Konu Başlığı: Ticarî Seyahatler Gönderen: Vatan Var Olsun ! üzerinde 22 Haziran 2012, 18:40:26 Ticarî Seyahatler Amcasının evinde büyüyen Muhammed, ondan ticari işler konusunda bir takım tecrübeler edinmişti. Büyüdüğünde, amcasının o kadar zengin olmadığını, beslemek zorunda olduğu büyük bir ailesinin olduğunu anlayınca, Mekke'de kendi adına ticaret yapmaya başladı. Genelde bilindiğinin aksine, ticari hayata Hz.Hati-ce ile müşterek çalışmaya başlamasından çok daha önce girmiştir. Mekke'de küçük çapta işler yapardı. Bir yerden mal alır, başkalarına satardı. Bu, Hatice ile çalışmaya başlamadan ön -ce başkalarıyla ticari ortaklığa girdiğini gösteren sonraki hadiseler ile de teyid edilmiştir. Kureyş'in bir ferdi olarak O'nun da geçimi için kabilesinin diğer fertleri gibi aynı mesleği, yani ticareti benimsemesi beklenirdi. Kendi adına ticaret yapacak sermayeye sahip olmamasına karşılık, kendi sermayelerini işletemeyecek olan, fakat dürüst insanlarla ortaklık yapmak isteyen sermaye sahibi birçok zengin, dul ve yetime ait büyük bir sermaye birikimi bulunuyordu. Dolayısıyla Hz.Muhammed için sabit bir maaş karşılığı vaya kâr ortaklığı yoluyla iş hayatına girmesi yönünde birçok imkânlar vardı. Hz.Hatice, Mekke'de temsilcileri vasıtasıyla İş yapan zengin hanımlardan biriydi. Muhammed çocukluğundan beri çalışkan ve dürüstlüğü sebebiyle halk arasında "Sâdık" ve "Emin" isimleriyle tanınırdı. Böylece O'nu güvenilir ve kâr getirici bir ortak olarak gören Hatice de bazen ücretle, bazen de kârdan pay vererek Hz.Muhammed'ı birçok defalar kuzeydeki ve güneydeki değişik pazarlara, ticari seferlere göndermişti.(Mevdudi; Tafheem al-Quran, c.VI, sh.475-76). Peygamber onun sermayesiyle pek çok ticari sefere çıktı. Bunlardan biri çok meşhurdur ki; bu seferin sonunda Hatice O'na hizmetkârı vasıtasıyla evlenme teklifinde bulunmuştu. Bu sefer, Suriye'de Busra'ya yapılmıştı, detayları ise hadis, tarih ve siret kitaplarında bulunabilir. Bu geziye çıktığında yaşı 25 civarında idi. O'nun pek çok diğer ticari seyahatleri teyid edilmiştir, diğer yolculuklar tarihçiler tarafından yolculuğun niteliği hakkında ayrıntı vermeden sadece ismen zikredilmişken bazı seferlerinin Hz.Hatice adına yapıldığı açıkça belirtilmiştir. Haz.Hatice ile Suriye seferi için anlaşmasından önce Peygamber'ın tacirliği ve dürüstlüğü ile, hususi olarak ticari piyasada, umumi olarak da Kureyş'te büyük bir isim yaptığı bellidir. Ticaretinin çoğunluğunu Yemen'e yaptığı ve bu gaye ile oradaki ticari merkez ve kasabalara pek çok gittiği bilinmektedir. Hz.Hatice için buralara dört sefer yapmıştır. Siret-i Halebiye'nin yazarı burada Habaşa ve Curaş adlı iki ticaröt merkezini aynı sanmakla bir hata yapmıştır. Zira buraları Yemen'de iki farklı şehir ismidir. O zamanların Arap coğrafyasına göre bunlardan biri Yemen'de diğeri ise Tehame'de idi. Meşhur Arap Coğrafya bilgini Yakut Hamavi'ye göre Curaş, Yemen'in Mekke yönünde bir şehri idi. (Mu'jam al-Buldan, Kahire, c.V, sh.59). Habaşa hakkında ise cahiliyye döneminde Tehame'nin önemli ticaret merkezlerinden birisi olduğu yazıhdır.(A.g.e., c.IV,sh.54). Muhaddis Abdurrezzak Ma'mer'in Zühri'den naklederek rivayet ettiği bir olayı, Hz.Muhammed'ın erginlik çağına eriştiğinde ticarete başladığını haber verir. Sermayesi olmadığından başkalarının sermayeleriyle ticaret yapmıştır. Hz.Hatice O'na iş vererek mallanın Tehame'deki Habaşa pazarına götürmesini istedi. Bu şekilde, Siret-i Halebiye'de bahsedildiği gibi, Peygamber Suriye'ye yaptığı seferden başka, Hz.Hatice için iki Habaşa'ya, ikisi de Cu-raş'a olmak üzere dört ticari sefere daha çıkmış oldu. Peygamber'in Arap yarımadasının doğu kısmında yer alan Bahreyn'e de bir kaç sefer yaptığı kaydedilmektedir. Bu konu Ahmed b.Hanbel'in Miisned'inde geçen bir hadis ile teyid edilmektedir. Mekke'nin fethinden sonra gelen sayısız heyetlerden birisi de Abdul Kays kabilesinin heyetiydi. Peygamber onlara liderlerinin kim olduğunu sordu. El-Eşac olduğunu söylediler. Peygamber el-Eşac'a değişik kasabalar ve oradaki ahval hakkında sorular sordu. Özellikle Safa, Mushakkar, Hicar ve bazı kasabalardan bahsetti. Peygamber'in bu husustaki derin bilgisi karşısında şaşıran el-Eşac; "Anam-babam sana feda olsun, sen ülkem hakkında benim bildiğimden ve ülkemizin kasabalarının isimlerini bizim bildiğimizden çok biliyorsun" deyince O da; "Sizin ülkenize sık sık seyahat fırsatı buldum ve orada misafirperverliğinizi gördüm" buyurdu. Peygamber'in cevabı tam olarak şöyledir: "Kad mata'tu ardakum ma fusiha li filia (ülkenizin topraklarını ayaklarımla çiğnedim). (Mu'jam al-Buldan, c.lV,sh.541). Bu nakil çok açık olarak Peygamber'ın nübüvvetinden önce 18-25 yaşlan arasında ticari işlerini düzene koymak için faaliyetleri sırasında ticari gayelerle Bahreyn'e gittiğini kesin olarak göstermektedir. Oldukça geniş bir ailesi ve mütevazi geçim kaynaklan olan amcasının Ondan yükünü hafifletmesi için bazı işlere girişmesini istemesi de aynı dönemlerde olmuştur. Komşu ülkelere yaptığı bütün gezileri ticari amaçlar taşıdığından Bahreyn'e yaptığı ziyaretlerin de O'nun olağan ticari amaçlı seferlerinden olması gerekir. O'nun sözleri de Bahreyn'e sık gittiğini gösteriyor. Hz.Peygamber ticari seferleri konusunda Mevlana Seyyid Süleyman Nedvi, O'nun bu bölgelere geziler yapmış olduğunun delillerinden söz eder. (Arz el Kur'an, cilt II, sh.243-295) İmam Ahmed'in bu nakli İmam Nevevi tarafından da tasdik edilmektedir. Abdul Kays heyetinin Mekke"yi ziyaret nedeninden de bahsetmiştir. Cahiliye döneminde Ganem b.Vediya kabilesinden Munkız b.Hayyan adında birisi Hicar'dan Yesrib'e (Medine) mallar getirirdi. Bu ticaretine Hz.Peygamber'in hicretinden sonra da devam etmiştir. Birgün Munkız bir yerde oturup mallarım satarken Peygamber oradan geçmekteydi. Munkız Onu görünce hemen ayağa kalktı. O da "Sen Munkız b. Hayyan mısın?" diyerek hatırını sordu. Sonra da kabilesinin ileri gelenlerinin isimlerini tek tek söyledi ve onlar hakkında sorular sordu. Onun bu bilgileri karşısında epeyce şaşıran Munkız İslam'ı kabul etti. Fatiha ve İkra surelerini Öğrenip Hz.Peygamber'ın Abdül Kays için verdiği mektubu alarak Hicar'a geri döndü. (Abdurrauf Danapu-ri, Ashha us sir, Meclis-i Neşriyat İslam, Kara-Cİ1979, sh.412). Burada Hz.Peygamber'ın Hicar'ın asillerinden ve liderlerinden söz etmesi de daha evvelce İmam Ahmed'in naklettiği ve aynı kişiye el Eşac gibi (Abdul Kays heyetinin lideri) Munkız b.Hayyan'a da üç şehir hakkında soru sorması ve "ben oralara bol bol seyahat ettim" demesi şeklindeki hadise ile benzer sebeplere dayanır. Bütün bu nakiller açık bir şekilde Hz.Peygamber'ın ticari işlere oldukça genç bir yaşta, muhtemelen 17-18 yaşlarında başladığını gösterir. Açıkça, herhangi bir dürüst ve kendisine saygısı olan kişi gibi, fakir amcasına daha fazla yük olmaktan hoşlanmamış ve ticarete atılmıştır. Bu sebeplerle de komşu ülkelere bilhassa sınır bölgelerdeki Yemen, Bahreyn ve Suriye kasabalarına, muhtemelen Habeşistan'a gitmiştir. Ancak Habeşistan'a gittiği hiçbir sahih kaynak tarafından teyid edilmemiştir. Muhakkak ki O, hayatını helal yoldan kazanma arayışı içinde çok gayret sarfetmiştir. iş hayatına, bir sermaye sahibi dulun ortağı olarak veya belirli bir ücret karşılığında çalışan bir kişi olarak başlamış olabilir. Daha sonra, bu sahada kazandığı tecrübelerle ve doğruluğunun, dürüstlüğünün çevreye yayılması üzerine yukarıda sözü edilen, Hz.Hatice'nin O'nu bir çok kere maaş karşılığı ticaret için çeşitli yerlere göndermesi ve sonra aynı amaçla büyük bir meblağla Suriye'ye göndermesi olayında olduğu gibi kendisine diğer insanların sermayesi ile iş yapması teklif edildi. Bu olaylar, O'nun çocukluğunda küçük bir ücret karşılığında Mekke halkının koyunlarına çobanlık yaptığını öğrendiğimizde daha bir gerçeklik kazanıyor. Hz.Peygamber büyürken gençliğinin ilk dönemlerinde ticari hayatına muhtemelen sabit ücretler karşılığında başlamıştı. Daha sonraları Hz.Peygamber bu tarz ticareti, Yemen pazarlarına düzenlediği her seferin sonunda aldığı bir deve karşılığında Hz.Hatice için birkaç defa yapmıştı. Bu sebeplerden dolayı Hz.Muhammed, hayatının gençlik dönemlerinde sabit ücret karşılığında Hz.Hatice de dahil Mekke'nin değişik zengin insanları için ticaret yapıyor görmemiz şaşırtıcı bir olay değildir. Günün birinde Hz.Muhammed birisiyle ticari bir anlaşma yaparken aralarında bir mesele çıktı, bunun üzerine karşısındaki O'ndan iddiasını ispatlaması için "Lat ve Uzza" putları üzerine yemin etmesini istedi. Bunun üzerine O "hiçbir zaman bunu yapmadım. Tesadüfen yakınlarından geçsem kasden onlardan kaçınıyor ve değişik bir yol tutuyorum" buyurdu. O'nun tavrından oldukça etkilenen adam "Sen doğru ve adil birisin. Söylediklerin de hakikattir. Allah için, bu adam, bilginlerimizin ve kitaplarımızın sözünü ettiği kişidir" dedi. (İbn-Sa'd c. I,sh.l3O, AbdülHamid Sıddıki tarafından alıntıdır. The life of Muhammed, Lahor 1975, sh.52). Tarihi kayıtlarda O'nun Said b.Ali Saib ile ortak ticaret yaptığından söz edilir. Mekke'nin fethinden sonra Saib O'nu ziyarete geldiğinde ashab onun iyiliğinden söz edince Hz.Muhammed, onu herkesten daha iyi tanıdığım ifade etti. Onu sevgiyle karşılayarak "gel, gel, hoşgeldin kardeşim ve benimle hiçbir zaman tartışmayan ticaret ortağım" buyurdu. Saib'de Hz.Muhammed'ın ortağı olduğunu ve O'nun ticaret hesaplarını her zaman dürüstçe tuttuğunu anlattı. Allame Zehebi Hz.Peygamber'dan şöyle nakletmiştir: "Hatice için iki dişi deve karşılığında iki kez sefere çıktım." (Camii Sagir). Hakime göre Rebi b.Bedr, Talha b.Ubeydullah'ın kölesinin adıydı. Bu köle Hz.Peygamber ile ortak ticaret yapmıştı. Daha sonraları bu ortağı ile karşılaşınca Hz.Peygamber "Beni tanıdın mı?" diye sordu O da "Sen benim ortağımdm ve ortakların en iyisi idin. Benimle hiç bozuşmadın ve hiç aldatmadın" diye cevâp verdi. Hz.Peygamber'in Hz.Hatice için iki yetişkin dişi deve karşılığında iki ticarî sefere çıktığına dair başka bir rivayet te vardır. Câbir'in rivayetine göre Hz.Peygamber Hz.Hatice adına Curaş'a iki sefer düzenlemiştir. Bunlardan birinde Hz.Hatice'nin, kölesi Meysere'yi de Hz.Peygamber'le beraber gönderdiği rivayet edilmiştir. Bu konuda farklı râvilerin, farklı rivayetleri vardır, ancak hepsinin ortak noktası, O'nun ticaret için bu seferlere çıkmış olmasıdır. İbn-i İshak' göre "Hz.Hatice, şerefli ve zengin tacir bir hanımdı. Mallarını ülke dışına götürmeleri için kâr paylaşımına dayanan ortaklıklar yoluyla insanlarla anlaşırdı. Zira Kureyşliler tüccar bir halktı. Hz.Hatice Hz.Peygamber'ın doğruluğu ve dürüstlüğü ve şerefli şahsiyeti hakkında söylenenleri duyunca O'na mallarım Suriye'ye götürmesi için ortaklık teklif etti ve herkesin ödediğinden daha fazla para ödeyeceğim söyledi. Meysere'yi de yanına verdi. Allah'ın Rasulü bu teklifi kabul etti ve ikisi Suriye'ye gitmek üzere yola koyuldular. (S iret). Bu gezisinde Hristiyan bir keşişle de görüştü. Nakledildiğine göre Hz.Peygamber keşişin mağarasının yanında bir ağacın gölgesinde otururken, keşiş Meysere'ye gelerek ağacın altında dinlenen kişinin kim olduğunu sordu. Meysere O'nun kutsal Kabeyi bekleyen Kureyş'ten olduğunu söyleyince keşiş "bu ağacın altında daha evvel Peygamberden başkası hiç oturmamıştır" diye bağırdı. Hz.Peygamber daha sonra getirdiği malları sattı, satın almak istediklerini satın aldı ve Mekke'ye geri dönüş yolculuğuna başladı."(îbn-i İshak) İbn-i Sa'd da ise şöyle geçmektedir: "Yeğeni 25 yaşına varınca, Ebu Talib onunla şöyle konuştu: 'Bildiğin gibi ben geçim kaynaklan kıt, oldukça zor şartlar altında çalışan biriyim. Kabilenden bir kervan kısa bir süre sonra Suriye'ye gidiyor. Hatice bınti Huveylid'in ticarî mallarıylailgüene-cck Kabilemizden omsıne ihtiyacı var. Eğer istersen Hatice seni tutacaktır." Hz.Muhammed'da: "Senin dediğin gibi olsun" diye cevapladı. Ebu Talib sonra Hatice'ye giderek yeğenini bu ticari göreve kabul edip etmeyeceğini sordu. O da daha evvelden Muhammed'in dürüstlüğünü, doğruluğunu ve yüksek ahlâkını duymuş olduğundan hemen kabul etti. O'na diğerlerine verdiği ücretin iki mislini vereceğini söyledi."(İbn-i Sad, c. I, sh.129). Hz.Muhammed mallarını Busra'da satarak, başkalarının kazandığından iki misli kâr etti. Daha sonra da Mekke'ye geri döndü. Hatice O'nun Mekke'ye büyük kârlarla döndüğünü, diğerlerinin kazandıklarından daha fazla kazanç yaptığını görünce anlaştıklarından da fazla hisse verdi. Tarihi kayıtlara göre bu Onun üçüncü veya dördüncü seferidir. Daha evvel yukarıda anlatıldığı gibi Peygamber'ın Hz.Hatİce namına yaptığı iki sefer Yemen'edir. Bu seferlerde Hz. Hatice'nin kölesi Meysere de Peygamberle beraberdi. Bu geziler Habaşa panayırında ticaret yapmak içindi. Habaşa'da Recep ayında her yıl panayır (suk) kurulur ve üç gün sürerdi. Peygamber Meysere ile bu panayıra geldi ve buradan Mekke için kumaş satın aldı. Bu kumaşlardan İyi bir kâr elde etti. Sonra yine Hz.Hatice namına Yemen'e gitti. Cerir b.Hazm'ın rivayetine göre Hz.Hatice, karşılığında dişi deve vermek üzere Hz.Peygamber'ı İki kez Yemen'deki Curaş kentine ticaret için göndermiştir (el-Müstedrek). Zehebi de bunu teyid etmektedir. Bu durumda Hz.Muhammed Hz.Hatice namına ikisi Habaşa'ya ikisi Curaş'a olmak üzere dört defa Yemen'e gitmiştir. O halde Suriye'ye gidiş Hz.Hatice için yaptığı beşinci seferi ve daha önceleri 12 yaşında iken amcası ile çıktığı sefer de dahil edilirse kendisinin altıncı seferi oluyordu. (Ali b. İbrahim Burhaneddin Halebi, Siret-i Halebiye, Bulak 1875). Rivayetlere göre Hz.Hatice, yakın akrabası olan Hakim b. Hizam'ın Habaşa pazarlarından Tehame kumaşları getirerek Mekke'de sattığını görünce Hz.Muhammed ile Meysere'yi ticaret için oraya göndermeyi düşünmüştür. Peygamber'ın Hz.Hatice ite evlenmeden önce, Suriye ve Yemen'de çeşitli yerlere Hz.Hatice namına seferlere çıktığına şüphe yoktur. Bununla beraber maişetini temin için benzeri ticari gezilere çıkmış olması da muhtemeldir. Zaten O'nun gibi dürüst bir genç adamın vaktini amcasının yanında boş geçirdiğini düşünmek imkânsızdır. Çok küçük yaşlarda iken bile amcasının omuzundaki yükün birazını almak için Kureyş'te çobanlık yaptığı bilinmektedir. 25 yaşma gelinceye kadar yaşlı amcasına gereksiz bir yük olarak işsiz-güçsüz gezdiğini o halde nasıl umabiliriz? O'nun karakteri ve yapısı da göz Önüne alındığında, tüm deliller, en meşhurları Saib b.Ali Saib ve Kays b.Saib olmak üzere birçok kişilerle ortak olarak veya kendi adına çeşitli ticari faaliyetlerde bulunduğunu göstermektedir. Yine eldeki kaynaklar bu amaçla .Peygamber'ın Hz.Hatice kendisini ticari işleri için seçmeden önce Yemen'e ve kasabalarının pazarlarına bir kaç sefer yaptığını göstermektedir. Muhammed'ın mizacında genç bir adamın gençliğinde bu tarz ticari işlere girmiş olması gayet makul ve olağandır. Diğer yandan Hz.Muhammed gibi bir insanın gençliğinde ve hatta oldukça erişkin bir yaşta maişeti için başkalarına bağımlı bir hayat sürmesi hiç bir zaman ileri sürülemez. Hz.Muhammed'in Hz.Hatice ile anlaşma yapmadan ve Ebu Talib'in konuşması ve İsteği vuku bulmadan önce en azından Yemen'e birkaç ticari sefer yapmış olması kuvvetle muhtemeldir. Filhakika, Bahreyn'e yaptığı bir kaç sefer Abdul Kays heyetinin liderine "Sizin topraklarınızı ayağımın altında çiğnedim" buyurması ile kendi ağzından teyid edilmiştir. Bu Hz.Peygamber'ın ticari amaçlarla Bahreyn'e birkaç kez gittiğini açıkça göstermektedir, yoksa Hz.Pey-gamber "topraklarınızı çiğnedim" sözlerini kullanmazdı. |