Hatimle teravih namazı

Hatimle Teravih Namazı

Ramazan ayı kulluk adına bir milattır; bir Müslüman bu ayda gündüz oruç, Kur'an tilaveti ve mukabele ile, gece de teravih namazıyla kulluk çıtasını yükselterek Allah'a daha bir yakın durmaya, kalp ve ruhun hayat seviyesine yükselerek ibadetlerini daha bir derinden ve duyarlılıkla yerine getirmeye çalışır.

İbadetten hoşlanmayan insan nefsi, bir yandan oruç tutmak suretiyle melekliğe açılarak, diğer taraftan ruhun en önemli gıdası olan vahy-i semavîyi yani Kur'an'ı her zamankinden daha çok okuyarak, ibadetlerini özellikle namazını daha bir kıvamda eda etme gayreti içersindedir. Zaten İslamiyetin en önemli hedeflerinden biri imana ait değerlerin insan tabiatıyla bütünleşmesidir. Bunun yolu da dinin emirlerinin yaşanmasından, özellikle de ibadetlerin duyularak, hissedilerek eda edilmesinden geçmektedir. Ramazan ayı, insan tabiatının ibadetle bütünleşmesi adına manevî bir temrinattır. Özellikle bu aya mahsus olan teravih namazı bildiğimiz bilemediğimiz bir çok hikmetinin yanında, ibadetten hoşlanmayan insan nefsini namaza alıştırması, namazı insan tabiatının bir yanı, bir derinliği haline getirerek ibadetle bütünleştirmesi açısından çok önemlidir.

İslam'ın değerler atlasında kılınması sünnet-i müekkede olan teravih namazı, Hanefi, Şafii, Hanbeli mezhebine göre yirmi, Malikî mezhebindeki bir görüş göre yirmi diğerine göre ise 36 rekattır. Biz bu yazımızda teravih namazının ne zaman ve ne şekilde kılındığı üzerinde durmak istiyoruz.

Teravih Namazının Zamanı

Namazların belli vakitlerde kılınmasının bildiğimiz bilemediğimiz pek çok sırrı ve hikmeti vardır. İbadetler, dinin tayin ettiği zaman ve formatta yapılır. Bediüzzaman hazretlerinin beş vakit namazın belirli vakitlere tahsis edilmesinin hikmetleriyle alakalı olarak seslendirdiği enfes yaklaşımıyla her bir namaz vakti büyük değişim ve dönüşümün işaretleri, Cenab-ı Allah'ın büyük icraatlarının emareleri ve lutfettiği küllî nimetlerinin alametlerinin zamanı olduğundan, namazların kendilerine tahsis edilen vakitlerde kılınmasının sınırsız hikmetleri vardır. Ramazan gecelerini ihya adına yatsı namazına tabi bir ibadet olarak teravih namazının belirli bir vakitte kılınmasının da pek çok hikmetinin bulunacağı muhakkaktır.

Teravih namazı, yatsı namazı kılındıktan sonra fecir doğuncaya kadar (imsak vakti) uzanan bir zaman dilimi içinde kılınabilir. Burada altı çizilmesi gereken bir nokta vardır ki o da şudur: Teravih namazı, yatsı namazına tabidir. Mesela, yatsı namazını birisi, teravih namazını da bir başkası kıldırsa daha sonra yatsı namazını kıldıran kimsenin unutarak abdestsiz olarak kıldırdığı anlaşılsa bu durumda teravih namazının yatsı ile birlikte yeniden kılınması gerekir. (Aliyyu'l-Kâri, Fethu babi'l-İnaye, 1/342) Zira yatsı namazı geçerli olmayınca ona tabi olan teravih namazı da yerine getirilmiş olmaz. Genellikle teravih namazı vitir namazından önce kılınır. Bununla birlikte vitir namazından sonra kılınması da caizdir. (İbrahim Halebî, Mülteka'l-Ebhur, 119; İbn Abidin, Reddü'l-Muhtar, 2/44) Ramazan dışında ki zamanlarda vitir namazı münferit olarak kılınır, cemaatle kılınmaz. Ramazan ayında ise münferit kılınabileceği gibi cemaatle kılınır. Nitekim Übeyy b. Ka'b mescidde teravihi hatimle kıldırıyor sonra da Hz. Ömer’in imamlığında vitir namazı kılınıyordu. (Ayni, el-Binaye fi şerhi'l-hidaye, 2/668)

Teravihi hatimle kılmak

Teravih namazını Kur'an-ı Kerîm'i en az bir kere hatmederek kılmak sünnet, birden fazla hatimle kılmak ise bir fazilettir. (Serahsî, Mebsut, 2/146; Kâsanî, Bedaius's-Sanai fi Tertibi'ş-Şerai', 2/276)

Bilindiği üzere Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), teravih namazını bir-kaç gece mescidde ashabına kıldırmış daha sonra farz olur endişesi ile cemaatle kılmayıp kendi odasında yalnız eda etmişti. Peygamber Efendimizin teravih namazını odasında nasıl ve kaç hatimle kıldığını bilemiyoruz. Ama Allah Resulü'nün rahle-i tedrisinde yetişen sahabe efendilerimizin teravih namazını gerek cemaat halinde gerekse münferid olarak hatimle kılmaya özen gösterdiklerini kaynaklarımızda görüyoruz. Sahabe, dinimizi bize nakleden Kur'an'ın canlı mucizesi insanlardır.

Dinimizin temel kaynakları olan Kur'an ve sünnet bize onlar tarafından nakledilmiştir. Biz bu gün onların Peygamber Efendimiz' (sallallahu aleyhi ve sellem) den görüp yaşadığı ve bize naklettiği şekliyle namaz kılıyoruz. Zira Allah Resulü onlara "Beni nasıl namaz kılarken görüyorsanız siz de o şekilde kılın" buyurmuş, (Buharî, Ezan, 18; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5/53) sahabe de Allah Resulü'nden görüp öğrendiği şekliyle namaz kılmış, daha sonra gelen Müslümanlar da onlardan öğrenmişlerdir. İşte Allah Resulü'nü yakından bilen ve gören sahabe, teravih namazını hatimle kılmaya özen göstermiştir. Önceleri sahabe, tek başına veya bir-kaç kişi bir araya gelerek teravih namazını kılıyordu. Daha sonra Hz. Ömer döneminde mescidde cemaat halinde teravih namazı hatimle kılınmıştır. İlk sene Übeyy b. Ka'b'ın imamlığında teravih kılınmış ikinci sene Hz. Ömer, bütün cemaati bir tek imamın arkasında toplamamış, başka hafızlara da değişik yerlerde hatim ile teravih kıldırtmıştır. (Tehanevi, İ'laü's-Sünen, 7/59-65)

Hz. Ömer Kur'an hafızlarından üç kişiyi çağırmış, hepsine Kur'an okutmuş sonra okuma hızlarına göre birisine her rekatta 30, bir diğerine 25 öbürüne de 20 ayet okuyarak hatimle teravih namazı kıldırmalarını istemiştir. (Abdurrezzak, Musannef, 4/261; Beyhakî, Sünen-i Kübra, 2/497; Kâsanî, Bedai, 2/276) Böylelikle her rekatta otuz ayet okunduğunda üç, yirmi ayet okunduğunda ise iki hatimle teravih eda edilmiş olmaktadır.

Peygamber Efendimiz'den gerek sözlü gerekse fiilî olarak İslam dinini öğrenen sahabenin bu fiili tatbikatının yanında şu hadis de teravihi hatim ile kılmanın sünnet olduğuna delil gösterilebilir:

Resulüllah (sallallahu aleyhi ve sellem) Ramazan ayında bir gece mescide çıktı ve mescidin bir kenarında namaz kılan insanlar gördü ve sordu "Bunlar ne yapıyorlar?" orada bulunanlardan biri şöyle cevap verdi "Bunlar Kur'an'ın tamamını ezberleyememiş yani hafız olmayanlar kimseler, Übeyy b. Ka'b onlara hatimle namaz kıldırıyor." Resülüllah (sallallahu aleyhi ve selem) bu cevaba sevinerek memnuniyet ve takdirlerini şu şekilde ifade ettiler: "Doğru yapmışlar, yaptıkları şey ne kadar güzel". (Ebu Davut, Ramazan, 1; Zeylai, Nasbu'r-Raye, 2/175; Tehanevî, İ'laü's-Sünen, 7/59-60 )

Hadiste geçen Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) in sorusuna verilen cevap kısmının manası onlar namazları caiz olacak kadar Kur'an’dan ezberi olmayanlar demek değildir. Medine'deki sahabenin namaz kılacak kadar bile Kur'an bilmemesi düşünülemez, bu çok uzak bir ihtimaldir. Doğrusu bu metnin manası onlar Kur'an'ın tamamını namazda ezberden okuyacak kadar bilmeyen kimseler şeklindedir. Bu itibarla Übeyy b. Ka'b'ın da onlara hatimle teravih kıldırdığı anlaşılmaktadır. (Tehanevi, İ'lâü's-Sünen, 7/64; Ali el-Müttakî, Kenzü'l-Ümmal, 4/284)

Sahabeden sonraki dönemlerde de teravihin hatimle kılınmasına önem verilmiştir. Bu hususta misal kabilinden bazı kareler nakletmek istiyoruz:

Ömer b. Abdilaziz karilere (Kur'an hafızları) her rekatta on ayet okuyarak teravih namazını hatimle kıldırmalarını emretmişti. (Said İbn Sahnun, el-Müdevvenetü'l-kübra, 1/194, İbrahim Halebî, Mülteka'l-Ebhur, (Ta'lik: Vehbi Süleyman el-Gavci) 1/120)

İmam-ı A'zam'ın Ramazan'da gündüz bir hatim, teravihte de bir hatim olmak üzere toplam altmış bir defa Kur'an'ı hatmettiği rivayet edilmektedir. (Tahtavi, Haşiye ala meraki'l-felah şerhi nuri'l-izah,s.337)

Muhammed b. İsmail el-Buhari, Ramazan ayının ilk gecesinde ashabı, eşi dostu talebeleri toplanır onlara teravih namazı kıldırırdı. Her rekatta yirmi ayet okuyarak hatmederdi. Ayrıca gecenin yarısından başlayarak son üçte birine kadar olan zaman diliminde Kur'an okur ve bu şekilde de her üç gecede bir hatmederdi. Gündüz de her gün bir hatim indirir, hatmi de iftar vaktinde bitirir ve "her hatim yapıldığında müstecap (kabul olunan) bir dua vardır" derdi. (Beyhaki, Şuabu’l-imân, 2/416)

İçtihad ehli büyük din âlimlerinin on gecede bir hatmederek üç hatimle teravih kıldıkları rivayet edilmektedir. (Serahsi, Mebsut, 2/146; Ayni, el-Binaye, 2/667)

Bütün bu naklettiklerimizden anlaşıldığı üzere insanlar Ramazan boyunca teravihte Kur'an'ın hepsini okumuş veya okuyan birinin arkasında kılmışlardır. Fakat daha sonraki dönemlerde imamın, cemaatin durumunu nazar-ı itibara alarak onları camiden uzaklaştırmayacak bir şekilde teravih namazını kıldırmasının daha uygun olduğu görüşü ağırlık kazanmıştır. (el-Mevsuatü'l-Fıkhıyye, 27/147-148) Müteahhirun ulema, cemaatin bıkıp camiyi terketmemesi için teravihin üç kısa ayetle veya uzun bir ayetle de kılınabileceğine fetva vermişlerdir. (Kasânî, Bedai, 2/276; İbn Abidin, a.g.e, 2/47; Tahtavi, a.g.e, s.337) Hatta "Fil suresi"nden başlayarak "Nâs suresi"ne kadar okunabileceğini, kalbin rekat sayıları ile meşgul olmaması için duruma göre böyle kılmanın daha uygun olduğunu söylemişlerdir. (İbn Abidin, a.g.e, 2/47)

Burada bir hususa dikkat çekmenin mecburiyetine inanıyoruz. O da şudur: Teravih namazı kılınırken ister kısa surelerden okunarak isterse hatimle kıldırırken olsun namaz da okunan ayetlerin tertil üzere okunması ve namazın da tadil-i erkana riayet edilerek kıldırılması/kılınması gerekir. Yoksa yarış yapar gibi çok süratli bir şekilde ayetleri okumak, rüku ve secdeleri verip veriştirerek teravi...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın