İstişare Usûlü

İstişare Usûlü

Müşavere Prosesinde bir takım anlaşma noktalan bulabilmek için ilk dönem Hilâfet yönetiminin form ve yapısını inceleyelim. Ra-sulullah 'ın kendisi İslâm Devleti'nin ilk başkanı ve yöneticisi olmuştur. Herhangi birilerinin oylarıyla seçilmemiştir, fakat mutlak Hâkim Allah tarafından Haberci (Rasul) ve devlet başkanı olarak seçilmiştir. O devlet başkanı olarak görevde 10 yıl kadar kalmış ve devletle ilgili bütün kararları sahabesiyle müşaverede bulunarak almıştır: inançları uğruna her-tür fedâkârlıkta bulunan ve büyük gayret gösteren sahabeler onun müşavere heyetinin ilk üyeleri olmuşlardır. Öyle ki müslümanların bütünüyle güvenine sahip ensar ve muhacirleri kapsamaktaydı. Bu yüzden onlar tabiî bir seçim prosesi ile şûra kurulunun üyesi olmuşlardı. Tüm toplum onlara güvenmekte, onlara saygı duymaktadır. Onlar da Rasulullah'a bütün seferlerinde arkadaşlık etmekteydiler.

İlk halife Ebu Bekir (r.a.), açıkça ümmetin oylarıyla seçilmiştir. O, Rasulullah döneminde ensar ve muhacirin arasında ileri gelen kişilerle ülke meselelerinde istişarede bulunmuştur. Vefatından önce ensar, muhaci-rûn ve İslâm toplumunun diğer bölümlerinden Medine'de bulunanların ileri gelenleriyle görüşmüş; en güvenilir, en uygun ve en kabul edilebilir olarak Ömer (r.a.)'ı bulmuş, bu yüzden de Müslüman Devlet'in Emîri (başkan) ı olarak O'nu görevlendirmiştir. Birçok halk gruplarıyla ayrı ayrı ya da topluca yaptığı sayısız istişare, görüşme, sohbet ve düşünme sonucu müslümanlara şöyle seslenmiştir: "Halefim olarak gösterdiğim kişiyi emîriniz olarak kabul etmek istiyor musunuz? Allah şahidimdir ki, bu hususta en iyi sonuca ulaşmak için çevirmediğim taş kalmadı (her çabayı gösterdim). Kendi akrabam olan birini aday göstermiyorum, halefim olarak Hattab Oğlu Ömer'i gösteriyorum. Bu yüzden onu dinleyin, ona itaat edin." Orada toplanmış olan halk "Duyduk ve kabul ettik" diye karşılık verdi. (Ebu'1-Alâ Mevdu-dî, <Tefhimu'l-Qur'an'îng. cilt: 4, sh. 508-510).

Böylece Ömer (r.a.)'ın ismi, müşavereler sonrası Ebu Bekir (r.a.) tarafından önerilip tavsiye edilerek müslümanların onayına sunuldu. Onayladıkları zaman, Ömer (r.a.), Devletin Emîr'i olarak resmen İlân edildi. Ömer (r.a.) ömrünün sonuna yaklaşırken bir sonraki Emîr'i belirli bir süre içinde kendi aralarından seçmeleri için müslürhanlar arasından en güvenilen en hak sahibi 6 kişilik bir istişare heyeti tayin etti. Görev süresi içersinde müşavere heyeti bu vazifeyi aralarındaki en güvenilen, en hak sahibi kimseye, insanların genelde eğilimini ortaya çıkarmak için şehri dolaşacak olan Abdurrahman bin Avf'a havale ettiler. O da toplumun çeşitli kesimleriyle —erkekler, kadınlar, hatta okul öğrencileri, İslâm'ın diğer ülkelerinden gelerek Mekke'de hac görevini ifa edip sonra da Medine'yi ziyaret eden hacılarla görüştü. Umumî Hissiyatı bulmak için uzun süren yoğun çabalar sonrası —ikincisinin daha fazla olmak üzere— müşavere heyetinin iki üyesinin, Ali ve Osman (r.a.) halkın geniş desteğine sahip oldukları sonucuna ulaştı. Osman (r.a.) için müslümanlann en büyük desteğini bulduğundan, Abdurrahman bin Avf onu Emîr olarak açıkladı ve halk da onu liderleri olarak kabul etti.

Osman {r.a.)'m acıklı ölümünden sonra, Rasulullah'ın bazı sahabeleri Ali (r.a.)'a gelip Emirlik vazifesini kabul etmesini istediler, çünkü bu sorumluluğu yüklenecek ondan daha uygun başka kimse yoktu. Ali (r.a.) başlangıçta bu isteği reddetti, ancak sahabeler ısrar ettiğinde; "Böyle olmasını istiyorsanız mescide gelin, çünkü benim Emîr kabul edilmem müslüman kitlelerin rızasına aykırı gizli bir tarzda olamaz." dedi. (Taberi, cilt: II, sh. 612). Halk toplanıp Rasulullah'ın mescidine ulaştıklarında ittifakla olmasa da büyük bir çoğunlukla Ali (r.a.)'ı Emîr olarak kabul ettiler. Ali (r.a.) ölümcül yarayı alıp ölmek üzereyken, büyük oğlu Hasan (r.a.)'ı kendilerine Emîr olarak kabul etmelerine izin verip vermeyeceği sorulduğunda, şöyle cevap vermiştir: "Ne böyle yapın derinine de bunu yasaklarım.Kendi isteklerinize göre karar verebilirsiniz."

Bunlar Emîr seçimi ve müşavere prosesi İçin bütün uygulamaların toplamıdır. Nitekim bu uygulamalar açıkça şu gerçekleri gösterir; birincisi İslâm Devlet Emiri'nin seçim ya da ataması tümüyle halkm isteklerine bağlıdır ve hiç kimse kendisini Emîr olarak zorla empoze etmek hak ve selahiyetine sahip değildir. İkincisi, bu vazife hiç kimsenin tekelinde değildir; onda bir kişinin, sınıfın ya da ailenin babadan gelen hakkı yoktur. Üçüncüsü, bu mesele, zorlama ve kaba kuvvet olmaksızın müslüman halkın kendi hür iradesiyle karara bağlanmalıdır.

Hemen hemen aynısı Emîr'in müşavere heyetinin seçiminde de geçerli ortak noktalardır. Rasulullah'dan dördüncü halife Ali (r.a.)'a kadar geçen dönemde ya İslâmî mücadelelerin başlangıcından beri Rasul'la birlikte olanlar ya da sonradan büyük fedakârlık, hikmet, yetenek ve bilgi sahibi olmalarıyla göze çarpanlar müşavere heyetini oluşturmuşlardır. Bu insanlar en güvenli ve hak sahibi kişilerdi, Rasulullah'ın, sonraki dönemlerde raşid halifelerinin olduğu kadar müslümanlann da güvenini kazanmışlardı. Bu insanlar bilgileri, yetenekleri ve İslâm davasına olan hizmetleri sebebiyle hem ensar, hem de muhacirûndan seçilmiş kişilerdi, ümmetin her kesiminden yardım ve desteğe sahiptiler.

Rasulullah 'ın vefatından sonra ümmetin bu temsilcileri doğrudan şura heyetine alındılar. Modern anlamıyla bir oylama ya da seçim yoktu; buna bir ihtiyaç ta yoktu. Çünkü bu insanlar hizmetleri, bilgileri ve yetenekleriyle biliniyorlardı ve tüm müslüman toplumun güvenine sahiptiler. Müşavere anlayışına göre gerekli olan, yönetim ve yönetimle ilgili meselelerin insanların ya da temsilcilerinin tasvibiyle yürütülmesidir. Temsilciler ümmetin güvenine sahip oldukları müddetçe nasıl seçildikleri önemli değildir; yönetim tamamıyla ümmeti temsil ettiği sürece seçiliş şekli onun yapısını ve fonksiyonunu herhangi bir şekilde etkilemiyecektir. Müşavere heyetine hizmetleri, tecrübeleri, bilgileri ve göze çarpan çabalarına göre yeni üyelerin alınma prosedürü müslüman toplumun genel tasvibini kazanma şeklinde idi, sürek-lj olarak yönetime genç üyelerin kabulü müşavere heyetine yeni, taze kuvvet ve idrak kazandırmak, aynı zamanda genç nesil arasında şûra lehine güven ve emniyet sağlamak imkânını vermekteydi. Yönetimin tüm kararları bu organın tavsiyesiyle alınırdı. Burada tekrar işaret edilebilir ki, Emîr hoşlandığı birini şura heyetine tayin edemezdi; ve etmedi de. Rasulullah @'ın ve onun raşid halifeleri zamanında yalnız büyük saygınlıkları, zekâları ve dürüstlükleriyle bilinen kişiler bu heyette hizmet ifâ etmişlerdir. (Gazali, 'İhya-u Ulumu'ddîn' Kitab 1 (İng.)sh. 109-113).

Yukarıdaki ifadeler açıkça göstermektedir ki Emîr, müşavere heyetine evetçi adamlarını toplama selahiyetine kesinlikle sahip değildir. Çünkü seçilecek kişiler kabiliyetli, bilgili ve ayrıca insanların güvenine sahip olmak zorundadır. Burada sadece bilgi ve kabiliyetler değil, aynı zamanda insanların güvenine sahip kişilerin nasıl seçileceği sorusu ortaya çıkacaktır. İslâm herhangi özel bir seçim metodu ya da şekli için kesin ve sıkı kurallar ortaya koymamıştır; bu yüzden görevlerini yeterince ve etkili yapabilen, halkın da güvenine sahip bu tür insanları seçmemizi sağlayacak herhangi bir sistem İslâm'ın Siyasî Sistemi içerisine kabul edilebilir. Her ne kadar devlet başkanının ve onun müşavere ya da yasama kurulunun seçim şekli hakkında Kur'an ve Sünnet suskunsa da, bu her iki makamda görev yapmaya ehil insanların kişilik ve nitelikleri gözönünde tutularak Kuran ve Sünnet'ten özel prensipler çıkanlabilinir. Emîrlik vazifesi büyük sorumluluklar taşır, sıradan bir insan tarafından yeterli ve etkili olarak yerine getirilemez. Emîrlik vazifesi sadece yetenek, tecrübe ve ülkenin uygulamaya yönelik meselelerinde detaylı bilgiyi yeterli görmez, aynı zamanda karakter olarak doğruluk, dürüstlük ve Allah'a kuvvetli iman etmeyi gerektirir. Fevkalâde yetenek ve hüner sahibi bir kişi 'seküler' bir devlette faydalı ve başarılı yönetici olduğunu gösterebilir, anca,k Allah'a inancı yoksa, dürüst karakter sahibi değilse İslâm Devleti'nde bir "of fice boy "a bile uygun görülmez. Benzer şekilde şura ve yasama heyeti üyeleri hayli bilgili ve dürüst, Allah'a kuvvetli iman sahibi kişiler olmak zorundadırlar.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın