Mineroloji

Mineroloji

Müslümanlar tarafından (mineraloji hakkında) yazılmış en önemli ve en etkili iki eser bir çok eski nüshası bulunan -sözde- Aristo'nun Kitâb el-Ahcâr'ı (bkz. J. Ruska, Das Steinbuch des Aristoteles, Heidelberg 1912) ile Roger Bacon tarafından Secretum Secretorum adıyla Latince'ye çevrilmiş olan nüshası, Batı'da gayet iyi tanınan ve yanlış olarak Aristo'ya atfedilen Kitâb Sırr el-Esrâr adlı kitaptır. Her iki eser de mevcut Aristo okulunun minerolojisiyle ilgili görüşlerinden pek azını ele alan geç dönem Farsça, Süryanice ve Yunanca kaynaklardan derlemelerdir. İkisi de cisimlerin, özellikle madenlerin gizli özellikleriyle ilgilenmektedir (Bkz. M. Ull-mann, Die Natur und Geheimvvissenschaften im islam, Leiden, 1972, sh. 95 vd.).

Müslüman ilim adamlarının mineroloji ve ilgili sahalarda eser vermeye başladıkları dönem Kindî'nin Risale fî Enva el-Cevâhir es-Semîne ve Gayrihâ (Kıymetli Taslar ve Diğer Tas Türleri Hakkında Risale) ve Rİsâle fî Enva el-Hicâre ve'l-Cevâhir (Değişik Taş ve Mücevherler Hakkında Risale) adlı eserleri kaleme aldığı 9. yüzyıldır. Kindî ayrıca metalürji ve kılıç yapımı hakkında, Arapça'da türünün ilk örneği olan önemli bir risale de yazmıştır. Bu eserleri Câhız, Nasr İbni Ya'kûb ed-Dîneverî'nin madenler ve taşlar hakkında yazdığı eserler izlemiştir... Muhammed İbni Zekeriyyâ er-Râzî, Risalelerinden birini madenciliğe ayıran İhvan-ı Safa ve Kitâb el-Mürşid (Kılavuz Kitap) adlı madenler, taşlar ve metaller üzerine yazılan çok önemli eserin sahibi Muhammed İbni Ahmed et-Temîmî'den daha sonraki müellifler pek çok defa iktibasta bulunmuşlardır.

Ancak bu sahadaki en önde gelen eserler İbni Sînâ ve Bîrûnî'ye aittir. İbni Sînâ a'sında maden ve minerallerin tasviri ve tasnifi ile geniş biçimde uğraştı. Bîrûnî ise çoğu kimse tarafından konuyla ilgili en kayda değer müslüman eseri olarak değerlendirilen Kitâb el-Cemâhir fi Mar'ifet el-Cevâhir (Kıymetli Taşlar Hakkında Geniş Bilgiler Kitabı) adlı eseri yazdı. Birûnî bu esaslı eserinde filolojik, mineralojik, fizikî, tıbbî ve hatta felsefî yaklaşımları birleştirerek mineralleri bu yönleriyle incelemeye tâbi tutmuştur. Bu yüzden sözkonusu eserin çeşitli yönleri hakkında çok sayıda araştırma yapılmıştır. Meselâ bkz. F. Krenkow, "The Chapter on Pearls in the Book of Precious Stones by al-Biruni (Birûnî' nin Değerli Taşlar kitabının inciler üzerine olan bölümü)", İslâmic Culture, c. XV, 1941, sh. 399-421; ve c. XVI, 1942, sh. 11-36; Takiyüddin Hilali, "Die Einleitung zu el Birünî's Steinbuch" Sammlungen Orientalis-tischer Arbeiten, Heft 7, Leipzig, 1941. Ayrıca Ullmann, a. g. e., sh. 121, dipnot 1; ve S. H. Nasr, al-Birûnî: An Annotated Bibliog-raphy, Tahran 1974, sh. 87-94. (Islamic Science, sh. 53).

Mineroloji ve taşlar hakkında daha sonraki yüzyıllarda da Ebû'l-Abbâs et-Tîfâsî, Nasî-rüddîn Tûsî, Ebü'l-Kasım el-Kâşânî, Kazvinî, Hamdullah Mustavfî, İbnü'l-Cevzî ve Dâvûd el-Antakî gibi âlimler tarafından eserler verilmiştir. Bu araştırmalar ve eserler Batı'daki mineraloji ilmini asırlarca tesiri altında bırakmıştır.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın