Musevîlik

Musevîlik

Mahiyeti: Musevilikteki dinî uygulamanın esası, Hammurabi kanunlarının en iyi ifade ettiği ve tek olan Amurî kabilelerin uygulamalarıyla aynıdır. Fakat, bu uygulama insan aklının üstünde olan bir tek tanrı inancıyla değişime uğramıştır. Amurrular beraberlerinde "dünyanın dört köşesinin" tek hükümet tarafından yönetilmesi ve bu dünya devletinin kralı Hammurabi tarafından ilân edilen ilâhî kanunun hükmü altında bütün insanların eşitliği yolundaki isteklerine bir temel vazifesi gören gelişmiş monoteist bir kavramla Mezopotamya'ya vardılar. Fakat, daha önce de gördüğümüz gibi bu monoteist kavramın saflığı şirk ile (diğer varlıkların Allah'a ortak koşulmasıyla) bozulmuştu. Hz. İbrahim, Marduk'un eğer gerçekten Allah olsaydı, başka hiçbir tanrıya İhtiyacı olmayacağını keşfetmişti. Ne yaratmada, ne de yönetmede Allah'ın başka hiçbir yardımcıya ihtiyacı olamazdı. Bu yüzden, güneş tanrısı Şamaş, fırtına tanrısı Enlil ve ay tanrıçası İnanna tanrılar değiller, yalnızca hayal gücünün birer uydurmalarıydı. Allah gerçekten de Allah olduğu için insanlar başka hiçbir tanrıya ne ibadet ne de başka birşeyle yükümlü idiler. Bu, Hz. İbrahim'in soydaşları, Amurrular için o zamanlarda düşünülemeyecek bir şeydi ve bu fikirlerinden dolayı İbrahim'i ölümle tehdit ettiler. O zaman İbrahim kendi kabilesinin başına geçti ve onlarla birlikte Ur'dan ayrıldı. Yeni göçmenler olarak Arap çölüne girdiler ve yeni bir bölge ve yeni bir kadere doğru hareket ettiler.

M.Ö. 19. yüzyılda Bereketli Hilâl'in tamamında Arap hegemonyasını kuran Amurru ortak fikrinden bu ayrılma, İbrânileri bölgenin diğer sakinlerinden kendilerini tecride zorladı. Kendilerini İbrahim'in büyük keşfinin terminolojisiyle, "yalnız Allah'a ibadet eden ve O'ndan başka hiçbir şeyi mabut kabul etmeyen" insanlar olarak tekrar izah ettiler. Tevhidî inancın üstünlüğü, anlayışlarına galip geldi ve onlan bu kutsî inançları uğruna elverişsiz şartlara katlanmaya ve acı çekmeye hazırladı. Tevhidi inançta Allah, diğer bütün tanrıların inkâr edilmesini emreder. İbadet ve tapınma yalnız O'nun içindir. Bu da, diğer insanların dinlerini değiştirmeleri ve Allah yoluna dönmeleri için O'na inananlara bütün gayretleri ve ikna kabiliyetleriyle çalışmaları görevini yükledi. Çünkü tek tanrı inancı, âlemşümul bîr görev olmadan ve diğer inançların mensuplarıyla ilişkide bulunmadan gerçekleştirilemez.

Ancak, İbrahim'in görüşüyle Mezopotamya monoteizminin şirkini temizleyerek Amurru fikir birliğini güçlendirmek yerine, İbrâni-lerin kendi üstünlüklerine inanmaları beraberinde fizikî ayrılığı getirdi. Allah'la yapılan sözleşmenin bir "beden" sözleşmesi hâline getirilmesi İbrânilerin kendilerini diğer insanlardan fizik olarak farklı görmelerini sağladı. İki nesil sonra bu mübalağalı ayrılıkçılık, sebebi olan orijinal gerçeği bozmaya başladı. İbrânilerin dinî uygulaması İbrahim'in tek ve üstün olan Allah'ından, "kutsal metin" patriklerinin "millî dini' tanrısına döndü. Patriklerin tanrıları yalnızca "onların" iken, diğer insanlar da tek ve kendilerine ait tanrılarına sahip olabilirler. (Bu, Sargon Öncesi Mezopotamya'daki politeizmin aynıdır.) Böylece İbrâniler aralarında yaşamaya geldikleri kabile ve boylarla kaynaşmayı reddettiler ve bu kabileler tarafından da kabul görmediler. Gerçekten de İbrâniler, İbranî olmayan ev sahiplerinin "toprağı işleyelim . . . [onlarla] tek bir halk haline gelelim . . . kızlarını eşler olarak alalım ve onlara da eşler olarak kızlarımızı verelim . . . onların sünnet olduğu gibi biz de sünnet olalım" çağrılarına kulak vermediler ve onları İbrani inancına almayı reddettiler (Tekvin, 34: 16,21-22).

îbrâniler Paddan-Aram'da, Harran'da, Sikhem'de, Edom'da, Bethel'de ve Hebron'da tekrar tekrar kaçmak zorunda kaldılar; çünkü İncil'i değiştiren yazarlardan birinin Yakub'un ağzından dediği gibi: "Memlekette oturan Kenânîler ve Perizzîler arasında beni iğrenç ederek derde soktunuz; ve ben sayıca azım, bana karşı toplanıp beni vuracaklar; evimle beraber ben helak olacağım." (Tekvin, 34: 30).

İlâhî aşkınlığın yüksek nazarında kendilerini farklı görmeleriyle başlayan İbrani asabiyeti, sahip olduğu saf monoteizmin, dejenere olarak sonunda monolatri'ye [monolatry başkalarına ait tanrıların varlığını kabulle birlikte, yalnızca kendi ırkına has tanrı olduğu düşüncesi] dönüşmesine yol açtı. Bu da İbrani halkını ırkçı bir döneme soktu.

Ibrânilerin ve ataları Yahudilerin dinî uygulamalarının mahiyeti patriklik çağlarından beri aynı kaldı. Hem Allah'ın üstünlüğü ve evrensel ahlâkla birlikte İbrahim'in görüşünü hem de ırkçılık ve ayrılıkçılığın her ikisini de bünyesinde barındırdı. Her iki görüş de her zaman sabit durumdaydılar. Birisi diğerinin üzerinde çağlar boyunca baskın kaldı, fakat asla onu ortadan kaldıracak kadar başarılı olamadı. Tarih bize, zamanın çoğunda bu baskın gelenin ırkçılık olduğunu ve bunu yaparken aynı zamanda da ilâhî üstünlüğü ters yönde etkilediğini söyler.

Patriklik dönemi: Tanrı kavramım farklı görmeleri sebebiyle (kendilerini eski çağlardaki Yakın Doğu'nun bütün toplumundan ayırmalarının ters etkisi dışında) İbrânilerin dinî hayatı konusunda çok az şey bilinir. İlk olarak, bir Allah'a olan bağlılıkları, onlar O'na ait oldukları kadar O'nun da onlara ait olduğu düşüncesiyle O'nu "baba" olarak değerlendirmelerine sebep olmuştur. Bu, aynı zamanda bir çok yerde değişik şekillerde bol bol delillendirilmiştir: "Babalarımızın Allah'ı", "Atalarımızın Allah'ı", "İbrahim'in Allah'ı", "Yakub'un Allah'ı" ve diğerleri; ve bir çok yerde de kendilerini "Allah'ın oğulları" olarak vasıflandırırlar. Böylece bu tek ve özel ilişki bir olan tanrıya beşerî vasıflar atfetmeye dönüştürülmüştür. Bu benzetme -eğer bir benzetme olarak başladıysa- bir gerçek olarak değerlendirilmeye başlandı. Böyle bir anlayış diğerlerinin de başka tanrılara sahip oldukları yolunda akla baskı yapacak ve böylece "bizim" tanrımızın başka birçok tanrının arasında olduğunu düşünmemize sebep olacaktır. Muhakkak ki "bizim" tanrımız düşmanlarımıza karşı bizi koruyacak kadar güçlüdür, fakat bu diğer tanrıların varlığını reddetmez. Zamanla, akıl diğer tanrıları hoş görmeye, varlıklarını dikkate almaya ve meşruiyetlerini kabul etmeye başlar. Bu gelişme Elohim kelimesinin Tevrat boyunca çoğul olarak kullanılmasının da sebebi olmalıdır. İncil âümleri Allah için Elohim kelimesinin kullanımının İbrani dinî geleneğinin bir sendeleme işareti olduğunu ve İbrani düşüncesinde bunun "Yehovist" tökezlemesiyle de birleşerek Tevrat'ı meydana getirdiğini kabul ederler. Ne MÖ. yedinci yüzyıldaki Deuteronomik (ikili anlayış) reform, ne de Kutsal Ki-tab'ın ruhbanlar için hazırlanan yeni bir baskısı bu terimi ya da onunla özdeşleşmiş olan fikri yok edemedi. İncilde Elohim kelimesinin kullanımının tetragramaton (Yehova) kullanımına oranı 2222 'ye 398'dir. Gerçekte bir Yahudi İbrânice İncil'i okurken tetragramaton ile karşılaşırsa bunu "Elohim" diye okur. Bu yeterli değilmiş gibi Tevrat şunu da söyler: "Benî Elohim", yani Allah'ın oğulları, "adamların güzel kızlarını gördüler ve seçtiklerinden kendilerine karılar aldılar"; ve devamında, "Benî Elohim insan kızlarına yaklaştılar ve onlar da onlara çocuklar doğurdu." (Tekvin, 6: 2-4).

Hz. Musa dönemi: İbrânilerin Bereketli Hilâl'in (Mezopotamya) İç köşelerindeki yelkovan yönünün tersi hareketleri sırasında arkalarında bıraktıkları kabile adamları yerlilerle kaynaşmak İçin çok istekliydiler. Bu çöl göçmenleri bütün bölgeye nüfuz ettiler ve yerleştiler. Bereketli Hilâl'in iç kenarlarında yaşayan bu insanlar, Arabistan çölüyle, içerlerde yaşayanlara göre daha yakın ilişkiler kurdular. Çölün orijinal ideolojisinin saflığını, ilerilere gitmeye cüret edenlerden daha iyi korudular ve çölde olanlardan çok daha farklı şartlarla yüzyüze geldiler. İşte, ayrılıkçılık Mısır'da yerleşmelerine imkân vermezken, İbrânilerin bu çöl kenarında kabul görmeleri ve kendilerine barınak bulmalarının sebebi budur.

İbrani asabiyeti -bir Mısırlı olarak büyüyen, bir Mısırlı ismi verilen ve bir Mısırh prenses tarafından yetiştirilen- Hz. Musa'yı, Mısırlı bir yöneticiyle başı derde giren bir İbrani'yi desteklemeye, yöneticiyi öldürmeye ve hayatını kurtarmak için de kaçmaya zorladı (Çıkış, 2). Medyen'e sığındı, kabile reisinin kızıyla evlendi ve Musa'nın Medyenlilerle kaynaşmasına imkân verecek kadar İbrani dinine yakın olması gereken Medyen dinini öğrendi. Gerçekten de Medyen dininin saflığı ve kat'iliği Musa'da temel birtakım sezgiler ortaya çıkarmış ve onda çöl dini için bir tutku uyandırmış olmalıdır. İbrânileri, Mısır'da gördükleri ezâ ve cefâdan uzaklaştırıp çöl dinine, menşelerine dönmeleri için teşvike başladı. "Allah'ın dağı Horeb"de duyduğu ses, kayınpederi Yetro ve Medyenülerin ruhunda uyandırdıkları dinî alâkanın üstüne yeni bir canlılık kattı (Çıkış, 3: 1-10). Bu da, İbrânilerin göçlerine izin vermesini Firavundan rica etmek üzere Mısır'a geri dönmesi için yeterliydi.

İbrânilerin Musa'nın liderliğinde ilk yerlerine, çöle geri dönüşleri sırasında başka bir dinî uygulama meydana çıktı. Bu uygulama Medyenliler başta olmak üzere çöldeki ev sahiplerinin yanısıra İbranileri de içine alan toplu bir uygulamaydı. Medyenlilerin reisi (Musa'nın kayınpederi) "Sina'dan gelen ve Seir'e üzerlerine doğan [ve] Paran dağından ileriye doğru parlayan Dağ'ın Tanrı'sı-na"(Tesniye, 33: 22) yakılmış kutsal bir yiyecek sunuyordu (Çıkış, 18: 12). Grup, daha Önceden zikredilen Mısır'a gitmeyen diğer İbrâniler, bölgede dolaşan bedevi Habirler, güney Filistin ve kuzeybatı Arabistan'ın kabilelerinden oluşan "karışık bir çoğunluktu". Bu kabilelerden birçoğu bazı İncil pasajlarının da şahitlik ettiği gibi (I Samuel, 27: 10. 30: 29; Hakimler, 1: 16)...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın