Sistematik Kelam 4.Ünite

SİSTEMATİK KELAM -4-

İMANIN TANIMI VE TASDİK
İmanın Tanımı
“İman” Arapça kökenli bir kelimedir. Arapça “e-m-n” (( امن ) kökünden if’al vezninde mastardır. Sözlükte kök anlamı bakımından, bir kişiyi söylediği sözde tasdik etme, doğrulama, onaylama, söylediğini kabullenme, benimsemedir.
Korkunun zıddıdır.
Başındaki hemze nedeniyle hem müteaddi ve hem de sayrûret anlamındadır.
Buna göre:
--------a) Ta‘diye, geçişli olduğunda muhatabı “emin kılmak”, içinde bulunduğu konumla ilgili olarak ona “emân vermek” anlamlarına gelir. Nitekim esmâ-i ilâhiyeden “el-Mü’min” ismi de bu anlamdadır.
İman kelimesi iki şekilde müteaddi olur:
a) Ya doğrudan; fiile zamirin bitişmesiyle ( ,(امَٰنھَ
b) Ya da ( ب) ve ( ل) harfleriyle müteaddi olur (“ .(” امَٰنَ لھ“ “امَٰنَ الرَّسُولُ بِمَا “ ”مَنْ امَٰنَ بِاللّھِٰ
“Bâ” harfi ile geçişli olduğunda “ikrar ve itiraf”, “lâm” harfiyle mef’ul aldığında ise“iz‘ân ve kabul” anlamlarına gelir. Mümin, güven içinde, sözünde huzur ve sükun içinde olan ve hem de sözü muhatabını tekzibten emin kılandır.
-------b) Sayrûret anlamına, geçişsizdir. Bu şekliyle kelime “emin olmak, kalbi mutmain olmak, sükun içinde olmak” anlamlarına gelir. İnsanın kalbinde herhangi bir endişe yoktur.
Ehl-i sünnet kelâmcılarına göre, ıstılah olarak ise iman, “Allah tarafından getirdiği şeylerde Hz. Peygamber’i bir bütün olarak tasdik etmektir.”
Tasdik
Tasdik bir hükmü iz’an ile kesin olarak kabul edip benimsemek, haberi ve sahibini yalanlamaktan emin kılmaktır. İz‘a ise; vâkıaya, realiteye uygun “itikâd-i câzim” kesin inançtır. Kalpteki kesb ve ihtiyarla, gerçekleşir.
Sık sık gündeme gelen “marifet” ise farklıdır. Marifette irade dışılık vardır. Kalpte bir uyanış, bir seziş, mutmain olma vardır. Keşf ve ilham yoluyla meydana gelen aracısız bilgidir.
İmana konu olan hususların bir kısmı görülen cinstendir. Bunlara görülene iman anlamında tasdik-i şuhûdi denilir. Görülmeyen hususlara imana ise tasdik-i gaybî denir.
İman esaslarının çoğu gaybîdir. Tasdikin bir başka açıdan kalbî, kavlî yahut fiilî dereceleri bulunmaktadır:
-----a) Bir kimsenin bir hükmü, bir haberi ya da bir sözü kalben tereddüsüz onaylamasıdır. Böyle bir tasdikte iradeye dayalı bir tercih vardır.
-----b) Dil ile tasdikde zahiri anlamda bir hükmü, haberi, haber vereni onaylama söz konusudur. Bu tasdikte lafzi anlamda, bir hükme dair, dışa yansıyan bir tavrı açığa vurma vardır. Tasdik-i kalbiye kelâm-ı nefsî, tasdik-i kavlîye ise kelâm-ı lafzî de denilmiştir.
----c) Fiil ile tasdikde eylem vardır.

İmanın Muhtevasıyla İlgili Görüşler
1.İman Kalbin Tasdikidir
Ehl-i sünnetin çoğunluğuna göre şer’î iman Hz. Peygamberin Allah’tan getirdiklerine ve dinden olduğu zorunlu olarak bilinen haber ve hükümlerin doğru ve gerçek olduğuna tereddütsüz inanmak ve bunların tamamını kalp ile tasdik etmektir.
Eş’arî (ö. 324/936), Matürîdî (ö. 333/944), Bakıllânî (ö. 403/1013), Cüveynî (ö. 478/1085), Gazzâlî (ö. 505/1111), Ebü’l- Mu’în en-Nesefî (ö. 508/1115), Şehristânî (ö. 548/1153), Âmidî (ö. 631/1233) gibi âlimlerin kanaati budur.
Kur’an-ı kerîm’de “Eybabamız! Biz yarışa girmiştik. Yûsuf’u da eşyamızın yanında bırakmıştık. (Bir de ne görelim) onu kurt yemiş. Her ne kadar doğru söylesek de sen bize inanmazsın” (Yusuf12/17) buyrulması buna delil getirilmiştir. Bu âyette,” لَنَا وَمَا اَنْتَ بِمُؤْمِنٍ ” buyurulması “ لَنَا وَمَا اَنْتَ بِمُصدق ” anlamına yorumlanmış buradan hareketle de imanın “tasdik”ten ibaret olduğu görüşü benimsenmiştir.
Hz. Peygamber (s.a.v)’in “Kalbinde hardal tanesi kadar iman bulunan kimsenin cennete
gireceği” (Buhari, “Tevhid”, 41; Ebu Davud, “Cihad”, 95) hadisi ve benzerleri bu
görüşün delilleridir.

2. İman Kalbin Marifetidir
Cehmiyye ve Neccâriye’ye izafe edilen bir görüştür. İman Allah, Peygamber ve ondan gelen bütün haberler konusunda kişide kesin bir bilginin meydana gelmesi, inkâr ise bu bilginin teşekkül etmemesidir. Bu ancak akılla elde edilebilir.
Kalbin tasdiki zihnin karar vermesinden başka bir şey değildir. Dil ile ikrar kişiyi küfre götürmez. Zira bilgi inkârla ortadan kalkmaz. İman, Hz. Peygamber’in haber verdiklerini kalben bilmekten ibarettir.
Marifet, ki soyut bir bilgiden ibarettir. Bu bilgi cehaletin zıddıdır. Oysa imanın zıddı bilgisizlik değil, küfürdür. Marifetin iman olması bilgisizliğin küfür olmasını gerektirir.
Buna göre marifet sahiblerinin mümin olmaları, olmayanların ise olmamaları gerekir. Oysa nice insanlar bilgi sahibi oldukları halde, inanmamaktadırlar.
İslam’ın ilk dönemlerinde müşriklerin çoğu Hz. Peygamberi tanıyorlar, söylediklerinin doğru olduğunu kabul ediyorlar ve hatta bu nedenle O’na Muhammedü’l-emîn” diye adlandırıyorlardı. Ancak O’nu bir peygamber olarak kabul etmiyorlar, tasdik etmiyorlardı.

3. İman Dilin İkrarıdır
Bir şeyi ikrar, açıkça söyleyip, onaylayıp kabullenmektir. Bu da dil iledir. Tasdik-î kavlî olarak da ifade edilen bu görüş Mürcie ve Kerrâmiyye mezheplerinin görüşüdür. “Deyin ki: “Biz Allah’a, bize indirilene, İbrahim, İsmail, İshak, Yakub ve Yakuboğullarına indirilene, Mûsâ ve İsa’ya verilen ile bütün diğer peygamberlere Rab’lerinden verilene iman ettik. Onlardan hiçbirini diğerinden ayırt etmeyiz ve biz ona teslim olmuş kimseleriz.” (Bakara 2/136) âyeti buna delidir.
Bu görüşe göre hadislerde de kelime-i tevhidin söylenmesi; Allah’tan başka tanrı olmadığı ve Hz. Peygamberin O’nun elçisi olduğunun söyleninceye kadar onlarla savaşmanın emrolunduğunun bildirilmesi de, imanın dil ile ikrar olduğunun delilidir.
Ancak iddialara delil olarak zikredilen bu hadisler imanın yalnızca bir yönünü vurgulamakta, dil ile ikrardan ibaret olduğunu belirtmemektedir.

4. İman Kalp ile Tasdik Dil ile İkrardır
Başta İmam Ebû Hanîfe (ö. 150/767), olmak üzere, Pezdevî (ö. 482/1089) Serahsî (ö. 490/1097) gibi önde gelen Hanefî fıkıhçılar imanı, iman esaslarını kalbin tasdik etmesi, dilin ikrarı kabul etmişlerdir.
Kalpte gizlnen bilinemez. Hanefi fıkıhçılarının bu görüşü “kavl-i meşfur” olarak bilinir. “İnsanlar ‘Allah’tan başka tanrı yoktur. Muhammed O’nun elçisidir’ deyinceye kadar kendileriyle savaşmaya emrolundum. Ne zaman bunu söylerlerse kanlarını ve mallarını benden korumuş olurlar. Ancak dinî cezalar bundan müstesnadır. İç yüzlerini hesaba çekmek ise Allah’a aittir” (Buhârî, “Cihad”, 102, “Îman”, 17; Müslim, “Îman”, 8) hadisi buna delildir

5. İman Kalp ile Tasdik Dil ile İkrar ve Amelden İbarettir
Gerçek bir iman bu üç rükünledir.
Hâriciyye, Mu‘tezile, Zeydiyye’ye göre iman kalp ile tasdik, dil ile ikrar, organlarla ameldir.. Bu üç rükünden biri olmadığı takdirde iman gerçekleşmemekte, amellerini yerine getirmeyen mü’min vasfını kazanamamaktadır. Böyle birisi, Hâricîlere göre “kâfir”dir.
Mu‘tezile ve Zediyye’ye göre ise küfürle iman arasında; fısk konumundadır, fâsıktır. Fâsık, tövbe etmeden ölürse kâfir olarak ebedî cehennemdedir.
İmam Mâlik (ö. 179/795), Evzâî (ö. 157/774), Şâfiî (ö. 204/819), Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855), İbn Hazm (ö. 456/1064), İbn Teymiyye (ö. 728/1328) gibi selef âlimleri, müçtehid imamları ve hadisçiler ise iman amel arasındaki irtibatı imanın kamil olması olarak anlamışlardır. Ameli noksanlıkları bulunan, günahkâr mümindir.
Kur’an-ı Kerîm âyetleri ve hadisler buna delildir. Örneğin “Kim bir mü’mini kasten öldürürse, cezası, içinde ebedî kalacağı cehennemdir. Allah, ona gazap etmiş, lânet etmiş ve onun için büyük bir azap hazırlamıştır.”
Hâriciyye ve Mu’tezile’nin delillerinden birisi ise zina yapan kişinin durumuyla ilgili hadistir. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Zina yapan kişi zina yaparken mü’min olarak zina etmez. Hırsız da hırsızlık yaparken mü’min olarak hırsızlık yapmaz. Şarap içen kimse de şarap içerken mü’min olarak şarap içmez.” (Buhârî, “Eşribe”, 1; Müslim, “Îman”, 24; Tirmizî, “Îman”, 11) Hadisde yer alan zina yapma, hırsızlık yapma, şarap içme amelin imandan bir cüz olduğunu gösterir.
Ehl-i sünnet İslâm’ın yasakladığı fiillerin yapılmasını iman bakımından bir noksanlık olarak görür. Delil olarak kelime-i tevhid üzere vurgu yapan ve Allah’tan başka ilah olmadığına inanarak ölen herkesin cennete gireceğini haber veren Allah resulünün hadisini göstermişlerdir. Allah resûlü “Ebû Zerr bu durumdan hoşlanmasa bile” buyrulmuştur.

İman-Amel İlişkisi
Ehl-i sünnet’e göre ameller imandan bir cüz değidir.
Kur’an’a göre amel imandan bircüz değildir ve ümmetin çoğu da meseleyi böyle değerlendirmiştir. Amellerin yerine getirilememesi bir noksanlıktır, böyle âsi, günahkâr, Allah’ın azabını hak etmektedir. Amel ve imanın ayrılığını gösteren âyet ve hadisler buna delildir. “Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakınmanız için oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, size de farz kılındı.” (Bakara 2/183) Burada zaten iman edenlere oruç emredilmektedir.
“İman edip Salih amel işleyenler…” (Bakara 2/277) âyeti ve benzeri âyetlerde de durum aynıdır. “İman edenler” ve “salih amel işleyenler” denilmekle imanla amelin ayrılığı belirtilmektedir.

İmanın Kısımları
İman Esaslarına Kısa ve Toptan İnanma Yönünden
1. İcmâlî İman
İman esaslarına toptan ve özlü bir şekilde inanmaktır. Kelime-i tevhîd ile formülleştirilen bu iman, mü’min olmanın temel şartıdır. Buna, “îmanu’l-âm” da denilmiştir. İnanmanın temel basamağıdır. Amaç, iman esaslarının tamamına inanmadır.
İman esasları, “kelime-i tevhîd” dediğimiz, “Allah’tan başka tanrı yoktur, Muhammed O’nun kulu ve elçisidir” ifadesi ile,” kelime-i şehadet”, dediğimiz, “Allah’tan başka ilah olmadığına, Muhammed’in o’nun kulu ve elçisi olduğuna şahitlik ederim” ifadeleri...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın