Eşrofoğlu Rumi Divanı

EŞREFOĞLU RUMİ´nin HAYATI

Eşrefoğlu Rumi,Türk-İslam dünyasının mutasavvıf şairlerinin en büyüklerindendir.
Menakıb kitaplarına göre soyu Hz.Ali’ye kadar uzanır.Asıl adı Abdullah olan Eşrefoğlu
babasının adına izafeten Eşrefoğlu,İbn ül Eşref,Eşrefzade,doğduğu yere izafeten
İzniki,şöhretine izafeten de Eşref-i Rumi diye anılmaktadır.
Babası gençliğinde Mısır’dan Anadolu’ya göç etmiş,daha sonra da İznik’e
yerleşmiş bir zattır.Babasının adı “Seyyid Ahmed ül Mısri” veya “Seyyid Ahmed Eşref bin Seyyid Muhammed Süyufi” dir.Buradaki Seyyid kelimeleri bu sülalenin
Hz.Peygamberin (S.A.V)sülalesine kadar dayandığına işaret etmektedir.Eskiden
Anadolu’ya Diyar-ı Rum denildiği için Rumi,Anadolu’lu veya Anadolu’da yetişmiş
anlamına gelmektedir.Nasıl ki Mevlana Hazretlerine Mevlana Celaleddin-i Rumi
denildiği gibi,Eşrefoğlu’nun Mısır’da bulunan ve bir mutasavvıf olduğu tahmin edilen
büyük babası ile Mısır’dan kalkarak önce Suriye’nin Hama şehrine,oradan da
Manisa’ya giden,daha sonra da İznik’e yerleşen babası hakkında fazla bir bilgimiz
yoktur.Eşrefoğlu’nun iki kardeşinden birinin Hama’da,diğerinin de Manisa’da medfun
bulunduğunu Asaf Halet Çelebi “Eşrefoğlu Divanı” nda kaydetmektedir.Bu iki kardeş
ya babaları orada bulunduğu sırada vefat etmişler veya daha sonra oralara giderek
oralarda kalmışlardır.
Eşrefoğlu’nun dedesinin ve babasının mutasavvıf olması,o çağlarda tasavvuf’un
en yaygın yerlerinden biri olan Anadolu’ya göç etmeleri için bir sebeb teşkil edeceği
tahmin edilebilir.Çünkü o sıralarda Anadolu’dan Mısır’a; Taşkent,Semerkand ve Buhara
gibi Orta Asya şehirlerine tahsil için gidenler bulunduğu gibi,o taraflardan da
Anadolu’ya kendilerini irşad edecek,tasavvuf’un aşkını ve zevkini aşılayacak olgun
mürşidler,şeyhler aramak için gelenler de bulunuyordu.Eşrefoğlu’nun babası olan zat
da bunlardan biri olabilir.Babasının Anadolu’ya geliş ve İznik’e yerleşiş tarihi
hakkında malumat sahibi olmamakla beraber bunun Miladi 14. Asrın sonlarına doğru
olduğunu tahmin etmek mümkündür.
Babası hakkında çok az da olsa bir bilgi sahibi olmamıza mukabil annesi
hakkında hiçbir şey bilinmemektedir.Eşrefoğlu’nun babasının İznik’te evlendiği ve
annesinin de İznikli olabileceği tahmin edilmektedir.
Şurasını önemle belirtmek lazımdır ki,Eşrefoğlu,ırken Türk olmamış olsa
bile,tamamen Türkleşmiş,en güzel türkçesiyle eserler yazmış ve Türk kültürüne büyük
hizmetleri dokunmuş bir şahsiyettir.Türkçeyi,bulunduğu zamana göre en saf bir şekilde
ifade eden bu zat,tamamen Türk kültürünü benimsemiş,Türk cemiyetine tesir etmiş ve
Türk Tasavvuf Edebiyatı’nın en kuvvetli mümessilleri arasına girerek daha sonraki
mutasavvıf şairlere tesir etmiştir.
İlk tahsilini İznik’te yapan Eşrefoğlu,daha sonra Bursa’ya gitmiş ve orada Çelebi
Sultan Medresesi’nde tahsiline devam etmiştir.Danişmentliği (talebeliği) zamanında
her ilim ve fende arkadaş ve akranlarından daha fazla muvaffak olmuş ve onların
arasında seçkin bir sima olarak tanınmıştır.Tahsilini bitirdikten sonra o devrin büyük
alimlerinden fıkıh üstadı “Kara Hoca” namıyla maruf Afyon Karahisar’lı Alaüddin Ali’ye
asistan olmuştur.İlim ve fende çok ileri gitmesine rağmen Eşrefoğlu’nun tasavvufa karşı
zaten mevcut olan meyli de gittikçe artmaktaydı.Asistanlığı,hatta talebeliği zamanında
derslerden başka tasavvufla da geniş bie şekilde ilgileniyor ve tasavvufi eserleri
okuyordu.İlmi artıp,fikirleri olgunlaştıkça seçmesi icap eden yolun tasavvuf olduğuna
kanaat getiriyor ve kendisini bu yola sokacak hakiki bir mürşid arıyordu.İşte bu
sıralarda,Bursa’da yaşayan Abdal Mehmet adındaki bir meczub veli ile tanışması ve
aralarında geçen bir olay Eşrefoğlu’nun zahir ilimlerden ayrılıp tasavvuf yoluna
girmesine ve o yolun yıldızları arasına yükselmesine sebeb ve vesile teşkil etmiştir.
Eşrefoğlu,bir sabah vakti erkenden medrese civarında Abdal Mehmet
Hazretlerine rastlar.Abdal Mehmet perişan kıyafetli,bazı garip hal ve tavırları olan
meczub bir zattır.Zamanın velilerindendir.Eşrefoğlu içinden gelen bir cezbenin tesiriyle
ona doğru yürümeye başlar.Bir taraftan da içinden şöyle geçirir: “Tarikat yolundan
bana nasib var ise bazı alametler görünsün” Abdal Mehmet’in karşısına gelince
durur.Meczub ona bir bakar ve şöyle der:
Danişmend,var bize köfteli çorba getir.
Bu söz üzerine Eşrefoğlu hemen çarşıya gider.Köfteli çorba aramaya
başlar.Fakat ne gariptir ki bütün aşçı dükkanlarını,hatta Bursa çarşısını dolaştığı halde
köfteli çorba bulamaz.Eli boş dönmek de istemez.Bir aşçı dükkanından köftesiz çorba
satın alır ve doğru meczubun bulunduğu yere koşa koşa gelir.Çorbayı Abdal Mehmet’e
verir.Meczub çorbayı karıştırır karıştırır,fakat bir türlü içinde köfteye rastlamayınca
Eşrefoğlu’na dönüp:
Danişmend,hani bunun köftesi?
Diye sorar.Yoldaki çamurdan bir parça alarak bunu köfte şeklinde birkaç
yuvarlak haline getirir,çorbanın içine atar.Daha sonra çorbayı iyice karıştırır ve
Eşrefoğlu’na uzatarak:
Ye bunu,diye emreder.
Eşrefoğlu,büyük bir teslimiyetle ve hiç tereddüt etmeden çorbayı alır ve yer.Bunu
gören Meczub da:
Ya sen olmayıp da kim olsa gerek.
Şeklinde anlaşılmaz bir söz söyleyip oradan uzaklaşır.Eşrefoğlu bu sözlerden bir
mana çıkaramamakla beraber tasavvuf yoluna girmesi için bir işaret olduğuna
inanır.Hücresine gelir.Nesi var, nesi yoksa fıkaraya dağıtır.Düşüncelere dalar.Kime
gidecek ve tasavvufa kimin delaletiyle girecektir.Artık zahiri ilimlerden vazgeçerek
batıni ilme yönelme zamanı gelmiştir.Sonunda zamanın manevi ulularından ve Bursa’da
şöhret sahibi olan büyük veli Emir Sultan (vefatı 1429) hazretlerine intisap etmeyi
düşünür.
Emir Sultan miladi 1368’de doğmuş,tahsilini ikmal ettikten sonra Busa’ya
gelmiş,Yıldırım Bayazıt’a damat olmuş bir zattır.Timur ordularının Bursa’yı zaptından
sonra Timur,Emir Sultan’a pek çok iltifat ve hürmet ederek,onu Semerkand’e götürmeyi
arzulamışsa da Emir Sultan Bursa’da kalmayı tercih ederek Timur’un teklifini kabul
etmiştir.
Emir Sultan,o sıralarda,Ömer Ekmelüd Din isminde bir zat tarafından Hicri
7.asırda kurulan Halveti tarikatına mensup bulunuyordu.Gerek halk arasında,gerek
yüksek tabakada çok tanınıyor ve çok hürmet görüyordu.Malını mülkünü fakirlere
dağıtıp,kitaplarını da arkadaşlarına hediye eden Eşrefoğlu,Emir Sultan’a giderek:
Bizi bendeliğe kabul edip irşad buyurun,der.
Emir Sultan Eşrefoğlu’nu şöyle bir süzer.Ve daha sonra ona:
Siz varın Ankara’ya,Hacı Bayram Veli’ye gidin.der.
Emir Sultan,Eşrefoğlu’nun halinden ve tavrından ondaki istidadı anlamış ve onu
daha iyi yetiştireceğine inandığı Hacı Bayram Veli’ye göndermiştir.

EŞREFOĞLU VE HACI BAYRAM VELİ

Eşrefoğlu Hacı Bayram Veli dergahına tam bir teslimiyetle gitti.H.Bayram Veli
Hazretleri ilk önce işe Eşrefoğlu’nun nefsini terbiye etmek,onu benlik ve gururdan
tamamen temizlemekle başladı.Eşrefoğlu’nu en aşağılık bir işle vazifelendirdi.Bu iş
dergahın helasının temizliği işi idi.Aşağı yukarı kendisiyle aynı yaşlarda bulunan Hacı
Bayram Veli’nin bu emrine Eşrefoğlu hiç itiraz etmedi. “Baş üstüne” deyip eline
ibrik,kürek ve süpürge alıp işe başladı.Bu imtihanı başarı ile veren Eşrefoğlu daha
sonra Hacı Bayram’ın en ileri gelen müridlerinden biri oldu ve tekkenin tam 11 sene
imamlığını yaptı.
Şeyhine sadakatle hizmet eden,onun has müridleri arasına giren ve tekkenin 11
sene imamlığını yapan Eşrefoğlu, “Ben şeyhime 11 sene hizmet ettim.Bu onbir senede
bir defa dünya kelamı ettim.Şeyh Efendi:
Meşayih katında çok söylemek küstahlıktır.çok söyleme,buyurdu.
“Ben de bir daha konuşmadım.Meğer ki vakıam (rüya,düş) olaydı.Onu bile
edeble söyleyip ta’bir ettirir idim” demektedir.
Eşrefoğlu’nun hal ve hareketini çok beğenen ve diğer müridlere olan faikiyetini
gören Hacı Bayram Veli,onu,kızı Hayrünnisa ile evlendirerek damatlığa kabul
etmiştir.Eşrefoğlu’nun bu evlilikten Züleyha adlı bir kızı olur.Evlendikten kısa bir süre
sonra,henüz daha yegane çocuğu Züleyha doğmadan önce,Hacı Bayram Veli onu
İznik’e gönderir.Veya Eşrefoğlu şeyhinden izin alarak oraya döner.İznik’e dönerken
Hacı Bayram Veli’nin halifeliğini alan Eşrefoğlu’na,şeyhi tarikatın sembolü olan bir
sancakla bir seccade vermiş ve İznik’te halkı irşad ederek tarikatı yaymağa memur
etmişti.Orada münzeviyane bir hayat yaşayan Eşrefoğlu,kendisinin henüz halkı irşad
edecek olgunluğa erişmediğini düşünüyordu.Onun için İznik’te kısa bir müddet
kaldıktan sonra Ankara’ya,Hacı Bayram Veli’ye döner.Sohbet esnasında Eşrefoğlu bir
gün şeyhine şöyle sorar:
Sultanım,seyr ü sülukun tamamı şimdiki makamımız mıdır.yoksa daha var mıdır?
Bir velinin bin sene ömrü olsa envai mücahedat ve riyazat eylese henüz
enbiyadan birisinin kademi (ayağı) vardığı yere velinin başı varmak muhaldir.
Buna karşılık Eşrefoğlu:
Efendim,bendenize kanaat gelmedi.Seyr ilallah’da tayaran arzusu vardır.Daha
ziyadesini isterim diyerek ısrar etti.
Bu söz üzerine H.Bayram Veli ona,Hama’da bulunan,Abdülkadir-i Geylani
hazretl...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın