Ailede ve Okulda Özgüven Eğitimi

Ailede ve Okulda Özgüven Eğitimi

Turgay Şirin

Yirminci yüzyılın son çeyreğinde, psikolojide bilhassa eğitim psikolojisinde meydana gelen gelişmelerden belki de en göze çarpanı, öğrencilerin kendilerini nasıl hissettikleriyle onların başarı düzeyleri arasındaki ilişkinin keşfedilmesidir. Bugün literatürde, öğrencilerin özgüvenleriyle başarıları arasındaki ilişkiye işaret eden ve özgüvenin akademik başarıya olumlu etkileri olduğunu gösteren pek çok araştırma bulgusu mevcuttur. (Kuzgun ve Arkadaşları, 2000, s. 95). Bu bulgular öğretmenlerin, öğrencilerinin özgüvenlerini geliştirmede ne derece güçlü bir konumda olduklarını da göstermiştir. Bu nedenle eğitim ve öğretimin can damarı öğretmenler, eğittikleri öğrencilerin kendilerine güvenlerini güçlendirebilecekleri gibi düşürebileceklerini de akıllarından çıkarmamalıdır. Aynı şey anne ve babalar için de geçerlidir.

Araştırma bulguları, öğretmenlerin ve ebeveynlerin, çocukların (öğretmenler için öğrencilerin) özgüvenlerini geliştirebilmek için muhakkak yapılandırılmış bir program takip etmelerinin zorunlu olmadığını ortaya koymakta, öğretmen ve ebeveynlerin, sıcak, samimi ve kabul edici bir iletişim ortamı oluşturarak, onların iç dünyalarına duyarlı kalarak, özgüvenlerini geliştirebileceklerinin altını çizmektedir (Kuzgun ve Arkadaşları, 2000, s. 95-96).

Öğretmenler, öğrencileri ile iletişime girdikleri andan itibaren, takındıkları tavır ve tutumların niteliğine dayalı olarak öğrencilerin özgüvenlerini olumlu veya olumsuz yönde etkilerler. Hele bu, sınıf huzurunda çocuğu azarlamak, dövmek ve hatta tahtada tek ayak bekletmek gibi davranışlarla desteklenirse, tamiri zor özgüven kayıplarına sebep olacaktır. Bu nedenle belki de öğretmenler için yapılması gereken ilk iş, sınıf içinde her öğrencinin korkmadan, alaya alınma veya azarlanma korkusuna kapılmadan konuşabileceği, kendini ifade edebileceği bir ortam oluşturmaktır. Bu ortam sağlanırsa, öğrenciler kendilerini değerli hissedecek, saygı duyulduklarını anlayacak, bu da onların özgüvenlerine büyük katkı sağlayacaktır.

Aynı uygulama anne-babalar için de söz konusudur. Aile içinde özgür bir ifade ortamı oluşturmak, çocukların kendilerini korkmadan ifade edebilmelerini temin etmek, belki de çocuğumuza yapabileceğimiz en büyük iyiliklerin başında gelmektedir. Bu kendine güven, hem özel hayatında hem de okul hayatında başarılı olmayı da beraberinde getirecektir. Nitekim özgüveni gelişmiş çocukların, özgüveni zayıf olan çocuklara nazaran, arkadaş edinmeleri, sınıf içi eğitim faaliyetlerinde ve sosyal faaliyetlerde, kendilerini ifade edebilmeleri ve daha aktif olmaları tabidir. Bu, hem okul başarısının hem de özel hayatında mutlu olabilmesinin de gereğidir.

Kuşkusuz eğitimin amacı sadece bilgi ve beceri kazandırmak olmamalıdır. Eğer öyle olsaydı bu işi bilgisayarlar ve kitaplar daha iyi yapabilirdi. Öğrenciler dış dünyayı öğrenmek kadar kendilerini de keşfetmeli ve tanımalıdırlar. Bu da özgüvenin temelidir. Bu nedenle, öğretmenler ve anne-babalar, çocukları yetişkin hayata hazırlarken, onların teorik bilgilerle donanmış fertler olmaları yanında, kendilerini seven, sahip oldukları potansiyele güvenen, kendileriyle barışık, olumlu ve olumsuz yönlerini birlikte kabul eden, hem kendileriyle hem de diğer insanlarla barış içinde yaşayabilen ve kendilerini içinde yaşadıkları toplumla çatışmadan ortaya koyabilen kısacası özgüveni gelişmiş fertler olarak yetiştirmeye gayret etmelidirler. Bu da sürekli bir güven ortamı, istikrar, mükemmel bir örnek teşkil etme ve sevgi ortamıyla sağlanabilir.

Benlik kavramının oluşumu ve gelişimi sürecinde, ferdin yaşantıları, deneyimleri, ona sunulan geribildirimler ve bireyin bütün bunları yorumlaması, onun kendi özgüven düzeyini belirleyecektir (Kuzgun ve Arkadaşları, 2000, s. 98).

Çocuklar anne ve babalarına karşı büyük bir güven duyarlar. Bu güven şaşırtıcı boyutlara ulaşabilir. Onlara göre anne-babalar hep en iyiyi bilirler. Bu nedenle çocuklar anne ve babalarının yanlışlık yaptıklarını veya çocuklarını yanlış yönlendirebileceklerini dikkate almazlar. Bundan dolayıdır ki anne ve babalarının kendilerinin istek ve beklentilerini yeterince karşılayamadıklarını düşünen çocuklar, bu durumdan kendilerini sorumlu tutmakta ve kendilerini suçlayabilmektedirler. Bu durumun sonucunda da kendilerini değersiz görmeye ve onların sevgilerini hak etmedikleri hissine kolayca kapılabilmektedirler (Kuzgun ve Arkadaşları, 2000, s. 101).

Çocuklar anne ve babalarını mükemmellik koltuğuna oturtmanın yanında, bir alandaki başarısızlıklarını, sahip oldukları bütün özelliklere genelleme eğilimi gösterirler. Örneğin okuldaki bir dersinden başarısız olan bir çocuk kendini her alanda başarısız bir fert olarak kabul edebilir. Çünkü çocuk hayatı bir bütün olarak algılamaktadır. Bu da çocukların özgüven eğitiminde sürekli ve istikrarlı bir güven ve sevgi ortamının oluşturulmasının ne derece önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Kendilerini uzun süre başarısız gören çocuklar ise suçluluk duygusunun tesiriyle düşük bir özgüven geliştirirler.

Bütün bu öneriler, çok rahat hatta disiplinsiz bir ortamın gerekli olduğu sonucunu akla getirmemelidir. Nasıl ki gerçekçi olmayan talep ve beklentiler çocukların özgüvenlerini, yani kendilerine ve karşı tarafa olan saygılarını yitirmelerine yol açarsa, benzeri biçimde talep ve beklentilerin hiç olmaması, sorumluluğun tamamen azaltılması da olası başarıları yok eder. Bu nedenle yapılması gereken şey, çocuklar üzerinde optimum (orta) düzeyde bir baskının olmasıdır. Bu baskılar onları duyarlılığa sevk edecek fakat strese sokmayacak düzeyde olmalıdır. Bunu yapabilmek için dikkat edilmesi gereken şey, çocukların halihazırdaki yeteneklerinin farkında olmak, böylece gerçekçi olmayan taleplerden kaçınmaktır.

Özetle, çocuğun özgüveninin gelişmesini engelleyen şey, onun başarısızlığı değil, onun çevresinde yer alan ve onun tarafından önemli görülen kişilerin, onun başarısızlığına olan tepkileridir. Kaldı ki hayatta her zaman bizden daha başarılı, daha becerikli ya da daha zeki kimseler olacaktır. Çocukların ve –eğitmenler için- öğrencilerin, özgüvenlerini geliştirmek istiyorsak, bu gerçeği kabul etmek, dolayısıyla da onları her zaman zirvede olmaya zorlamaktan kaçınmak gerekir. Önemli olan mevcut kapasitenin zirvesine ulaşabilmektir. Bu nedenle de çocuklarımızın potansiyellerini çok iyi tespit etmemiz şarttır. Bu noktada özellikle ilköğretim çağındaki çocukların kendi ideal benliklerini oluştururken, çevrelerinde yer alan önemli kişilerin etkisinde kaldıkları ve bunları içselleştirdikleri unutulmamalıdır. Bu çocuklar için önemli görülen kişilerin başında aile fertleri, öğretmenler ve başarılı arkadaşlar gelmektedir.

Faydalanılan Kaynaklar:

KUZGUN, Yıldız ve Arkadaşları; İlköğretimde Rehberlik, 2. Baskı, Ankara: Nobel Yy, 2000.

KAHN, Ellie (1990) 20 Ways To Make Your Kid Feel Great. Parents.Vol: 65, No:6, 94-98, 194-195.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın