Kamuyu Himaye Ve Çağdaş Devletler

Kamuyu Himaye Ve Çağdaş Devletler

İslam devleti ile çağdaş devletler arasında kamuyu himaye konusunda amaç ve faaliyet sahası itibarı ile büyük farklılıklar vardır. Çağdaş devletler genellikle umumi hizmet işlerini ve bir dereceye kadar sosyal hizmetleri yüklenirler. Fakat bu alandaki faaliyetleri sınırlıdır. Çağdaş refah devletlerinden bazıları vatandaşlarına sınırlı bir sosyal güvenlik sağlamaktadır; bundan,projeye aktif iştirakçi olan insanlar faydalanmaktadır. Bu proje gündeme geldiğinde katılma imkanı bulamayan şu veya bu sebepte katılamayanlar bu projenin faydalarından uzak kalmışlardır. Yani, sosyal refah devletlerindeki bu sınırlı sosyal güvenlik sistemi bile karşılıklı bir hizmettir ve sadece ona katkıda bulunanlara sunulur.

Diğer yandan İslam, üyelerinin temel ihtiyaçlarının karşılanması konusunda hukuken ve manen sorumludur. Çağdaş devletlerden ayrı olarak, İslam bütün insanların ihtiyaçlarından sorumlu tutulmuştur. Bu sistemin ayırıcı özelliği, sosyal hizmet servisleriyle beraber kamunun sorumluluklarım da üstleniyor olmasıdır. Her vatandaşın temel ihtiyaçları garanti edilmiştir. Ve bu kamuyu himaye sorumluluğu sebebiyle zekat ve sadaka şeklinde halktan toplanan bütün kaynaklar beytü'l mal'e gider.

Kamuyu himaye İlkesi Müslüman toplumun bütün yapısını sarmıştır. Fert kendisinden, ailesinden, yakın akrabalarından, içinde yaşadığı toplumdan ve son olarak bütün insanlardan sorumludur.

a- Fert Olarak Geçimin Sağlanması: Her fert kendi geçimini temin etmek ve şahsını maddi hayatın gerektirdikleri ile teçhiz etmek zorundadır. "Allah'ın sana verdiği şeylerde, ahîret yurdunu gözet, dünyadaki payını da unutma." (28:77). A'raf suresinde de şu ifadeler yer alır: "Ey Adameoğullan! Her mescide güzel elbiselerinizi giyerek gidiniz; yiyin, için fakat israf etmeyin, çünkü Alalh müsrifleri sevmez." (7:31).

Peygamber Kur'an'ın bu ilkesini, kişinin bedeninin kendisi üzerinde hakkı olduğu ve bunun unutulmaması gerektiğini söyleyerek açıklamıştır. Bu ferdf sorumluluk bizzat tek başına tam ve öylesine mükemmeldir ki, gerçek İslamî toplumda hiç kimse aylak kalmaz; herkes kendisinin ve toplumun menfaati için kendi payım kazanmaya elinden geldiğince gayret göstererek çalışır.

b- Ailenin Geçimini Temin: İslâm, kişilere sadece kendi nzıklannı aramakla kalmayıp aile fertlerine de yardım etmelerini öngören manevi talim ve terbiye vermektedir. Kur'an-i Kerim müminlere ana-babalarına ve yakınlarına karşı yardımsever ve cömert olmayı şu ayetlerle emretmektedir: "Biz insana ana ve babasına karşı iyi davranmasını tavsiye etmişizdir. Annesi onu güçsüzlükten güçsüzlüğe uğrayarak karnında taşımıştı... (Ona) Bana ve ana-babana şükret diye tavsiyede bulunmuşuzdur..." (31:14). Ahzab suresinde de şu ayet yer alır: "Akraba olanlar, miras hususunda, Allah'ın Kitabında birbirlerine müminler ve muhacirlerden daha yakındırlar." (33: 6).

İslamın hususiyetle savunduğu ve ifade ettiği ailenin geçiminin temini, aile bütünlüğünün ve dolayısıyla toplumun bütünlüğünün temelidir. Ölenin malını ailenin çok sayıda mensubu arasında dağıtan Miras Kanunu (Feraiz) da aile birliğini daha da kuvvetlendirir. Ailesinin maişetini temin etme ilkesi Musa ile Allah'ın bir kulu arasında geçen hadiseyi konu alan kıssada, bir örnekle şöyle açıklamıştır: "Duvar ise şehirde iki yetim çocuğun idi. Altında onlara ait bir hazine vardı. Babaları da iyi bir kimse idi. Rabbin istedi ki onlar (büyüyüp) güçlü çağlarına ersinler ve Rabbinden bir rahmet olarak hazinelerini çıkarsınlar..." (18: 82). Böylelikle bu iki çocuk babalarının dürüst ve meşru olarak çalışması sonucu elde ettiği servetten miras olarak faydalandılar.

c- Ferdin Toplumsal Sorumluluğu: Kamuyu himaye ilkesi fert ve toplum arasında iki yönlü olarak işler. Hem fert hem de toplum belirli haklardan faydalanırlar. Bunların birbirlerine karşı sorumlulukları vardır, refahları birbirleri ile yakın alakalıdır. Fertten, toplumun faydası için kendisine emanet ve tevdi edilen her işi tam ve verimli olarak yapması beklenmektedir: "Deki: 'Yapın (yapacağınızı); yaptığınız işleri Allah da görecek, Rasulü de, müminler de..." (9: 105).

Kur'an'm bu ayetine göre her fert toplumun iyiliğinin sorumlusu ve koruyucusu sadece kendisi imiş gibi gayret etmelidir. Peygamber sosyal refahı korumada ferdin sorumluluğunu şu hadisiyle açıklamıştır: "Allahu Teala'nın çizdiği hududa riayet etmeyen kimse, gemideki şu topluluğa benzer ki, bunlar gemideki yerlerini kur'a ile paylaştılar. Bir kısmı geminin üst katına, diğer kısmı da alt katına yerleştiler. Kur'ane-ticesi olarak aşağıya yerleşenler su almak için yukarıya çıktıkları vakit üst kattakilerin yanından geçerlerdi. Bunun üzerine "hissemize düşen yerden bir delik açsak da yukarıdakileri rahatsız etmesek" dediler. Şimdi üst kattakiler bunları istediklerini yapmaya bıraksa hepsi helak olurlar. Eğer onları bu tehlikeli işten men ederlerse, kendileri de kurtulur, onları da kurtarmış olurlar." (Buhari ve Tirmizi).

Bu sözleriyle Peygamber ferdi refah ile toplum menfaati arasındaki münasebeti çarpıcı bir şekilde tanımlamıştır. Bazen bir kaç ferdin hareketi bütün bir toplumu mahvedebilir. Eğer toplumun servetini sadece bir kaç kişinin elinde bulundurmasına ve bu serveti müsrifane kullanmalarına veya istiflemelerine, böylelikle de insanların büyük çoğunluğunun haklarından mahrum bırakılmasına meydan verilecek olursa bütün ekonomi er veya geç çökmeye mahkum olur.

Gerçekte hiçbir fert İslamî bir toplumda sorumluluklarından muaf tutulamaz. Her fert aynı şekilde ve aynı zamanda toplumun koruyucusu ve sorumlusudur. Peygamber bu çifte sorumluluğu şu hadisi ile açıklamıştır: "Hepiniz çobansınız; maiyetinizde bulunanların hukukundan mes'ulsünüz."

Her Müslümanm meşru ölçüler içerisinde başkalarıyla toplumun yararı için işbirliği yapması farzdır: "... iyilikte ve fenalıktan sakınmakta yardımlasın. Günah işlemek ve aşırı gitmekte yardımlaşmayın." (5: 3).

Her fert başkalarına iyiyi emir ve onlan kötülükten men etme-konusunda ihmalleri veya katkıları açısından Allah'a karşı mesuldür. Eğer vazifesini kasden ve tam olarak yapmamışsa, diğer insanları haklarından mahrum bıraktığı ve kendini lüks hayata kaptırdığı için Allah tarafından cezalandırılacaktır. Aynca, toplumda kötülüğü teşvik etmek kadar fena olan adaletsizliklere karşı aktif bir tavır almadan sessiz durmak da Allah tarafından cezalandırılacak olan bir davranıştır. İslam, bu hallerin hiç birini hoş karşılamaz. Fakirleri doyurmak gibi çok sıradan ve sade olaylar Kur'an'da övülmüş ve bu sade fedakarlık olaylarından uzak durmak verilmiştir: "Çünkü o, yüce Allah'a inanmıyordu. Yoksulu doyurmaya Önayak olmuyordu! Bugün onun için candan bir dost yoktur. (Günahkarların yiyeceği olan) kanlı irinden başka bir yiyeceği yoktur." (69: 33-37). Maun suresinde ise şu ayetler yer alır: "Dini yalanlayan (adam)ı gördün mü? İşte o, öksüzü iter, kakar: Yoksulu doyurmaya önayak olmaz. Şu namaz kılanların vay haline, ki onlar namazlarından yanılmaktadırlar. (Kıldıkları namazın değerini bilmez, ona önem vermezler)." (107: 1-5).

İslamın toplumsal refah ilkesini koruma konusunda ferdi sorumluluğa ne derece önem verdiğine bakınız. Eğer fertler toplumsal vazifelerinin farkına varmaz ve bunları yerine getirmezlerse servet ve iktidar düşkünü birkaç kapitalist, toplumun temelini zayıflatacak ve bu kişilerle birlikte bütün toplum bunun sonuçlarına katlanmak zorunda kalacaktır. Kur'an, toplumun bu durumuna işaret etmektedir.

Bir yanda milyonlar hayatın temel ihtiyaçlarından yoksunken, diğer yandan servet ve güçlerinin şımarttığı zenginler, fakirlerin, mallarındaki hakkını inkar eder ve kendilerini lüks ve israfa müptela kılarlar. Bu tarz eşitsizlik ve adaletsizlik insanlar arasında tatminsizlik ve nefret oluşturur, zenginler de dahil herkesi mahvolmaya sürükler. Bu şartlarda bu tarz eşitsizlikleri kınamak, bunlara son vermek için devletle işbirliği yapmak her ferdin önde gelen vazifesidir.

Devletin Sorumluluğu: Fert gibi toplum da aralarında yaşayan zayıf ve fakirlerden Allah'a karşı mesuldür. Ve hesap verecektir. Zayıflan güçlendirmek ve fakirlerin temel ihtiyaçlarını karşılamalarını temin edecek vasıtaları sağlamak toplumun sorumluluğudur. Zengin ve fakir arasındaki uçurumun tabii sınırların ötesine doğru genişlemesine izin vermemek ve eğer genişlemişse bu farklılıkları daraltarak tabii ve adil sınırlara getirmek için lüzumlu tedbirlere başvurmak da toplumun sorumluluğudur. Eğer fakirlerin ve zayıfların haklarını korumak ve gözetmek için toplum kuvvet kullanmak veya savaşmak zorunda kalırsa hak ilkesini ayakta tutmak için bu uç tedbirlere bile başvurulmalıdır: "Size ne oldu ki Allah yolunda ve zayıf erkek, kadın ve çocuklar uğrunda savaşmıyorsunuz?" (4: 75).

Toplum, zayıfların ve yetimlerin mallarını da saldırganlardan korumalıdır. "Nikâh çağma varıncaya kadar öksüzleri deneyin, eğer onlarda bir olgunluk görürseniz, hemen mallarını kendilerine verin. Büyüsünler diye alıkoyup İsraf ile tez elden onların mallarını yemeye kalkmayın. Zengin olan, çekinsin; yoksul olan da (malın muhafazası için gösterdiği çabaya ve ihtiyacına) uygun şekilde yesin. Onlara mallarım geri verdiğiniz zaman da yanlarında şahit bulundurun. Hesap gören olarak da Allah yeter." (4: 6)

Bu ayet yetimlere işaret etmektedir. Ancak zenginler reşid olmayan bir yetim gibi davranır ve servetlerini çar-çur ederlerse, yine toplumun menfaati için devletin, bu gibilerin mallarım koruma hakkı vardır. Bu hak doğrultusunda devlet, zenginlere ihtiyaçlarını karşılamak için mâkûl imkânlar tanıyarak mallarına el koyabilir.

İslam'da devlet, toplum içindeki muht...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın