Hepsi İçin Bir Kavram

Hepsi İçin Bir Kavram

Kur'ân'ın indirilmesinden önce, dini tebliğde halk ile elit arasında fark gözetilmekteydi. Hindistan'da tesbit edilen üç sınıf vardır: Avam için surete tapınma ve elit için Allah'a yakınlık metodu uygun görülürken, elitlerin eliti için panteist hayatın imtiyazı öngörülüyordu. Eski Yunan'da da aynı durum sözkonusuydu. Soyut bir tanrı fikrinin sadece felsefe ilminde derinleşmiş kimseler tarafından kavranılmasının mümkün olduğuna ve avamın yarı insan-yarı tanrılara ibadetle ilgilenmesinin daha uygun olduğuna inanılıyordu. Kur'ân bu ayırımı kaldırdı ^Allah'a yaklaşmanın tek bir yolunu göstererek, ilâhi sıfatlar konusunda tek bir görüş sundu. Hem avama hem de filozoflara hakikatin aynı ışığını gönderdi. Onların hepsine tek bir inanç ve iman kapısı açtı.Kur'ân'ın sunduğu Allah kavramının gayesi hem filozofu ve bilgeyi, hem köylüyü ve çobanı tatmin etmekti.

Bu meselenin üzerinde durulması gereken başka bir yönü daha vardır. Hindistan'da görülen avam İle elit arasındaki bu ayırım pratik uzlaşma duygusunun bir sonucuydu. Orada her dinî inanç ve tatbik biçiminin büyüme ve gelişme imkânı vardı. Başka milletler arasında iç savaşlara sebep olan dînî farklılıklar burada bir uzlaşma konusu haline geldi. Uyumluluk burada hayatın ruhuydu. Bir Vedantist, hakikate yakınlığın surete ibadetten daha zor olduğunu bilir. Fakat hiçbir zaman surete ibadete sırt çevirmez; çünkü Allah'a giden yolda ilk merhalenin bu olduğunu, insanın katetmek için seçtiği yol ne olursa olsun nihaî hedefin herkes için bir ve aynı olduğunu düşünür. Prof. C. E. M. Joad, Hindistan tarihinin bu özelliğine daha önceki bazı yazarların yaptığı gibi Özel bir yer ayırmaktadır.

Kur'ân'ın özelliği, inanç konusunda herhangi bir tavize yanaşmayı reddetmesidir. Onun tek ve yüce ilâh anlayışı kesin olup değişmezdir. Bu kesinlik ise onu diğer inançlara karşı hoşgörülü olmaktan alıkoymaz. Fakat onlarla uzlaşmaya yanaşmaz.

Kur'ân, Allah anlayışım insan fıtratının evrensel ve aslî hislerine dayandırmaktadır. Bu kavramı sadece özel bir entellektüel sınıfın çözebileceği bir muamma haline getirmemektedir. Hayat hakkında evrensel insan hissi nedir? Bu, kâinatın kendi kendine meydana gelmediğidir; yaratılmıştır: dolayısıyla bir yaratıcısı olmalıdır. Kur'ân'ın işaret ettiği sadece budur. Bundan başka ve bunun üzerinde ilgilendiği herşey dinî öğretiye girmemektedir. Bunların hepsi insanlar tarafından düşünülmesi ve tecrübe edilmesi için bırakılmıştır. "Ama biz(im uğrumuz)da cihad edenleri biz, elbette yollarımıza iletiriz. Muhakak ki Allah, iyilik edenlerle beraberdir." (29: 69). "Kesin inanacak insanlar için arzda (Allah'ın varlığını ve kudretini gösteren) nice işaretler var. Kendi canlarınızda da öyle. Görmüyor musunuz?" (51: 20-21).

Hindu düşünürler toplumun farklı sınıfları arasında farklı düşünce dereceleri dağıttılar. İslâm'daki düşünce ve inanç bakış açısı böyle bir fark gözetmemektedir. Fakat yetenekler farklıdır. Herkes bilgi için aynı susuzluğu hissetmez. Bir sınıf olarak kitlelerin belirli kalıpları olabilir, fakat onlar içinde bireyler bunlarla sınırlı değildir. Onları aşabilir ve kendi şahsî yetenek ve eğilimlerini takip edebilirler.

Buhari ve Müslim'den rivayet edilen ve Cibril hadisi olarak bilinen sahih bir hadiste, zihnin üç düşünce kademesinden bahsedilmektedir, islâm, iman ve ihsan. İslâm, İslâm'ın şartlarını tasdiki, Ramazan ayında orucu, günlük ibadeti, haccı ve zekâtı içermektedir. İman ise sadece bu şartların kabulü ile yetinmemekte, onlara kesin teslimiyeti telkin etmektedir. İhsan ise, Allah'ı görüyor gibi ibadet etmek, biz O'nu göremiyorsak da O'nun bizi gördüğüne inanmaktır.

İlk kademe genel tavıra işaret etmektedir. İnancın şartlarını kabul eden ve belirli sorumluluklar yüklenen kimse İslâm dairesine girmiştir. Fakat bu giriş bir teslimiyet hâlini gerektirmemektedir. İslâm'ın İlk basamağı sadece onun dış yüzünü temsil etmektedir. İslâm'ın ikinci kademesi olan İman'da, İslâm kişinin zihnini ve kalbini sarmaktadır. Bu kademeye ulaşılınca insan seçtiği daireye girer. Fakat mesele burada bitmez. Hakikatin bilgisi veya gerçek inanç daha sonraki kademede oluşur ki, bu İhsan dönemidir. Fakat bu, toplulukların ulaşabileceği bir inanç veya aklî kazanım safhası değildir. Bu, ferdî tecrübe veya şahsî aydınlanma aşamasıdır. Eğitim, inanç öğetileri veya aklî faaliyet bu aşamanın geçilmesini temin etmez. Şahsi manevî gayretin bir sonucudur. Ne öğretilecek ne de öğrenilecek bir meseledir. Bu merhaleyi geçen kimse şayet birşey söyleyecekse, söyleyeceği şey, "Benim gİbİ ol ve göreceğini gör! "den başka bir şey değildir. Biri bana "aşk nedİr?': diye sordu: "Benim gibi ol, sonra ne olduğunu öğreneceksin" dedim.

İslâm her türlü manevî susuzluğun, tatmin edilmesi için şartlar hazırlamıştır. Ortalama bir insan için bir başlangıç dönemi, daha ilerde olan için ikinci bir dönem, ve elit için bur üçüncüsü vardır. Hepsinin susuzluğu aynı anda giderHecetir, fakat kullandıkları kap farklı olabilir. Herkes kendisine uygun kabı alır.

Burada şunu belirtelim ki, insan Kur'ân'daki belirli ifadeleri dikatlice okursa bu İfadelerin varlıkta birlik veya panteizm kavramı konusunda çeşitli yorumlara müsait olduklarını görecektir. Mesela "O İlktir ve Sondur", "O Zahir ve Bâtındır", "Nereye dönerseniz Allah'ın yüzünü görürsünüz", "O sîze şahdama-rınızdan daha yakındır" ve "O her an sânını gösterir." Aynı kavram, var olan herşeyin sonunda Allah'a döneceğini ifade eden sözlerde de görülebilir. Bu kavramı kabul edenler bu ifadeleri kendilerini desteklemek için kullanırlar. Şah Veliyullah daha da ileri giderek şunu iddia etmektedir: "Panteist 'Varlıkta Bir-Ük teorisini ispat etmek istersem bunu Kur'ân'a veya Hadise müracaat ederek yapabilirim." Fakat şu bir gerçektir ki bu ifadelere zorlanmış yorumlar vermenin veya onlara Hz. Peygamber zamanında yaşayan müslü-manların vermediği anlam veya önemi bahşetmenin uygun olmayacağını söylemek haksızlık olmaz. Gnostikler tarafından takip edilen, aydınlanma yoluyla Allah'ın nuruyla aydınlanma metodu, Kur'ân'ın Allah kavramının prensipleriyle kesinlikle çelişkide değildir. Kur'âni kavram, Allah ile İlgili olarak birleyici her kavramı ifade edecek kadar geniştir. İhsan derecesine ulaşan kimseler, hakikati bütün parlaklığıyla görebilirler ve insan ruhu için mümkün olan en yüksek mevkiye doğru tırmanırlar.

Şu belirtilmelidir, ki hakikatin araştırılmasında, insan zihni Fatiha sûresinin üzerinde yoğunlaştığı Allah'ın üç sıfatına, Rubûbiyeî, Rahmet ve Adalet sıfatlarına dikkat etmelidir. Hayatın veya kâinatın işleyişinde görüldüğü gibi, bu sıfatların bir incelemesi gösterecektir ki her bir sıfat bir diğerini sürekli olarak desteklemekte, nesnelerin ilâhî düzeninden oluşan güzelliği gözler önüne sermektedir. Böyle bîr inceleme hakikatin her arayıcısına düşünmesi için muazzam bir saha suna: çaktır." (Ebu 1-Kelâm Azâd).

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın