Üretimde Adalet

Üretimde Adalet

İslam, müminlerin insanları istismar ederek veya gayri adil yöntemler kullanarak servet kazanmalarını yasaklar. Servet kazanırken sadece bütün iyi ve adil vasıtaların kullanılmasını ister. İslam kişinin mülk edinme hakkını ve çalışma serbestiyetini belirli sınırlar dahilinde teslim eder. İslam'ın bu hakların kötüye kullanımına veya istismarına hoşgörüsü yoktur. Diğer bir ifadeyle, İslam insanlann adil ve meşru vasıtalarla servet kazanmasını veya zengin olmasını engellemez; İslamın razı olmadığı şey servet kazanmak için yanlış ve gayri adil usuller kullanılmasıdır. (28: 77).

Kur'an-ı Kerim her Müslümanm hayatını kazanmak için yeteneği ve gücü ölçüsünde çalışmasını farz kabul etmiştir. İslam, Müslümana bütün dünyanın rızık vasıtaları ile dolu olduğunu ve rızkı bulmanın onun görevi olduğunu söylemektedir. Müslümanlara namazdan sonra yeryüzüne çıkıp rızık aramaları şu ayetle hatırlatılmaktadır: "Namaz bitince yeryüzüne yayılın; Allah'ın lütfundan rızık isteyin." (62: 10).

Peygamber, Kur'an'ın bu emrini şu sözleri ile açıklamıştır: "Namazdan sonra en önemli farz helal rızık aramaktır." (Kenzu'l A'mal) ve bir başka vesileyle Peygamber; "Sabah namazını kıldıktan sonra rızkınızı kazanana kadar dinlenmeyin" buyurmuştur. İkinci halife Hz. Ömer kişinin hayatını kazanmak için çalışmasının önemini daima belirtmiş ve Müslümanlara rızıklannı aramalarını tavsiye etmiştir. Onlara rızık vasıtalarının bol ve çeşitli olduğu diğer memleketlere göç etmelerini söylemiştir. Hiç kimsenin işsiz kalmaması gerektiğine de değinmiştir. (Kenzu'l -A'mal).

İslâm, müminlerden rızıklarını aramak için daimi ve zorlu bir gayret talep ederken onlara âdil vasıtaları benimsemelerini, haram ve yanlış olanlarından sakınmalarını emretmektedir: "Ey iman edenler! Karşılıklı nzaya dayanan ticaret olması hâli müstesna, mallarınızı, bâtıl (haksız ve haram yollar) ile aranızda (alıp vererek) yemeyin..." (4: 29).

Böylece İslam insanlar için servet elde edebilecekleri her yolu mubah saymamış olmaktadır. Toplum menfaatine zararı olmayan, sosyal refaha yardımı olan vasıtalara izin verilmiştir. Adalet temeline dayalı bütün üretim vasıtalarının kullanılmasına müsaade edilmiştir.

Kişilere, hayatiannı kazanma ve mülk edinme hürriyetleri verilirken üretim araçlarının şahsi nüfuz veya ün kazanmak veya toplumun daha zayıf üyelerini İstismar etmek için kullanılmamasını sağlamak için gerekli adımlan atar.

Özetle: "İslam, Allah'ın arzında insana kapasitesi, yeteneği ve fıtri özellikleri nisbetinde rızkını arama hakkını tanır. Fakat bu ona, servet kazanımı için ahlaki çöküşe veya toplumsal nizamı bozmaya yol açacak vasıtaları benimseme hakkını vermez. İslam değişik kazanç vasıtaları arasında helal ve haram aynmmı getirmiştir, ahlaken veya toplumsal olarak zararlı olan bütün metodlara gayri-meşru damgasını vurmuştur. Bu amaçla zararlı kabul ettiği usulleri açıkça belirtmiştir. İslami hükümlere göre kötülüğü ve ahlaksızlığı yayan şarap ile diğer keyif verici maddeler ve içkilerin sadece kullanımı yasaklanmakla kalmaz; ayrıca, üretimi, alımı, satımı, bulundurulması da haram kabul edilir. İslam; zina, fısk ve fücura yolaçan müzik, dans gibi kazanç yolların: da helal kabul etmez.İsIam bîr kişinin kazancının bir diğer şahsın, şahıslann veya bütün bir toplumun zararına veya kaybına yol açtığı bütün metodlan haram olarak nitelemiştir. Rüşvet, hırsızlık, kumar, spekülasyon, aldatmak ve kandırma temeline dayalı iş, fiatlan yükseltme amacıyla ihtiyaç maddelerini stokla-mak veya saklamak, sahayı diğerleri için daraltan üretim araçlarının tekel altına alınması; bütün bu yöntemler haram kabul edilmiştir. İslam, tabiatları itibanyla çatışmaya yol açabilecek, kazancın veya kaybın sadece şansa ve tesadüfe bağlı olduğu veya tarafların haklarının ayırdedi içmediği bütün iş çeşitlerini dikkatle seçmiş ve haram olarak nitelemiştir." (Ayrıntılar İçin Kısım 29 ve 30'daki Zekat bahsine bakınız).

İslam'ın ticaret ve sanayi ile ilgili hükümleri göstermektedir ki çağımızda milyarder veya mültimilyarder olan şahısların çoğunun kullandığı yöntemlere İslam sıkı kanuni kısıtlamalar koymuştur. Eğer iş, İslami sınırlamalar çerçevesinde yürütülürse bir kimsenin aşırı servet biriktirmesine imkan yoktur.

Bu ilkeyi açıklamak için İslam'da toprak bahsini ele alalım. İslam, Avrupa Kanunlarındaki bütün malı İlk doğan erkek çocuğun aldığı "İlk doğan" (primo-geniture) kavramını kabul etmez; ikinci olarak adaletsizlik ve istismara yol açan toprak üzerinde tasarruf hakkı tanıyan sistemleri yasaklar. İslam sadece adil ve eşitlikçi toprak tasarruf sistemlerini kabul eder. Peygamber, üreticinin menfaatlerini ters olarak etkileyen bütün ürün bölünüş sistemlerini yasaklamıştır. (Halife Abdül Hakim; islam and Communism, sh. 196-213).

İslam, sermayeye karşı da aynı tavrı benimser. Olağanüstü durumlarda veya beklenmedik doğal afetlerde sarfedilmek üzere veya daha fazla servet elde edilmesine yardımcı olmak için tasarrufta bulunulmaya mani olmaz. İslamın yasakladığı şey toplum karşıtı amaçlar için sermaye biriktirmektir. İslam insanlara parayı dolaşımda tutmaları için mal satın almalarını, yatırımda bulunmalarını, yetersiz veya hiç geçim vasıtası bulunmayan insanlara infak etmelerini tavsiye etmektedir. İslam, parayı istifleyenlere şiddetli uyanda bulunmakta; ayrıca artan servetin kullanımına da belirli kısıtlamalar getirmektedir. Mesela, insanların birikmiş servetlerini faiz karşılığında borç olarak vermeleri yasaklanmıştır. Bununla birlikte birikmiş tasarruflarından zekat vermek zorundadırlar.

Tüketimde Adalet: Aynı adalet ilkesi Kur'an-ı Kerim'in aşağıdaki ayetinde açıklandığı üzere tüketim sahasında da geçerlidir: "Allah'ın bol nimetlerinden verdiklerinde cimrilik edenler bunun kendileri için hayırlı olduğunu sanmasınlar, bilakis bu onların kötülüğünedir. Cimrilik yaptıkları şey, Kıyamet günü boyunlarına dolanacaktır..." (3: 180).

Yukarıdaki ayette Müslümanlar kendilerini cimriliğin kötülüklerinden korumaları konusunda uyarılmışlardır; aşağıdaki ayette ise israfın tehlikelerinden sakınmaları istenmiştir: "Elindekileri saçıp savurma. Saçıp savuranlar, şüphesiz şeytanla kardeş olurlar; şeytan ise Rabbine karşı pek nankördür." (17: 26-27).

Bu ayet müsrifane tutumun cimrilik kadar ciddi bir kötülük olduğunu, hatta bazı bakımlardan cimrilikten de kötü olduğunu göstermektedir. Çünkü, serveti israf ederek insanlar şeytan gibi nankörleşirler; bu da bir bakıma Allah'ın emrine açıkça âsi olmaktır. Bu sebeple Kur'an-ı Kerim Müslümanlara cimrilik ve müsriflik gibi iki aşın uç arasında orta bir yol tutmalarını tavsiye etmektedir: "Yiyin, için israf etmeyin; çünkü Allah müsrifleri sevmez." (7:31). "Onlar sarfet-tikleri zaman ne israf ederler, ne de cimrilik; İkisi arasında orta bir yol tutarlar." (25: 67). "Elini, boynunu bağlayıp cimri kesilme, büsbütün de açıp tutumsuz olma, yoksa pişman olur, açıkta kalırsın." (17: 29).

Rasulullah harcamada adalet ve itidal esasım Şu hadisiyle açıklamıştır: "(Gelir ve gider arasında) itidal iktisadi hayatta huzurun yansıdır." Ve imam Razi, Kur'an-ı Kerim'in yukarıdaki ayetini tefsir ederken, Allah, maddî meselelerde ılımlı olmanın, serveti israf etmemenin ve aynı zamanda saklamamanın O'nun kullarının bir vasfı olduğundan bahsetmektedir, der.

Böylece bize harcamalarımızda aşırı tutumlardan kaçıp itidali benimsememiz tavsiye edilmelidir. Eğer itidal benimsenirse ekonomik sistemin dayanışması ve İşlerliği tehlikeye düşmez ve biz servetimizden faydalanabiliriz.

Burada şu hususa da değinilmelidir: "Manevî veya toplumsal zarara yol açacak bütün usûller yasaklanmıştır. Servetinizi kumarda harcayamazsınız; şarap içemezsiniz; zina edemezsiniz ve paranızı müzik, dans ve diğer şahsi iptila va-sı talan yoluyla israf edemezsiniz. İpek elbise giymeniz yasaktır; (kadınlar hâriç) altın, ziynet ve mücevher kullanmanız yasaktır; evinizi servetinizin büyük bir kısmım lüks ve iptilalara harcanacağı bir şekilde süsleyemezsiniz. İslam'ın helal kabul ettiği maddeler, bîr kişinin ortalama bir hayat standardında yaşamasını sağlayacak olan maddelerdir ve eğer fazlalık olursa, islâm bu fazlalığın fazilet ve hak uğruna ve kamu yaranna sarfedİlmesini veya ihtiyaçlarını yeterince karşılayamayan insanlara yardım içiı harcanmasını önermektedir. İslama göre, be nimseneceken iyi yol, kişinin kazandığını helal ve makul ihtiyaçları için sarfetmesi ve eğer bir fazlalık kalırsa bunu da İhtiyaçlarını karşılamaları için diğerlerine vermesidir. İslam bu vasıfları en yüce bir ahlaki seviye olarak kabul eder ve bunu bir ideal olarak kuvvetle ortaya koyar. Bundan dolayı da İslâm inancından etkilenmiş bir toplum daima kazanıp infak edene, servetlerini biriktirenlere veya daha fazla kazanmak için artı servetleri ile yatırımlara girişenlere duyduğundan daha fazla saygı duyar. (Muham-med Kutub; a.g.e.).

Dağıtımda Adalet: Dağıtımı yönlendiren esas ilke adalet ve fedakarlıktır. Dağıtımın amacı iki yönlüdür; birincisi, servet birkaç elde toplanmamalı ve toplum İçinde dolaşımına devam etmeli; ikincisi, değişik üretim faktörleri ve kesimleri milli gelirden eşit pay almalıdır.

İslâm'ın âdil bir hayat sistemi tesis etmek için insan ruhunu arıtmaya ve temizlemeye büyük önem verdiği doğrudur. Ancak hayatın pratiğini de gözardı etmez. İslâm amacına toplumda servetin manevi talim ve terbiye yoluyla adil dağılımını sağlamak yoluyla ulaşır, fakat aynı zamanda, arzu edilen sonuçlara ulaşılmasını kesinlikle sağlamak için hukukî tedbirlere de başvurur. İslâm'ın servet dağılımında eşitliği istediği veya savunduğu söylenemez. Nasıl ki sağlık, kuvvet, yetenek, dış görünüş gibi öze...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın