Pratik Seviyede

Pratik Seviyede

Bu hükümlere dayalı olarak Peygamber Hz. Muhammed insanlık tarihindeki ilk dinler arası sosyal düzeni kurmuştur. 622 yılının Temmuz'unda şehrin bütün yerlilerini de beraberinde götürerek Medine'ye varmış ve şehrin havalisini de içine alacak şekilde İslâm Devleti'ni ve anayasasını teşekkül ettirmişti. Bu olay, İslâm'ın diğer dinlerle ve gayri müs-limlerin Müslümanlarla bütün zaman ve mekanlardaki ilişkileri açısından çok önemlidir. Hz. Peygamber'in 10/632'de vefatından dört yıl sonra ikinci halife Ömer b. Hattab, bu birliğin kuruluşunun İslâm takviminin başlangıcı olarak kabul edilmesini istedi. Çünkü bu olay İslâm tarihinin gerçek başlangıcıydı ("Medine Sözleşmesi" metninin Türkçe çevirisi için bkz. Dr. Abidin Sönmez, Rasûlullah'in Diplomatik Münasebetleri, İnkılâb Yayınları, İst. 1984).

Bu birlik, Hz. Peygamber ile Müslümanlar ve Yahudiler arasında bir anlaşma sağlıyordu. Bu anlaşma, Arapların kendilerini tarifte kullandıkları ve toplumun yönetim şekli olan kabile sistemini ortadan kaldırdı. Buna göre, Araplar İslâm tarafından isimlendirilmeli, ferdî ve toplumsal hayatları İslâm hukuku olan şeriat tarafından yönetilmeliydi. Eski kabile bağlılıkları, kabile münasebetleri yoluyla, her müslümam bütün diğer müslümanlara bağlayan yeni bir sosyal bağın ortaya çıkmasına, ümmet'in oluşmasına yol açtı. Ümmet, parçalan bir arada duran ve bir diğerini koruyan organik bir gövdedir. Şahsî, karşılıklı ve kollektif sorumlulukların hepsi kanun tarafından belirlenmiştir. Peygamber, onun başındaki siyasî ve meşru otorite olmalıdır; yaşadığı sürece de böyle olmuştur. Vefatından sonra sahabîleri bu siyasî otoriteyi ele almışlar, fakat meşru otorite kuralının yorumu, yenilenmesi ve genişletilmesi için bir metodoloji geliştirmiş olan hukukçulara geçmiştir.

Yahudi Ümmeti: Peygamber'in İslâm Devleti'ni nasıl kurduğunu ve buna Arabistan'ın Yahudi ve Hrristiyanlannı nasıl kattığını daha önce gördük. Burada Müslüman olmayanların İslâm toplumu içindeki statüleriyle ilgili özellikleri hatırlamak yeterli olacaktır. Medine'de, Müslüman ümmetinin yanısıra bir Yahudi ümmeti de bulunmaktaydı. Arap Evs ve Hazrec kabilelerinin eski kabile sadakatleri yerini Musevilik bağlarına bırakmıştı. Vatandaşlıklarını şu ya da bu Arap kabilesine bir bağlılık şeklinde kabul etmeyip bunu bir Yahudilik fonksiyonu olarak görüyorlardı. Hayatları Yahudi müesseseleri çerçevesinde şekillendirilmekte ve vahyedilmiş hükümleri olan Tevrat tarafından yönetilmekteydi. Siyasî otorite kollektif olarak Yahudilere verilmiş ve meşru otorite de hahamlık müessesesine bırakılmıştı. Yahudi ve Müslüman ümmetlerinin ikisini de içine alan üçüncü bir organizasyon "ümmet" ya da "Devlet-i İslâmiyye" idi. Bunun amacı devletin korunması, dış ilişkilerin düzenlenmesi ve İslâm'ın evrensel misyonunun yerine getirilmesiydi. Devlet savaş veya barış için Müslümanları hizmetlerinde görevlendirebilirdi. Fakat Yahudileri görevlendiremezdi. Bununla birlikte, eğer Yahudiler isterlerse bu görevler için gönüllü olabilirlerdi. Müslüman ve Yahudi ümmeti hiçbir yabancı güçle ilişki kurmakta serbest değildi. Başka bir devlete veya yabancı bir güce savaş veya barış ilân etmek İslâm Devleti'nin kendine has göreviydi. Medine Yahudileri bu anlaşmayı Peygamber ve onun sahabîleriyle serbest iradeleriyle yapmışlardı. Yeni yapı, statülerine zarar vermekT sizin onları kabile üyeliğinden devletim meşru vatandaşları seviyesine çıkarmıştı. Tarih boyunca bütün İslâm devletlerinde, İslâm hukukunun geçerli olduğu her yerde Yahudiler bu statülerini kaybetmediler. Sosyal mevkilerine dokunulamaz ya da bu statüleri redİediîe-mezdi. Çünkü bu, Peygamber Munammed tarafından takdir edilmişti. Yahudiler statülerini istismarla bir ihanette bulunduklarında dahi Müslümanlar bu statünün dinî kıdsiyeti nedeniyle onu muhafazaya devam ettiler. İslâm Devleti bir çok Yahudinin yaşadığı Kuzey Arabistan, Filistin. Ürdün, Suriye, İran ve Mısır'ı da içine alacak şekilde genişlediğinde onlar da doğrudan doğruya İslâm Devleti'nin meşru vatandaşları olarak kabul gordübr. Bu, takip eden yüzyıllar boyunca Müslümm-Yahudi ilişkilerini karakterize eden intibaı ve işbirliğini açıklamaktadır.

M.Ö. 586'dakİ Babil istilasından beri tarihte ilk kez Yahudiler, İslâm Devleti'nin vatandaşları olarak bulundukları devletin geçerli kanunları tarafından desteklenerek hayalarını meşru bir şekilde Tevrat'a dayandırabliyorlardı. Yahudi olmayan bir devlet ilk k;z gücünü haham müessesesinin emrine veri'ordu. İlk kez devlet, Yahudiliğin himayesi mesuliyetini kabul ediyor, kendisini Yahudi oIsun-olmasın düşmanlarına karşı Yahudileri korumak üzere gücünü kullanmaya hazır ilân ediyordu. Yüzyıllar süren Yunan, Roma ve Bizans (Hıristiyan) baskı ve zulmünden sonra Yakın Doğu'nun, Kuzey Afrika'nın, İspanya ve İran'ın Yahudileri İslâm Devleti'ni bir kurtarıcı olarak görmekteydiler. Bir çoğu, fetihlerde İslâm ordularına yardımcı oldular ve İslâm Devleti yönetimiyle istekli bir işbirliğine giriştiler. Bu işbirliği, Arap ve İslâm kültürüne doğru bir kültür değişimi başlattı ve Yahudi sanatında, yazısında, iliminde ve tıbbın da göz kamaştırıcı bir gelişime yol açtı. Bu durum Yahudilere refah ve değer kazandırdı. Bazıları vezir ve halifelere danışman oldular. Gerçekten de Musevilik ve onun İbrani diİi İslâm'ın kanadı altında "Altın Çağ"ını yaşadı. İbranice ilk gramerini kazandı, Tevrat hukuk ilmine sahip oldu, İbrani harfleri lirik manzum yapılarını kazandılar ve İbrani felsefesi de ilk Aristocusunu buldu. Bu bilgin ve filozof, ilk olarak Arapça ifade edilen onüç önermesi ile Yahudi itikadını ve kimliğini tanımlayan Musa b. Meymun (Maimonides) idi. Musevilik, "Sufi" düşüncesiyle Avrupa'daki Yahudilere uzlaşma ve iç barış getiren İbni Gabirol adındaki ilk mistik düşünürünü de ortaya çıkardı. III. Abdurrahman'ın idaresindeki Kurtuba'da hükümdarın dışişleri ve maliye konularında başmüşaviri olan Yahudi Hasday b. Şaprut, Katolik Kilisesinin bile bir araya getiremediği Hıristiyan hükümdarları arasında bir uzlaşmaya varılmasını sağladı. Bütün bunlar mümkün olabilmişti, çünkü Kur'ân'da ifadesini bulan İslâmî bir prensip Tevrat'ı vahiy ve Museviliği de Allah'ın dini olarak görüyordu.

Hıristiyan Ümmeti: 8/630'da Mekke'nin Müslüman kuvvetler tarafından fethinden kısa bir süre sonra Yemen'deki Necran Hıristi-yanlan Medine'deki Peygamber'e şeflerden oluşan bir elçi heyeti gönderdiler. Amaçlan İslâm Devleti karşısında kendi konumlarına ve İslâm Devleti ile aralarındaki münasebete bir açıklık kazandırmaktı. Mekke'nin fethi, islâm Devleti'ni bölgede dikkate alınması gereken bir güç hâline getirmişti. Hz. Peygamber delegeleri misafirleri olarak evinde kabul etti, mescidinde ağırladı. Onlara İslâm'ı açıkladı ve inancına davet etti. Bazıları kabul ederek hemen Müslüman ümmetin mensubu oldular. Diğerleri ise kabul etmediler. Hıristiyan kalmayı ve İslâm Devleti'nde Hıristiyan olarak yer almayı tercih ettiler. Hz. Peygamber, İslâm Devleti'nin dahilindeki Yahudi ve Müslüman umam'm (ümmet'in çoğulu) yanında bir de Hıristiyan ümmet oluşturdu. Onlarla birlikte sahabîlerinden Ebû Ubeyde'yi İslâm Devleti'ni temsil etmek üzere gönderdi. Bu Hıristiyanların hepsi de Hz. Ömer'in hilâfeti zamanında Müslüman oldular (2-14/624-636).

Savaş alanlarında Müslümanlar tarafından yenilgiye uğratılan Bizanslılar, Bereketli Hilâl dahilindeki topraklarını yerlilere terk ettiler. Müslümanları ve onların Hıristiyanlığa karşı tavrını duymuş olan Kudüs patriği şehrin anahtarlarını halifeye teslim etmek istedi. Hz. Ömer Kudüs'e geldiğinde Müslüman hoşgörüsünün, sosyal ve kültürel seviyelerde olduğu kadar dinî bir yaklaşımın da Örneği olarak patrikle aşağıdaki anlaşmayı imzaladı:

"Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla.

Allah'ın kulu ve mü'minlerin emîri Ömer tarafından İlya (Kudüs) halkına verilen amannâmedir. Emir'ül-Mü'minîn hasta olsun, sıhhatte bulunsun bütün halkın mal ve canlarının korunacağını garanti eder. Aynı zamanda ibadet yerlerine, haçlarına ve dinlerine dokunulmayacağını temin eder. Halkın kiliseleri tahrip edilemeyeceği gibi mesken hâline de getirilemeyecektir. Eskiden sahip oldukları haklar aynen muhafaza edilecektir. Ne mâlik oldukları şeylere bir halel gelecek ve ne de mezhepleri hususunda onlara bir baskı yapılacaktır. İçlerinden hiçbir kimse hiçbir şekilde zarar görmeyecektir. İlya'da hiçbir Yahudinin onlarla birlikte yaşamasına izin verilmeyecektir. İlyâ halkına düşen görev Medain (İran)lilerin yaptığı gibi cizyeyi ödemek, aynı zamanda da içlerinden Bizans ordusu mensuplarını ve soyguncuları tahliye etmektir. İlya'yı bu şekilde terk edenlerin kendileri ve malları gidecekleri yere kadar teminat altındadır. Burada,kalmaya karar verenlere de aynı şekilde davranılacak, haklarını ve cizyeyi İlyalılarla paylaşacaklardır. Aynı kural diğer insanlara olduğu gibi İlya sakinleri İçin de geçerlidir. Herkes Bizanslılarla gidebilir, îlya'da kalabilir veya kendi ülkesine dönebilir. Bunun için mahsuller hasat edilene kadar vakit verilmiştir. Allah, Peygamberi, sahabîleri ve mü'minler bu anlaşmaya şahitlik ederler.

İmza: Ömer b. Hattab

Şahitler: Halid b. Velid, Amr b. As, Ab-durrahman b. Avf ve Muaviye b. Ebû Süfyan

Yürürlüğe girdiği tarih, Hicrî 15." (A. Duncan, The Noble Sanctuary, sh. 22).

İslâm Devleti içindeki Hıristiyan ümmeti, sınırların kuzey ve batıya genişlemesiyle büyümeye devam etti. Gerçekte Hicret'ten sonraki birinci yüzyılın büyük bölümünde İslâm Devleti'nin vatandaşlarının çoğunluğu Hıristiyan Roma ya da Yunan Bizans hakimiyeti altında sahip olamadıkları saygı, serbestiyet ve yeni bir şerefi yaşayan Hıristiyanlardı. Bu her iki güç de emperyalist ve ırkçıydı. Yakın Doğu bölgelerini kolonileşti...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın