Fetvanın Değeri

D. Fetvanın Devrin İçtimaî Özelliklerini Göstermesi Bakımından, Değeri:

“Sual” ve “cevap” olarak iki kısımdan müteşekkil olan fetvaya iki sebeple müracaat olunur. Birinci sebep, herhangi bir hususta dînin hükmünü merak etmektir. İkincisini ise bir söz, hareket veya bir olay teşkil eder ve bunlara karşı alınacak tavır bir mesele olarak sorulur.

Bir “mesele”de sorulan husus dine uygun veya aykırı olacaktır. Her iki halde de, fetvanın bu kısmı cemiyetteki bir davranışı bize aksettirir... Burada bir noktayı zikretmek mecburiyeti vardır:

Bir fetvadan öğrendiğimiz bir husus hakkında “Bu, onaltıncı aşırda cemiyetimizin bir hususiyeti idi” diye hüküm verebilmek için, ayni meseleye dair öteki fetvaları, kâdî sicillerinde bunların tatbik şekil ve yerlerini, tarihleri, halk rivayetlerini ve daha başka kaynakları tetkik mecburiyeti vardır.

Acaba şer'î hükümlere zıt hâdiselerin zikr olunduğu fetvaların hangi parçası, “sual” i mi, “cevab” ı mı, cemiyetin hayat tarzını, yaşayış şeklini göstermektedir.

Yani, bu fetvalar, “sual” lerinde anlatılan suçlar, yanlışlar ve şeriat dışı hâdise ve davranışlarla dolu bir cemiyeti “cevap” larının gösterdiği İslâmî nîzâma sokmağa çalışan bir devletin zorlayıcı kanunları mıdır? Yoksa “cevap” lara, yani şerîate tamamen uymuş ve onu benimsemiş bir cemiyette, bu nizâma aykırı olarak zuhur eden nâdir hâdiseleri cezalandıran, halkın da desteklediği kanunlarmıdır?

Tarihî gerçekler, birinci şıkkı reddetmemizi icap ediyor. Ancak ikincisi üzerinde de bazı mülâhazalarda bulunmak gerekir:

1- İslâm nizâmı esasen ferd ve cemiyet için ayrı kanunlar vaz' etmemiş, îmânı ve dünyevî kanunlarını “şeriat” adı altında toplamıştır. Bu sebebten her müslünları, İslâmın îmânî esaslarını fikren kabul ettiği anda, dünyevî kaidelerini de kabul etmiş olmakta ve bunlardan herhangi bir mühim kaideyi reddetmekle ise îmânını da kaybetmektedir.

2. İslâm adına dünyaya harb ilân edilen, fetihler yapılan, idareci zümresi dindar olan, sultanı Allah adına hüküm süren, bütün idâri hususları şeriat gereğince halledilmeye çalışılan ve fertleri müslüman olan bir cemiyette, İslâm’ın hukukî hükümlerinin dinlenmemesi ve hoş karşılanmaması mümkün değildi.

3. Ayrıca cemiyet ferdlerinin doğumdan ölüme kadar hayatın her safhasında dînin gösterdiği şekilde kurulmuş müesseselere tabî olmaları ve bunun doğrudan doğruya imanları ile alâkadar bulunması da bu nizâma ve esaslara karşı inkâr ve mukavemet hâline imkân bırakmamaktadır.

4. Ancak, bir îman olarak ve bütün hâlinde kabul edilmiş bulunmakla beraber, reddolunmadan da bir kısım emirlere uyulmayabilirdi. Bu hâl “günah” olmakta, insanı dinden çıkarmamaktadır:

Hamr içmek, zina, bir âsîye yardım, çalgı ve raks gibi... Böylece, yasak oldukları reddolunmadan işlenen bu günahlara karşı muayyen cezalar tatbik olunmakta, fakat günahı işlerken veya işlemediği halde hükmü reddeden “mürteci” (dinden çıkan) ve cemiyet için zararlı sayılmakta ve tövbe etmediği takdirde katline hüküm verilmektedir.

5. Böylece, zannımıza göre, meselâ “karısının ağzına söven adama, sopa cezası” hükm olunmasından, zevcelerin ağzına sövüldüğü değil, kadının hayattaki yeri, cemiyetin gaye edindiği hedef ve umûmî ahlâk telâkkisi anlaşılmalıdır. Ancak kadının hakkını bu kadar güzel muhafaza eden hükümlerin bile, cemiyetteki bütün kaba erkekleri yola getirdiğini hayal etmek de, hayatı ve insanı tanımamak olur.

6. Netice olarak, peşin bir kanaate saplanmadan ve hele katiyen bu ilmî konuyu hafife ve alaya alarak küçülmeden, çok geniş bir çalışma gerektiğini söylemek zorundayız.[1]

[1] Peşin kanaate saplanmak” hususundaki endişemize sebep, İsmail Hami Danişmend'in 1956 da “Türkiyat ve İslâmiyat Tetkikleri Külliyatı” seri adı altında çıkardığı üç kitapçık olmuştur. Yazar bunlarda, şeriate aykırı hareketlere dair sorulan Mes’eleleri ele alarak “Türk millî âdetlerinin, İslâm fıkhına karşı çıktığını ve Türklerin, İslâmiyete aykırı da olsa adetlerini muhafaza ettiklerini” isbata çalışmaktaydı.

“Hafife almak” endişemize ise, kitabımızın matbaada olduğu bu sıralarda aldığımız, bir haber sebep oldu. Buna göre, bir yazar “fetva mecmuaları” ndan seçmeler yapmakta imiş. Bu seçmeleri yaparken, fetvaları alaya almak hedefini güdüyormuş. Olabilir... Basit düşünceli birtakım kimseleri kendi ecdadına güldürerek para kazanmak yeni keşfedilmiş bir şey değildir.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın