Tefsir ve tevil kelimeleri arasındaki farklar

Tefsir ve Te’vil Kelimeleri ve Arasındaki Farklar

Te'vilden hâsıl olan şeye bir manada meâl de denegelmiştir ki, buna eksiğiyle-gediğiyle elfâzın muhtemel bulunduğu manalardan bazılarının tercihen ortaya konması da diyebiliriz. Meâl, bir tercüme olmadığı gibi tam bir tefsir de değildir. Onda yer yer tefsir muhtevası içinde görmeye alışık olduğumuz konulara girildiği de olur ama o yine kendi çerçevesinde bir meâldir.

Bumakalemizde, Kur’ân-ı Kerim’in açıklanması ve yorumlanması manasında kullanılan Tefsir ve Te’vil kelimelerinin anlamlarının ne olduğu, bunların aynı mı, yoksa farklı şeyler mi olduğu konusunda bilgi vereceğiz.

Giriş

Müslümanlar, ilk günden itibaren Kur’ân’ı anlamak için gayret sarfetmişlerdir. Başta, vazifelerinden birisi de Kur’ân’ı açıklamak olan Allah Resûlü’nden (s.a.s.) sorarak öğrenmişler... daha sonra gelenler sahabeden... daha sonra gelenler ise sahabeden öğrenenlerden öğrenmişler... Daha sonrakiler ise kendi gayret ve uğraşıları ile Kur’ân’ı anlamaya çalışmışlardır. Asırların geçmesiyle, Kur’ân’ı anlama metotları yani tefsîr metotları da değişmiştir. Başlangıçtan zamanımıza kadar, lügat, belâgat, edep, nahiv, fıkıh, mezhep, felsefe, tasavvuf ve daha pek çok yönlerden tefsirler meydana getirilmiş, bu farklı yönlerdeki tefsirlerde çeşitli usuller ortaya çıkmıştır. Hedef, okuyup anlaşılması ve ona göre yaşanması için gönderilen bu ilâhî kitabın herkesin rahatlıkla anlayabileceği duruma getirilmesi olmuştur. Çünkü Kur’ân’ı doğru anlamak, doğru yorumlamak bizim için bir vazife olduğu gibi ona karşı da bir vefa borcudur. Evet, Kur’ân’ı anlamak her bir Müslüman’ın hakkı ve anlatmak da doğru bilenlerin vazifesidir. Bilmeyenler her zaman onu anlama peşinde olmalı, bilenler de bütün idrak ve ihsas güçlerini onu doğru yorumlayıp doğru ifade etmede kullanmalı ve onun anlaşılmasını daha bir yaygınlaştırmalıdırlar. Zira o, anlaşılmak ve anlatılmak için Allah rahmetinin insan akıl ve idrakine en büyük armağanıdır. Onu anlamak hem bir vazife hem de bir kadirşinaslık; anlatmaksa onun nuruna muhtaç gönüllere saygı ve vefanın ifadesidir. Biz bu makalemizde, Kur’ân’ı anlamada en önemli iki kavram olan, Tefsir ve Te’vil üzerinde duracak ve aralarındaki farkı açıklamaya çalışacağız.

A. Tefsir

تَفْسِير Tefsîr kelimesi فَسْرfesr kökünden türemiş تَفْعيِل tef’îl vezninde bir mastardır. Fesr, örtülü bir şeyi açmak, açıklamak ve ortaya çıkarmak manalarına gelir. Doktorun, hastalığı teşhis etmek maksadıyla yapmış olduğu tahlile "fesr" denildiği gibi, yine hastalığı teşhis maksadıyla tetkik ettiği suya bakmasına ve bu suyun konulduğu şişeye de "fesr" denir.1 Ancak, “fesr” in duyu organlarıyla kavranabilecek bir kapalılığı açmak değil, akıl ile kavranabilecek bir manayı açıklığa kavuşturmak anlamına geldiği de kabul edilir.

“Tefsîr” kelimesinin تَفْسِرَةٌ “tefsire” kökünden türemiş olduğu da savunulmuştur. “Tefsire” de, doktorun hastalığı teşhis için, yaptığı tahlîl manasına geldiği gibi, yine teşhis için tetkîk edilen madde manasına da gelir. “Tefsîr” de kapalı bir şeyi açmak ve ortaya çıkarmak manalarına gelir. Ancak bu kelime çokluk manasına delâlet eden tef’îl kalıbından geldiği için “fesr”in kuvvetlisidir ki, iyice açmak, açıklığa kavuşturmak ve izah etmek demektir. Kur’ân-ı Kerim’de bu manada kullanılmıştır:

“ وَلاَ يَأْتُونَكَ بِمَثَلٍ إِلاَّ جِئْنَاكَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِيرًا - Onların sana getirdiği her misale karşı biz sana mutlaka (o bâtılı yok edecek) gerçeği ve en güzel açıklamayı getiririz.” (Furkân Sûresi, 25/33)

Türkçe’de tefsir; “yorum ve Kur’ân tefsirine dâir yazılmış kitap” manalarında kullanılmaktadır. Ayrıca Arapça’da “şerh” kelimesiyle eş anlamlı olarak “ilmî ve felsefî eserleri izah etmek” manasında da kullanılmaktadır. 2

Tefsirciler, tefsirin ıstılahî manasını çeşitli şekillerde tarif etmişlerdir. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

“O, Allah kelâmının açıklamasıdır.”, yahut “O, Kur’ân lafızlarının ve mefhumlarının açıklayıcısıdır.”

Diğer bir tanıma göre ise; “Tefsîr, insan gücü ve Arapça dil bilgisinin verdiği imkân nispetinde Kur’ân metninin manasını konu edinen bir ilimdir.” 3

“Tefsîr, manaya açık bir şekilde delâlet edecek bir lafızla âyetin manası, durumu, kıssası ve iniş sebebini açıklamaktır.” 4

Tefsirin âlimler arasındaki yaygın anlamı: “Kur’ân-ı Kerim’in manalarını keşfetmek, ondaki müşkil ve garîb lâfızlardan kastedilen şeyi açıklamak” demektir. 5 Ancak bu manada tefsir kelimesi yalnız Kur’ân’a has bir açıklama olmayıp, ilmî, edebî ve fikrî eserlerdeki izahları da içerir. Beyân ehline göre tefsir kelimesi kapalı ve anlaşılmaz olan sözün kapalılığını giderip açıklayacak şekilde sözü uzatıp fazlalaştırmaktır. 6

“Tefsîr; insan gücünün yettiği kadarıyla Kur’ân-ı Kerim’de Allah’ın murâdını araştıran bir ilimdir.” Tanımda, “insan gücünün yettiği kadarıyla” diye kayıtlama yapmak gerekmektedir. Çünkü insanın, Allah’ın murâdını tam olarak anlamaya gücü yetmez. 7

“Tefsir, bir metin ve sözün muhtevasını tam aksettirebilme gayretiyle ortaya konan yorum; Kur’ân-ı Kerim’e bakan yönüyle dilbilgisi, belâğat kuralları, Şâriin tavzihi, saff-ı evveli teşkil edenlerin anlayışları ve bunların yanında akıl nuru ve kalb ziyası da ihmal edilmeden ilahi beyanın yorumlanması demektir.” 8

Bazıları da tefsîri şöyle tanımlamışlardır: “Âyetlerin inişlerini, durumlarını ve kıssalarını, nüzûl sebeplerini, sonra Mekkî-Medenî, muhkem-müteşâbih, nâsih-mensûh, hass-âmm, mutlak-mukayyed, mücmel-müfesser oluşlarını, helâl ve haramı, va’di ve vaîdi, emri ve nehyi, ibret ve emsâli gösteren bir ilimdir.” 9

Tefsîr ilminin konusu, bütünüyle Kur’ân âyetleridir. Tefsîr, Kur’ân’ın bütün âyetlerini ve kelimelerini araştırma konusu yapar. Bu ilmin gâyesi; gerek bu dünyada, gerekse öbür dünyada kişilerin selamete ve saadete ulaşmalarını sağlamak için Allah’ın kitabını, O’nun ifade etmek istediği maksada yakın olarak anlamak, anlatmak ve faydalı sonuçlar çıkarmaya çalışmaktır.

B. Te’vîl

تَأوِيل Te’vîl kelimesi اَوْلٌ – يَؤُولُ - آلَ kökünden tef’îl vezninde bir mastardır. اَوْلٌ evl kelimesi geri dönmek rücû manasındadır اَوْلٌ kelimesinin tef’îl bâbı olarak تأويل te’vîl; döndürmek, herhangi bir şeyi varacağı yere vardırmak, açıklamak, beyân, tefsir, keşf, îzâh, tercüme, netice gibi anlamlarda kullanılır.

Istılah olarak, zâhiri birbirine uygun olan iki ihtimalden birini tercih etmektir. Ez-Zerkeşi’ye göre ise; âyetin muhtemel olduğu manalardan birine hamletmektir. 10

Tefsir ilmindeki ıstılâhî manası ile te’vîl11 değişik şekillerde tanımlanmıştır. Bu tanımlar her ne kadar ifade bakımından farklı ise de genellikle aynı manaya yakın tariflerdir. Fakat daha çok şu tanımın üzerinde durulmuştur; te’vîl; “Âyetin, taşıdığı muhtemel anlamlardan birine hamledilmesidir.” 12 Başta İbn Cerîr et-Taberî olmak üzere birçok müfessir, eserlerinde te’vil kelimesini tefsir anlamında kullanmışlardır. 13

Begavî’nin, te’vil ve tefsir tarifi şöyledir: “Te’vil: Ayet-i kerimeyi öncesi ve sonrasına uygun olan muhtemel manasına, Kitap ve Sünnet’e ters düşmeksizin, istinbat yoluyla hamletmektir. Tefsir ise: Ayeti, nüzûl sebepleri, diğer durumları ve kıssası itibariyle açıklamaktır ki, ancak nakil yoluyla sâbit olan işitme ile olur.” 14

Begavî’nin tanımına yakın bir tanım da şöyledir: “Meşrû bir sebep veya delilden ötürü âyeti zâhirî manasından alıp, kendisinden önce ve sonraki âyete mutâbık, kitab ve sünnete uygun manalardan birine hamletmektir.” 15

Mâturîdî’ye göre:

“Tefsir: Ayetten murat olunan mananın öyle olduğunu kesin olarak söylemek ve o mananın kastedildiğine Allah’ı şahit tutmaktır. Bu şekilde yapılan tefsir, şayet kesin bir delile dayanıyorsa sahihtir; dayanmıyorsa, yasaklanmış olan re’y tefsiridir. Te’vil ise: Kesin kaydıyla söylemeden ve Yüce Allah’ı şahit tutmadan, ayetin muhtemel olduğu manalardan birini tercih etmektir.” 16

F. Gülen, bu kelimeyi şöyle anlatır: Te’vil; “Bir söz, bir tavır ve bir davranışı, bunların muhtemel bulunduğu manalardan birine hamletme veya çevirme anlamına gelmektedir. Vâkıa bazıları te’vile, ifade ve davranışların aklın zahirine muhalif şekilde yorumlanması da demişlerdir ki, buna görülüp duyulan bir şeyi akla ilk gelenden başka ve hemen anlaşılmayan ma’kulâtla yorum demek de mümkündür… Aslında “e-v-l” maddesinden gelen te’vil, herhangi bir lafzın muhtemel bulunduğu manalardan birinin tercih edilip öne çıkarılması demektir. Bu itibarla da uzak-yakın lafzın muhtemel bulunmadığı manayı/manaları “tefsir” ve “te’vil” deyip ortaya koymak yanlıştır.” 17

C. Tefsîr ile Te’vîl Arasındaki Farklar

Bazen, tefsir ve te’vil lafızları birbiri yerine kullanılmış ve bunların ikisi de kullanılış bakımından aynı manadadır diyenler olmuşsa da, 18 bazı âlimlere göre aralarında şu farklar vardır:

1. Te’vilde, anlamın doğruluğu hususunda kesinlik yoktur. Tefsirde, 'Yüce Allah şu ibareden şu hükmü, şu manayı murat etmiştir.' diye kesin hüküm vardır. Bu cihetle tefsir kat’î bir delile ve Şâri’in beyanına tevakkuf eder. Böyle kat’î bir delile istinat etmezse re’y ile tefsir olur ki, bu şer’an menedilmiştir. Te’vil ise, lafızdan murad-ı ilâhiyi beyanda kesinlik bulunmaksızın lafzın ihtimallerinden birini tercihten ibarettir. İlk devirde bir ihtiyat tedbiri olarak te’vil lafzı, tefsir lafzından daha çok kullanılmıştır. Yine bundan hareketle İbn Kuteybe (Te’vilu Müşkili’l- Kur’ân), Taberî (Câmi...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın