Miras Hukuku

MİRAS HUKUKU

Miras Hukuku toplumda görülebilecek eşitsizlikleri azaltmakta önemli bir rol oynar. Dr. Keynes, Taussing ve Irving Fisher gibi tanınmış ekonomistler bile âdil olmayan miras sisteminin, toplumdaki eşitsizliğin önemli bir sebebi olduğunda müttefiktirler. Taussing'e göre miras, toplumda gerçekten çok büyük etkilere sahiptir; zengin ve fakir arasındaki sürekli uçurumu daha da genişletir. Bu yüzden miras hukukunun, cemiyet içerisinde varlığın dağılımında eşitlik ve adaleti sağlayacak şekilde düzeltilmesi gereklidir. ('Principles', c.II, sh. 246).

İslam Miras Hukuku, servetin gerek birkaç elde toplanmasını önleyecek, gerekse toplumun daha geniş bir parçasına yayılmasını sağlayacak güçlü ve etkili tedbirlere sahiptir. İslam Miras Hukuku'nun büyüklüğü ve kullanışlılığı önde gelen İslam düşmanlarınca bile kabul edilmiştir. Dr. Ramsey kitabında, İslam Miras Hukuku'nun medeni dünyaca bilinenlerden daha makul, daha mükemmel prensiplere dayandığını yazar. ('Mohammaden Lav/, sh. 1).

İslam Miras Hukuku'na göre, vefat eden kişinin mal varlığı öncelikle oğullan, kızları, erkek ve kız kardeşler gibi yakınlarını içine alan akrabaları arasında paylaştırılır. Şayet mirasçısı olmayan bir erkek (ya da kadın) vefat ederse o kişinin varlığı bütün vatandaşların eşit bir şekilde faydalanabilmesi için devletçe alıkonur. Gerçekte, miras hukukunun gayesi servetin dağılmasını daha da yaygınlaştırmak ve herhangi bir noktada toplanmasını önlemektir. Miras hukuku Nisa Suresi'nde açıklanmıştır.

Kadın ve Erkeğin Hisseleri: "Anne ve baba ile akrabanın bıraktıklarından erkekler için bir pay vardır; anne ve baba ile akrabaların bıraktıklarından kadınlar için de bir pay vardır. Gerek azından gerek çoğundan., bîr hisse ayrılmıştır." (4:7).

Bu ayet-i kerimede ortaya konan prensip İslam Miras Hukuku'nun temelidir. Geride bırakılan varlığın hepsi hiçbir zaman büyük erkek çocuğuna gitmez; çocuklar ve yakın akrabalar, bunların yokluğunda uzak akrabalar, ister erkek olsun isterse kadın, hukuki varislerdir. Servetin küçük parçalara bölünmesini esas alarak bu prensibe ne tür itiraz yapılacak olursa olsun, islam'ın oluşturmaya çalıştığı sosyal sistem ve insanın kardeşliği genel ilkeleriyle bu kuralın uyum halmde olduğunda en ufak bir şüphe yoktur.

"Yukarıdaki ayet-i kerime miras hususunda beş hukuki düzenlemeyi kapsar. Birincisi; hem kadınların hem de erkeklerin mirasta hisseleri olmasıdır. İkincisi; ne kadar cüz'i veya ehemmiyetsiz olursa olsun miras bütün varisler arasında paylaştınlmalıdır. Üçüncüsü; ayet bu kuralın menkul (nakledilebilen) yahut gayrimenkul (nakledilemeyen), tarımsal yahut endüstriyel her tür mal için geçerli olduğuna delalet eder. Dördüncüsü; veraset hakkının ancak vefat edenin ardında mal bırakması halinde geçerli olduğunu gösterir. Beşincisi; ayete göre yakın akrabalar (asabe ) hayatta iken uzak akrabaların (zevi'l erham ) mirasta hakları olmadığı açıktır." ('The Meaning of the Qur'an, c. I).

Oğul ve Kızların Hisseleri: Vefat eden kişinin evlatlarının hisseleri şu ifadelerle belirlenmiştir:

"Allah, çocuklarınızın alacağı miras) hakkında, erkeğe iki kadının hissesi kadarım tavsiye eder. Eğer onlar ikiden fazla kadın iseler (ölünün) geride bıraktığının üçte ikisi onlarındır. Kadın bir tek ise, bu durumda yarısı onundur." (4: 11).

Burada kadın, kız çocuğu anlamındadır. Kız çocukları tek varis iseler mirasın üçte İkisi onların hakkıdır. İkiden fazla kız çocuğu için belirlenen üçte ikilik pay kız çocukları iki iken de aynen geçerlidir. Söz konusu tek bir kız çocuğu ise terekenin yansını alır.

Ana-Babamn Hisseleri: Murisin anne ve babasının da mirastan bir paylan vardır. Onların hisseleri şu ifadelerle tavsif edilmiştir:

"(Ölenin) bir çocuğu varsa, geriye bırakılanda anne ve babadan her birinin altıda bir hissesi vardır. Çocuğu olmayıp da anne ve baba ona varis ise, bu durumda annesine üçte bir düşer. Şayet kardeşler varsa, anasının payı altıda birdir. (Bu hükümler, ölenin) yapacağı vasiyetten ya da borcundan sonradır. Babalarınız ve oğullarınızdan hangisinin fayda bakımından size daha yakın olduğunu bilemezsiniz. (Bunlar) Allah'tan bir farzdır. Şüphesiz Allah, bilendir, hüküm ve hikmet sahibidir." (4:11).

Bu ikinci hal, vefat eden şahsın ebeveyninin sağ olduğu durumda feraiz meselesine temas eder. Bu durumda ilk olarak ebeveyn kendilerine ait olan hisselerini alırlar, kalanı -varsa-murîsin çocuklarına gider, çocukların yokluğunda ebeveynin hisseleri artar. Ancak mûrî-sin kardeşleri varsa, anne aynen murisin çocuklarının varlığında alacağı hisse kadarını alır. Vasiyet ve borçların her halükârda varislerin hisselerine göre öncelik kazandığına dikkat edilmelidir.

Hanımın Hissesi: Kadın, ölen kocasının terekesinden şu ifadelerle belirlenen bir hisse alır:

"Sizin çocuğunuz yoksa, geriye bıraktıklarınızdan dörtte biri onlarındır, çocuğunuz varsa -yapacağınız vasiyetten ve borçtan sonra- geriye bıraktıklarınızdan sekizde biri onlarındır." (4: 12).

Bu Üçüncü hal, ölenin, arkasında çocuklu yahut çocuksuz bir hanım bıraktığı durumla İlgilidir. Ebeveynin durumunda olduğu gibi zevce kendi hissesini alıp artan kısmı çocuklara kalır.

Kocanın Hissesi: Koçanında Ölen hanımının mal varlığında bir payı vardır. Bu pay şu ifadelerle ortaya konmuştur:

"Eşlerinizin çocukları yoksa geride bıraktıklarının yarısı sizindir. Şayet çocukları varsa -onunla yapacakları vasiyetten ya da borçtan sonra- bıraktıklarının dörtte biri sizindir." (4:12). Bu dördüncü hal, merhumun arkasında çocuklu yahut çocuksuz bir zevç bıraktığı duruma temas eder. Ebeveyn ve han da olduğu gibi zevç hissesini alır tereke çocuklara aittir.

Kelale'nin Mirası: Kelale ebeveyni çocukları olmayan kimsedir. Hakiki kelimesi ıkı anlam taşır. Hem -ebeveyni olmasın- çocuğu olmayan anlamında ne çocuğu, ne de ebeveyni olan Kelaleden miras alacak olanların aşağıdaki gibi belirlenmiştir.

Kelale'nin Kızkardeşi: Şayet kelale bir ya da ıkı kız kardeşe sahipse bunların hisseleri şu ayetle tesbit edilmiştir:

"Ölen kişinin çocuğu yok da kız kardeşi varsa, geride bıraktıklarının yansı kız kardeşinindir. Fakat kendisi, (Ölen) kızkardeşinin çocuğu yoksa onun mirasını (tamamen) alır. Eğer kız kardeşi iki ise, geride bıraktıklarının üçte ikisi onlarındır." (4:176).

Bu Kelale'nin mirasıyla ilgili ilk haldir. Şayet kelale arkasında bir kız kardeş bırakmışsa terekenin yansını alır, iki kız kardeş söz konusu ise terekenin Üçte ikisini miras olarak alırlar.

Kelale'nin Erkek Kardeşlen: Kelale bir erkek veya kız kardeşe sahipse aşağıdaki ayet-i kerimede ifade edildiği üzere her biri terekenin altıda birini alacaktır.

"Mirası aranan erkek ya da kadın, evladı ve ana-babası olmayan bir kimse olup da onun erkek veya kız kardeşi bulunursa onlardan her biri için altıda biri vardır. Eğer bundan fazla iseler -kendisiyle yapılan vasiyetten ya da zarar verici olmayan borçtan sonra- üçte t onlar ortaktırlar. Bu size Allah'tan bir vasiyet-tir. Allah bilendir, (kullarına) yumuşak olandır." (4: 12).

Bu da kelale mirasıyla ilgili ikinci hâldin Vefat edenin erkek veya kız terekenin altıda birini bacaklar; şay den fazla iseler kendilerine düşen tereK üçte birini paylaşacaklardır.

Servetin Dağ.lmıı: de (4:12) "zarar vencı bulunmasının hayli manidar olduğu belirtilmelidir. Çocuk sahibi olmayanların durumunda görüldüğü gibi, mal ve mülklerin gereksiz borçlara gömülmesi, hatta üzerinde akitleşti-rilmemiş borçların bile kabul edilmesi ve hukuki varislere birşey bırakmayacak vasiyetlerde bulunulması muhtemeldir. "Zarar verici olmayan" ifadesi bu tür durumlarda vasiyet ve borçların meşru varislerin haklarına zarar vermeyeceğini açığa kavuşturmak için kullanılmıştır. Vefat eden şahsın borçlarının diğer haklar üzerinde Önceliğe sahip olduğuna da ayrıca dikkat edilmelidir. Önce murisin borçları ödenmeli, sonra -varsa- mirasın üçte birine kadar olan bağış ve vasiyetler ifa edilmelidir. Bu haklar yerine getirildikten sonra tereke yukarıda sayıldığı üzre meşru varisler arasında bölüştürülmelidir.

1- Mirasın paylaştınlmasmdaki ilk klavuz prensip, erkeğin hissesinin kadınınkinin iki katı olmasıdır. Bu prensip kusursuz ve adildir, zira ailenin ekonomik sorumluluğu büyük oranda erkeğe düşer." ("The Meaning of the Qur'an, c.I).

2- Şayet vefat eden şahıs geride yalnızca kız çocukları bırakırsa bunlar bütün terekenin üçte ikisini miras olarak alırlar, üçte birlik kısım diğer varisler arasında paylaştırılır.

3- Ancak, sadece bir erkek evladı bırakmışsa ve başka da bir varis yoksa bu erkek çocuk mirasın tamamını alacaktır. Başka varislerin bulunması durumunda, diğer varislerin hisselerinin tevzi edilmesinden sonra arta kalan terekeyi alacaktır.

4- Miras, arkasında evlad bırakmışsa ebeveyninden her biri altıda bir pay sahibi alacak, arkasında varis bırakmamışsa babası mirasın üçte ikisini alacaktır.

5- Vefat eden şahsın erkek ve kız kardeşleri varsa annesinin hissesi üçte birden altıda bire inecektir.

6- Borçların ödenmesinin, vasiyetlerin yerine getirilmesine nazaran öncelik sahibi olması hususunda fakihler arasında tam bir ittifak vardır.

7- Miras hukuku, özel ailevi konumunu düzenlemek amacıyla varsa murisin vasiyeti üzre terekenin üçte birlik bölümünün kullanılmasına izin verip üçte ikilik bölümüyle (veya biraz daha fazlasıyla) ilgili düzenlemeler ortaya koyar. (2:180).

8- Muris, arkasında evlad bırakmışsa hanım yahut hanımları aralarında adilane bölüşecekleri tarzda terekenin sekizde birini, eğer çocu...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın