesinde şiddetli olsa bile bizim telkîn üslûbumuzu, asıp kesmek, tehdit savurmak gibi his taşkınlıklarına değil yumuşak söz söylemenin vakarlı istikametine yönelten ilâhî talimatı doğru ve iyi kavramalıdır. Hazret-i Mevlânâ ne güzel buyurur:

"Allâh'ın: sözünü iyi anla!"

"Zîrâ kaynayan yağa su dökersen ocağı da harap edersin, tencereyi de..."

Cenâb-ı Hakk'ın, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-'in şahsında bütün ümmete ifade buyurduğu şu âyet-i kerîme de bu hakîkati beyan eyler:

"(Ey Rasûlüm!) O vakit Allâh'tan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın! Şâyet Sen kaba ve katı yürekli olsaydın, hiç şüphesiz, etrafından dağılıp giderlerdi. Şu hâlde onları afvet; bağışlanmaları için dua et..." (Âl-i İmrân, 159)

Diğer bir âyet-i kerîmede de daha sarîh olarak şöyle buyurulmuştur.

"(Resûlüm!) Sen, Rabbinin yoluna hikmet ve güzel öğütle çağır!.." (en-Nahl, 125)

Bu üslûp, sırf günahkâr ve kâfirler için değil, belki en zirve noktalarda İslâm'ı yaşamakta olan insanlarda bile beşeriyet îcâbı görülebilecek birtakım zaaf ve kusurlara karşı da lüzûmludur. Zîrâ kusûru düzeltmeye çalışırken muhâtabı ezip onu rencide edecek sert ve kaba bir üslûp, maksadın hilâfına ve belki de tam zıt istikâmette netîcelere sebep olabilir. Çünkü böyle bir üslûpla yapılan îkâzlarda bazen insanlar babalarına karşı bile tahammülsüz olabilmektedirler ki, başkalarına tahammüllü olmaları mümkün değildir. Böyle durumlarda söylenen doğrular da gönüllere tırtıklı bir bıçak tesiri yapmakta; fayda ve cazibesini kaybetmektedir. Hazret-i Mevlânâ buyurur:

"Bir kabahatin dolayısıyla seni azarladığı zaman baban bile senin gözünde bir canavar gibi saldırıcı ve ısırıcı görünür..."

"Bu hâl, onun azar ve cefâsından kaynaklanan derdin bir tesiridir. Yâni babanın îkâzı, senin iyiliğin için olduğu hâlde ettiği azar ve cefâ, onun gönlündeki merhamet ve acıyışı sana canavar gibi göstermektedir..."

İşte insandaki bu psikoloji...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın