Umumî Rehberlik

Umumî Rehberlik

Hz. Peygamber, bu tür konuların genel yapısı ve bir çok olayın temel prensiplerini Sahâbilerine anlattı , açıkladı. Muaz b. Cebel rivayet etti. Allah'ın Elçisi kendisini Yemen'e gönderdiğinde olaylar karşısında kararını nasıl vereceğini sordu, O Allah'ın Kitabına başvuracağını, eğer Allah'ın Kitabında bulamazsa Rasulün sünnetine müracaat edeceğini belirtti. Allah Rasûlünün sünnetinde de bulamazsan ne ile karar vereceksin, diye sorulduğunda Muaz, hiç çekinmeden, kendi fikrim (içtihadım) doğrultusunda hareket ederim, dedi. Rasulullah onu tebrikle bağrına bastı ve "Allah'a şükürler olsun ki Elçisi, elçisinin elçiliğinden memnun olmuştur." dedi. (Tirmizî, Ebu Davud, Darimî)

Ümmü Seleme'nin rivayetine göre Allah Rasulü şöyle demiştir: "Ben sadece bir insanım ve siz ihtilâflarmızılarmızı bana getiriyorsunuz, belki savunurken bazılarınızın hitabeti diğerlerinden daha güçlüdür. Böyle olunca ben ondan yana karar veririm. Böyle karar vermiş olsam bile sorumluluk kardeşine aittir. Bu konuda Kur'ân-i Kerîm'de şöyle buyurulur: "Aranızda mallarınızı haksızlıkla yemeyin, bildiğiniz halde günaha girerek insanların mallarından bir kısmını yemek için onu hâkimlere aktarmayın." (2: 188).

Yukarıdaki hadis Rasulullah'ın Kitapta yer almayan birok konuyla karşılaştığını gösterir. Allah Rasulü, tarafların farklılıklarıyla karar vermektedir. Kim zeki ve hitabet yeteneğine sahipse karar onun lehine olabilmektedir. Alllah'ın Kitabı ve Peygamberin Sünnetinde yer almayan noktalarda geniş bir bağımsız yargı alanını, İslâm'ın öngördüğü açıklıkla ortadadır. Bu hadisle bir başka şey daha açıklığa kavuşmaktadır. Böylesi durumlarda eğer Kur'ân ve Sünnette bir şey bildirilmemişse hâkimlerin, kadıların ve âlimlerin ellerinden gelebilen en iyi çözümü bulmaya ve doğru bir karara varabilmeleri sadece bir görev değil, aynı zamanda da emredilen bir davranıştır. Muaz b. Cebel'in hiç bir rahatsızlık duymadan kendi fikrini ortaya koyması Allah Rasulünü çok sevindirmiştir. Bu görüş Amr b. 'As ve Ebu Hureyre'den nakledilen bir hadiste de desteklenmektedir. Rasulullah: "Bir hâkim hükmedeceği zaman içtihad, yani hakkı arayıp hükmeder de sonra bu hükmünde isabet ederse, o hâkime iki ecir ve sevap vardır (Hakkı aramak, hakka isabet etmek sevapları). Eğer hükmedeceği zaman hakkı arar, fakat hata ederse bu hâkime de bir ecir vardır (Hakkı aramak sevabı." (Buharı ve Müslim)

Rasulullah'in bu teşvikkâr açıklamasından sonra herhangi bir durum karşısında Müslümanlar Kur'ân ve Sünnette bir delil bulamazlarsa naslara aykırı olmamak üzere bilgi ve tecrübelerini kullanarak bağımsız bir hükme varmaları zaruri bir görev hâline geldiğinde şüphe yoktur. Bu Hz. Peygamber'in sözlerinde açıkça ortaya çıkmaktadır. Şâri (Kanun Koyucu) herhangi bir yasamayı gerektirmeyen evrensel prensipleri bildirmiştir. Geçen günlerin getirdiği problemler ve değişmekte olan değer hükümleri ıslah ve tadilâtı gerekli kılmaktadır. Ve insan değişen zaman ve mekânlarda ihtiyaçlara ve taleplere karşılıklar bulmak ve toplumun çöküşünü ve çürümesini engellemek durumundadır.

İçtihadın çok kullanışlı bir yapısı vardır. İslâm toplumunun canlılığını, tazeliğini ve gücünü koruyabilecek bütün hâl ve şartlara imkân tanıyacak unsurları bünyesinde taşımaktadır. İslâm Peygamberi bu prensibi Medine'ye geldiğinde açıklamıştır. Raf i' b. Hadîc'in rivayetine göre, hurma ağaçlan aşılanırken Allah Rasûlü Medine'ye geldi ve 'Ne yapıyorsunuz?" diye sordu. Cevaben, "Biz bunu evvelden beri yaparız (hurmaları aşılarız)" dediler. O, " yapmazsanız belki daha iyi olur" dedi. Böylece o işi yapmayı bıraktılar. Fakat o yıl mahsûl oldukça az oldu. Bunu Rasûlullah'a bildirdiklerinde o, "Ben sadece bir insanım. Eğer sîze dininiz hakkında bir şey söylersem onu kabul edin; fakat size her hangi bir konuda kendi fikrimi söylersem, bunun diğer insanlarınkinden farkı yoktur." (Müslim). Bu hadis içtihadın kullanımının insanların hayattaki genel maslahatları konusunda yeni boyutlar kazandırmaktadır. Açıkça gösteriyor ki, insanlar günlük hayatlarında kendi düşüncelerini ve kararlarını uygulamada büyük Ölçüde siyaset, ekonomi vs. gibi ha-yatin birçok alanlarındaki İhtiyaçları doğrultusunda ama aynı zamanda Allah'ın sınırlarına dikkat ederek hür iradeleriyle karar vermek durumundadırlar.

Kısaca, Kur'ân ve Sünnette herhangi bir delil yoksa, Müslümanlar içtihad yolunu kullanmakta hürdürler. Başka bir ifadeyle, herhangi bir konuda Allah'ın Kitabı ve Peygamberin Sünneti suskunsa, Müslümanlar zaman ve mekâna göre oluşan ihtiyaç ve talepler karşısında kendi kararlarını (içtihad) tatbik durumundadırlar. Bu sadece vazifeleri değil, aynı zamanda emredilen ve gerekli bir yükümlülüktür. Bunu dürüstlük, kabiliyet ve gayretleriyle yürütmek zorundadırlar. Zaman ve mekâna göre sadece İslâmî sistemin menfaatini korumak değil, aynı zamanda çöküş ve çürümekten alıkoyarak yüksek bir standardı yakalamak ve devam ettirmek zorundadırlar. Bunun yanında dini doğrudan ilgilendirmeyen, fakat umûmun menfaatini ilgilendiren konularda müslümanlar İslâm toplumunun maslahatı yönünde kendi kararlarım almakta geniş serbestliğeğe sahiptirler.

Misal olarak, Bedir savaşında karargâh yerinin seçimi ile Medine'nin çevresine kazılan hendeklerle savunulmasunda Hz. Peygamber bu konuda tecrübe sahibi Sahabilerinin tavsiyeleri doğrultusunda hareket etmiştir. Aslında Allah'ın Kitabında umûmun çıkarlarını ilgilendiren konularda herhangi bir delil" bulunmazsa Hz. Peygamber, Sahabileriyle pekçok istişarede bulunmuş, en iyi fikir kabul görmüş ve gerçekleştirmek İçin en uygun şekilde davranmıştır. Allah'ın kitabının sessiz olduğu veya konunun dine taalluk eden türden olmadığı ve umûmun menfaatini ilgilendirdiği durumlarda Peygamber bizzat kendi sözleri ve uygulamaları ile nasıl davranılacağıni göstermiştir. Hz. Peygamber meyvelerin olgunlaşmadan satılmasını yasaklamıştı. Fakat Zeyd b. Sabit, Peygamber'in bu kararını yorumlayarak dedi ki, bu yasak nedeniyle meyve ol-gunlaşmcaya kadar geçen zaman içinde meyvenin bir takım aksiliklere uğraması alıcının kaybına neden olmaktadır. Eğer mümkün olan zararın tasfiyesi alıcıya garanti edilirse veya kaybın meydana gelmesini önleyen birşeyler yapılırsa, böyle bir satışta kötülük yoktur, dedi. (Şah Veliyullah Dİhievî, Hüccetullâhi' Î-Bâliğa).

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın