İlim Ve Çevre

İLİM VE ÇEVRE: SAHABE VE TABİÎN

İman ve ilim zenginliğiyle müzeyyen Peygamber Hz. Muhammed'in ashabı bu nuru; dünyaya, diğer kültür ve medeniyetlere nüfuz eden ve onların tavırlarını, tabiata bakış açılarını ve tabiat güçlerinin insan hayatındaki fonksiyonlarını değiştiren iman ve ilim nurunu yaydılar. "Miladî 632'de Muhammed'in vefatından sonra, İslâm tartışılmaz olarak dünyanın en dinamik medeniyeti, eski Yunan hâkimiyetinin vârisi... dünya tarihinde Roma'nın batışından Avrupa keşif gezilerine kadarki bin yılda İslâm'ın yükselişinden daha önemli hiçbir olay yoktur." (The Times Atlas of World History, sh. 97-104).

Daha önce açıklandığı gibi, ilim sahibi olmak, kadın erkek her müslüman için farzdır. Çünkü ilimsiz ne toplumun ihtiyaç ve istekleri, ne de mahrukatın mükellefiyetleri bilinemez. Bu İkisi ise gerçek iman sahibi olmak için zaruridir. Hatta temel kaide ve İslâm'ın esası olan tevhid inancı ilimsiz şüpheli ve belirsiz olarak kalır. Kişi, tevhidin manâsını kavrayabilmek için Allah'ın sıfatları, hükümleri ve kudreti hakkında tam bir bilgiye sahip olmalıdır. Bu yüzden ilim imandan sonra en önemli şeydir ve hatta doğru olmayan bilgiyle karışık iman zayıf ve muğlak kalmaya mahkûmdur.

İlim sahibi, korkudan uzak ve güvenle aydınlıkta yürüyen kişi gibidir. Câhil ise, Önüne çıkabilecek tehlikelerden habersiz karanlıkta yürüyen kişi gibidir. İşte Kur'ân'ın, aydınlığı (nûr) ilimle (İslâm ilmiyle) ve karanlığı cahi-liyetle (küfür) özdeşleştirmesinin sebebi budur: "Allah'tan sana bir nur ve apaçık bir kitap geldi ki onunla Allah, O'nun rızasını arayanları barış ve selamet yollarına yöneltir ve onları kudretiyle karanlıklardan aydınlığa çıkarır." (5: 17-18) Ve yine Bakara sûresinde şu ifadeleri görüyoruz: "Allah iman edenlerin velisidîr; onları (zulmün) karanlıklarından kurtarıp nura çıkarır, küfredenlerin dostları ise tağutlardır. Onlar küfredenleri nurdan karanlıklara çıkarırlar." (2: 257).

Hz. Ali'ye göre ilim servetten daha üstündür. İlim seni korur, ama serveti sen korumak zorundasın. İlim adaleti yayar, halbuki servet adalete muhtaçtır. Servet harcandığında azalır, ilim ise harcandıkça çoğalır. Bu yüzden ilmin kıymeti kendinden kaynaklanır, çünkü bu ve Öbür dünyadaki saadet ancak onun yardımıyla sağlanacaktır. İlim sahibi olmanın neticesi öbür dünyada Allah'a yakınlık, melekler ve takva sahibi müslümanlarla dostluktur, bu dünyada ise şeref, güç ve dünyadaki diğer toplum ve kültürlerin üstünde nüfuz sahibi olmaktır. Binaenaleyh bu dünyada ve öbür dünyada hayır arayanlar için ilim sahibi olmak ve onu Öğretmek en mükemmel iştir. (İmam-ı Gazali, İhya'u Ulumiddîn, c. I).

Sahabiler bütün imkânlarıyla daha çok din ve dünya ilmi edinmek için gayret sarfediyorlardı. Biri, imanlarını daha sağlamlaştırmak için diğeri dünyanın nimetlerinden daha fazla yararlanmak ve fizikî âlemdeki gizlilikleri insanlığın faydasına sunmak içindi,

Adaletle hükmeden halifeler İlimde ashabın en ileri gelenleriydiler. Hakikatte onlar ilim gözleri ve âlimlerin liderleriydiler. Onlar dinî meselelerde topluma yön veriyor, toplumu ahlâkî ve manevî mükemmelliğe ulaştırmaya yönlendiriyorlardı. Onlar, müminleri, imanlarını korumak için cihada sevkediyor, gelişmiş sulama sistemleri yaptırarak topraklarının üretimini arttırmaya teşvik ediyorlardı. Bunları, iktisadî, sosyal ve askerî durumlarını, teknik ve sistemlerini geliştirmek için lüzumlu görüyorlardı. Böylece dinleri dünyada sağlamlaşacak ve kimse İslâm devletinin sınırlarına saldırmayı düşünemeyecekti (8: 60). Bütün bu tedbirler sadece Allah'ın rızasını kazanmak için almıyordu. Çünkü İslâm'da maddî ve manevî kurtuluş, Allah yolunda savaş alanlarında cehdetmek veya günlük hayatta haramlardan kaçınarak dürüst yaşamaya bağlıdır, yoksa hayattan el-etek çekerek ve inzivaya kapanmak değildir. Bunun sebebi, bu dinin insan için kıyamete kadar en son ve mükemmel bir hayat tarzı olmasıdır. O, hayatın her yönünü kapsar ve diğer dinler gibi manevî, dinî, dünyevî işler diye bir ayırıma gitmez. Allah'a ve Rasûlüne itaat yolunda yapılmış her hareket din ile ilgilidir. Savaşanın cihadı; iş adamının iş görüşmesi; öğretmenin öğrencilerine ders vermesi; doktorun hastasını muayenesi; bilim adamının yeni bir şeyler icad etmek için laboratuvarında çalışması; veya nikâhlı kan-kocanm münasebetleri. Bunların hepsi Allah'dan korkarak ve onun kanunlarına uyma yolunda yapılmışsa bir fazilet olarak sayılır. İslâm mesajının bu ruhu ilim öğrenme ve insanlığın faydası için tabiatta yeni bilgi ve enerji kanaklan arama yolunda müslümanlara güç ve cesaret vermektedir. Neticede müslümanlar araştırma ve inceleme yoluyla her sahada ilerlediler ve manevî ilimlerde olduğu kadar tecrübî ilimlerde de dünyanın önderleri konumuna geldiler. Bu, İslâm'ın insan tabiatının gizliliklerini bilen ve insan ihtiyaçlarının âdil ve hakkaniyete uygun şekilde tatmin etme yolunu gösteren yegane din olduğu gerçeğini açığa çıkarır.

(Geniş bilgi bilgi için bkz., Sîret Ansiklopedisi, c. II, bölüm 3). Şüphesiz İslâm hak manada medenî olan tek dindir. Çünkü İslâm, içinde, insanların haklarına tecavüz edilmeden huzurlu, ahlâklı ve muttaki bir hayat sürebileceği, sağlıklı, zengin bir kültür ve medeniyetin kurulmasını ve geliştirilmesini sağlar.

Diğer dinlerin, onların liderlerinin ve takipçilerinin medeniyete ve maneviyata bakış açılarını İslâm ile karşılaştırırsak, İslâm'ın bu açık durumu bütün parlaklığıyla ortaya çıkacaktır. Budizm'in kurucusu, hanımını ve uyuyan bebeğini terkederek ormana yerleşir ve hayatını zorluklar içinde, medenî ve kültürlü topluma ait herşeyden uzak, inziva halinde geçirir.

İncil'de geçen bir bahiste, Allah'ın rızasını elde etmek için hadım etme olayı hıristiyanh-ğın medenî topluma karşı gerçek tavrı hakkında bilgi verir. Sonra hıristiyan ve budist manastır ve pagadalarındaki (Budist Mabedi) aile hayatından kaçman ve böyle bir hayata alışmış yüzlerce ve binlerce rahip ve rahibe bu dinlerin kültürlü ve medenî hayata olan nefretlerinin açık delilidir. Artık bu dinlerin hürmete şayan ve medenî bir toplumun gelişimine sağlıklı bir yaklaşım göstermelerini nasıl bekleyebiliriz? Hinduizm'de en güzel hayat dağlarda, vadilerde, ormanlarda inzivaya çekilmek ve eğlencenin, hatta yeme ve içmenin her türlüsünden sakınmak ile gerçekleştiğine inanılır. Yüzlerce kız (Allah'ın hizmetçileri kabulüyle) taştan putlarla evlendirilir; yaban ve gayri ahlâkî bir hayata sürüklenirler. Bu suretle insan neslini kurutma planlarını merasimlerle kutlarlar.

Muhtelif felsefelerin, dinî İnançların ve yanlış öğretilerin sonucu olan tüm bu gösteri ve uygulamalar insanı ve onun tabiatının ihtiyaçlarını anlamayı veya onun ihtiyaçlarını bulup çıkarmaya önem vermeyi başaramadılar. Ancak İslâm'dır ki, bu hurafelerin kökünü kazımış, böyle korkuları yok etmiş ve böyle tuhaf fikirleri yıkmıştır. Sadece zanlara ve ataların taklidine dayanan geleneksel örf ve âdetler iptal edilmiş; insanlığın ilerlemesine, kültür ve medeniyetine mâni olan adaletsiz, insafsız ve zalim uygulamalar kaldırılmıştır. Bu suretle insanın müsbet-menfi güç ve kabiliyetlerini birleştiren İslâm insan kültür ve medeniyetinin en üst düzeyde büyüme ve gelişmesinin yolunu tam olarak açmış oldu. İslâm, ruhbanlığı çok sert bir şekilde yasaklar (57: 27). Kadınlar erkeklerle eşit bir seviyeye getirir (2: 228). Çocukların öldürülmesini yasaklar (6: 151 ve 17: 31) anaya, babaya iyi davranmayı (2: 83 ve 4: 36); yetimlere karşı, adaletli olmayı (6: 152 ve 17: 34); ticaret yaparken ölçüde ve tartıda insaflı davranmayı (17: 35); iyilikte ve adalette (müslü-man) yönetimle (4: 59) ve halkla (5: 2) işbirliği yapmayı emreder. Günahta ve zulümde işbirliği yapmayı yasaklar (5: 2); antlaşma ve sözleşmelerin yerine getirilmesini emreder (5: 1). Dost ve düşmana (5: 9), akraba ve zenginlere (6: 152) ve herkese karşı (42: 15 ve 4: 58) adaletli davranmayı, diğer ülkelerdeki zor durumda ve zulüm altında olan müslümanlara yardım etmeyi emreder (8: 82). Zulmün her çeşidini ve fesadı lanetler (5: 64 ve 28: 77). Sağlıklı bir toplum oluşturabilmek için toplumun olduğu kadar tek tek fertlerin de haklarını korumayı emreder (25: 67 ve 25: 63). Diğer yandan toplumda haramı yayan, fesat çıkaran (25: 72), huzuru bozmaya çalışan (25: 68), insan neslini yok etmeye çabalayan adet ve davranışları yasaklar. Sağlıklı ve huzurlu bir ekonomik sistemin korunması için taahhütleri ilgilendiren iş görüşmelerinin kaydının tutulmasını emreder (2: 282). Şahitliğin gizlenmesini yasaklayarak şahidle-rin şehadetlerini vermelerini emreder.

Kur'ân'ın bu emirlerinin yakından incelenmesi, Kur'ân'ın, kültürün sağlıklı ve dengeli bir şekilde gelişmesi, muhafaza edilmesi için muhteşem kaideler koyduğunu gösterir. Ve İslâm'ın özelliği, ahlâkî ve ruhî eğitim ile tecrübî bilgilerin öğretimine aşırı önem vermesidir. Çünkü İslâm'ın amacı her insanın Allah'ın hakiki ve mûtî bir kulu, inancında muhlis; ana-babasınm vâsisi; kültürün koruyucusu ve zulmün, adaletsizliğin, ve zorbalığın düşmanı; imanlı, dürüst, haksever insanlar olmasıdır (Kadı Muhammed S. Selman Mansurpurî, Rahmetun lı I- 'Alemin, c. III).

İslâm, zarif ve güzel şeyler için kültür ve medeniyetin taleplerine gereken itibarı da gösterir. İslâm, Allah'ın lütfü ve inayeti olarak kabul edilen kendi güzellik anlayışına sahiptir. Onun gözünde tüm yaratma olayı bir güzellik timsalidir ve bu dünyadaki herşey bu güzelliğin yansımasıdır. İnsan en mükemmel bir şekilde yaratılmış (95: 5), güzel bir şekil ve bünye verilmiştir (64: 3). Allah'ın yaratması güzel ve hatasızdır (32: 7). Allah İnsana en saf ve güzel bir nitelik verdi. İnsanın görevi Allah'ın kendini yarattığı şekliyle muhafaza etmektir. (30: 30) (...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın