|
Konu Başlığı: Şükreden Zengin Mi, Sabreden Fakir Mi Daha Faziletlidir? Gönderen: Zehibe üzerinde 18 Temmuz 2010, 16:45:30 بســـم الله الرحمن الرحيم
Şükreden Zengin Mi, Sabreden Fakir Mi Daha Faziletlidir? Şükreden zenginlerle, sabreden fakirlerden hangisinin daha üstün olduğu hakkında ihtilaf vardır. - Alimlerden bir kısmı, sabreden fakirlerin üstün olduğunu iddia etmiş, - diğer bir kısmı ise şükreden zenginlerin üstün olduğunu iddia etmiştir. Bu iki kısım alimden her biri diğerinin aleyhine reddedilemeyecek şekilde Kitaptan, sünnetten, eserlerden, kıyasdan deliller getirmişlerdir. Bundan dolayı, düşünen bir kimse, sabreden fakirler ile şükreden zenginlerin faziletde birbirine eşit olduklarını anlar. Bu iki kısım alimlerin getirdikleri deliller hakdır. Hak, hakka muarız ve zıd olamaz. Delil nerede bulunursa ona tabi olmak vacip olur. Sabreden fakirler ile şükreden zenginlerden hangisinin üstün olduğu konusunda, her iki kısım alimler tarafından kitaplar yazılmıştır. Bu konuda fakihler, fakirler, zenginler, sufiler, hadis ve tefsirciler konuşmuşlardır. Bu konuda İmam Ahmed'den iki rivayet nakledilmiştir. Ebu'l Hüseyin, Kitab'ut-Tamam isimli eserinde bu iki rivayeti zikrederek, "Bu iki rivayetten sahih olan birinci rivayete göre, sabreden fakir, şükreden zenginden üstündür. İkinci rivayete göre şükreden zengin, sabreden fakirden üstündür" demiştir. İbn-i Kuteybe'nin içinde bulunduğu alimlerden bir cemaat, İmâm Ahmed'in ikinci rivayetini Ebu İshak ile el-Validü's-Said ise, birinci rivayetini tercih etmiştir. "İşte bu kimseler sabırlarına karşılık cennetin yüksek dereceleriyle mükafatlanacaklardır." (Furkan 75), ayetini Muhammed b. Ali b. el-Hüseyin şöyle tefsir etmiştir: "İşte bu kimseler dünyada fakirliğe sabretmelerinden dolayı cennetle mükafatlandırılacaklardır." Enes (r.a.)'in Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'dan rivayet ettiğine göre: Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Allah'ım beni fakir olarak yaşat, beni fakir olarak öldür, kıyamet gününde beni fakirler zümresiyle hasret" buyurmuştur. Bunun üzerine Aişe (r.a.): "Niçin böyle dua ediyorsun?" diye sormuş, Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'da: "Çünkü fakirler zenginlerden kırk sene önce cennete gireceklerdir. Ey Aişe! Hurmanın yarısı olsa bile, fakiri boş çevirme. Ey Aişe! Fakirleri sev, onlara yakın ol, zira Cenab-ı Hak kıyamet gününde sana yakın olur" buyurmuştur. Ben derim ki: Bu ayet ile hadis-i şerifden hiçbiri sabreden fakirin, şükreden zenginden üstün olduğuna delalet etmez. Ayete gelince: Ayetteki sabır, şükredenin taat ve ibadeti eda etmeye sabretmesine, günahlardan uzaklaşmaya sabretmesine, ve fakirin fakirliğe ve diğer belalara sabretmesine şamil olur. Şayet bu ayet-i kerime ile yalnız fakirliğe sabretmek murad edilirse, sabrın şükürden üstün olduğuna delalet etmez. Çünkü Kuran-ı Kerim sabredenlerin mükafatına delalet ettiği gibi, şükredenlerin mükafatlarına da delalet etmektedir. Nitekim Allah Teala: "Şükredenlere ise muhakkak mükafat vereceğiz" diğer bir ayette de: "Allah şükredenleri mükafatlandıracaktır." (Al-i İmran, 144-145) buyurmuştur. Cenab-ı Hak, rızasının şükürde bulunduğunu ve rızasının, cennet ile ve cennette bulunanlar ile mükafatlandırmasından daha büyük olduğunu haber vermiştir. Hak Teala hazretlerinin sabredenleri sabırlarından dolayı cennetle mükafatlandırması, şükredenleri şükürlerinden dolayı cennetle mükafatlandırmayacağına delalet etmez. Hadis-i şerife gelince: Hadis-i şerif de fakirlerin üstün olduğuna iki cihetten delalet etmez. Birincisi: bu hadis-i şerif, isnadından dolayı hüccet olmaz. Çünkü bu hadis-i şerifin ravileri arasında, el-Haris b. Numan vardır. Sahih hadisleri toplayanlar, Haris'in hadisini hüccet olarak kabul etmemişlerdir. Buhari "Haris'in hadisi münkerdir" demiştir. Bundan dolayı Tirmizi, Haris'in bu hadisini sahih ve hasen görmediği gibi sükut da etmeyip hatta garipdir diye hükmetmiştir. İkincisi: bu hadisin sahih olduğu kabul edilse bile, bu hadisi şerif fakirlerin üstün olduğuna delalet etmez. Çünkü Allah'ın kulunda sevdiği fakirlik, mal fakirliği olmayıp, bilakis kalp fakirliğidir ki, kalbin Allah için kırılmış, zelil ve mütevazi olmasıdır. Bu kalb fakirliği, zenginliğe zıd olmadığı gibi, kalbin fakir olması için mal cihetinden fakir olmak şart değildir. Çünkü kalbin Allah için ve Allah'ın azameti, celali, büyüklüğü, isimleri ve sıfatları için kırık, dökük olmasından daha üstün ve daha yücedir. Nitekim zengin bir kimsenin Allah' dan korkarak ve Allah'ı severek günahlardan uzaklaşmaya sabretmesi, fakir ve acizin sabretmesinden daha üstündür Allah Teala, peygamberlerinden ve Resullerin'den birçoklarına zenginlik ve mülk vermiştir. Fakat bu zenginlik ve mülk onları Allah için mütevazi olmaktan çıkarmamıştır. İmam Ahmed, Yezid b. Harun'dan o da, el-Ceriri'den, o da, Ebu's-Selil'den nakletmiştir. Ebu's-Selil demiştir ki: "Davud aleyhisselam mescide girer, bakar İsrailoğullarının en hakir ve zelil olan halkasına oturur, sonra, "Miskin miskinlerin arasında bulunur" derdi. Halbuki Allah Teala ona peygamberlikle birlikte mülk, zenginlik ve kudret vermişti. Ebu'l-Hüseyin demiştir ki: "Ebu Bereze el-Eslemi'nin rivayet ettiğine göre, Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Müslüman olan fakirler, zenginlerden kırk sene önce cennete gireceklerdir. Hatta kıyamet gününde müslüman olan zenginler keşke dünyada biz de fakir olsaydık diye temenni edeceklerdir" buyurmuştur. Ben derim ki: Bu hadis-i şerif, Ebu Hüreyre (r.a.), Abdullah b. Ömer, Cabir b. Abdullah, Ebu Said, ve Enes b. MaIik gibi birçok sahabenin Resulullah'dan rivayetiyle sabit olmuştur. Bu hadis-i şerif, fakirlerin zenginlerden önce cennete girmeleriyle derecelerinin yüksek olmasına delalet etmez. Ancak fakirlerin hesaba çekilecek malları bulunmadığı için zenginlerden önce cennete gireceklerine delalet eder. Şüphe yok ki, müslüman ve adaleti hükümdar ile şükreden zengin hesaba çekilecekleri için cennete geç gireceklerdir. Bunların cennete geç girmeleriyle derecelerinin, fakirin derecesinden aşağı olması lazım gelmez. "Kıyamet gününde müslüman olan zenginler keşke dünyada biz de fakir olsaydık diye temenni edecekler" ifadesi doğru ise; bu ifade zenginlerin derecesinin düşük olmasını ifade etmez. Nitekim adaletli bir kadı, kıyamet gününde bazı yerlerde durumun şiddetli olduğunu görünce bir hurma hakkında bile iki kişi arasında hüküm vermeseydim diye temenni edecektir. Ebu'l Hasan demiştir ki: "İbn-i Ömer'den rivayet edildiğine göre, Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ashabı arasında dikilip: "İnsanların hangisi daha hayırlıdır" diye sordu. Ashabdan bazıları; nefsinin ve malının hakkını veren zengindir, dediler. Bunun üzerine Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "O adam ne güzeldir ama o değildir. İnsanların en hayırlısı sahib olduğu en az şeyden (sadaka) veren fakir mümindir" buyurdu. Ben derim ki: Bu hadis-i şerifin senedi zikredilmemiştir ki, sahih olup olmadığına bakılsın. Hali bilinmeyen bir hadisle hüccet getirilemez. Bu hadisin sahih olduğu kabul edilse bile, bu hadis, sabreden fakirlerin üstün olduğuna delalet etmez. Çünkü bu hadis-i şerif, sahib olduğu az şeyden sadaka veren fakirin üstün olduğunu ifade etmektedir ki, bu üç kısmın efdalidir. Çünkü bu fakirin tasadduk ettiği bir dirhemi, zenginin tasadduk ettiği yüz bin dirhemden daha efdaldır. Nitekim Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Yerine göre bir dirhemin (ecri) yüz bin dirhemin (ecrini) geçer" buyurdu. Ashabı Kiram; "Nasıl olur, Ya Resulullah!" dediler. Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "İki dirhemi olup da birini tasadduk eden bir adamı düşünün. Bir de bol serveti olup da bundan yüz bin dirhemi tasadduk eden birini düşünün" buyurdu. (Nesei) Beyhaki'nin Sevri'den, o da Ebu İshak'dan, o da Haris'den, o da Ali (r.a.)'den naklen rivayet ettiğine göre, Hz Ali demiştir ki: "Üç kimse Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'a gelerek; Biri: "Benim yüz okka gümüşüm vardı, on okkasını sadaka verdim" dedi. İkincisi: "Benim yüz altınım vardı, ondan on altın sadaka verdim" dedi. Üçüncüsü: "Benim on altınım vardı ondan bir altın sadaka verdim" dedi. Bunun üzerine Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Hepiniz ecirde eşitsiniz, hepiniz malının onda birini sadaka vermiştir" buyurmuştur. Ebu Said b. el-Arabi, İbn-i Ebi'l Avvam'dan o da Yezid b. Harun'dan o da, Ebu'l Eşheb'den, o da Hasan'dan naklen rivayet etti. Hasan dedi ki: "Bir adam Osman b. Affan'a: "Ey varlık sahipleri, bütün hayırları alıp gittiniz! Sadaka veriyorsunuz, köle azad ediyorsunuz, hac yapıyorsunuz, Allah yolunda infak ediyorsunuz" dedi. Osman (r.a.): "Siz bize imreniyorsunuz, biz de size imreniyoruz. Vallahi bir kimsenin sahip olduğu en az malından Allah yolunda harcadığı bir dirhemi, servet sahibinin harcadığı on bin dirhemden daha hayırlıdır" dedi. Ebu Davud'un, Leys'den, o da Ebu Zübeyr'den, o da Yahya b. Cade'den, o da, Ebu Hüreyre'den rivayet ettiğine göre, Ebu Hüreyre: "Ya Resulullah hangi sadaka daha efdaldir?" diye sormuş. Resululah (sallallahu aleyhi ve sellem) da: "Fakirin, durumuna göre verdiği sakadadır. Sen (sadakaya) nafakasını vermekte olduğun kimselerden başla" buyurdu. Müsned'de, İbn-i Hibban'ın Sahih'inde Ebu Zer'den rivayet edildiğine göre, Ebu Zer demiştir ki: "Ben ya Resulullah hangi sadaka daha efdaldir? diye sordum. Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de: "Zorlukla kazandığından sadaka veren fakirdir" buyurmuştur. Nese'i'nin, Evzai'den, o da Ubeyd b. Umeyr'den, o da Abdullah b. Hubşi'den rivayet ettiğine göre: Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'a: "Amellerin hangisi daha efdaldir?" diye soruldu. Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Şüphe olmayan iman, ganimetinde hıyanetlik yapılmayan cihad, icablarına / gereklerine uyularak yapılan, hac" buyurdu. Hangi namazın daha efdal olduğu soruldu, Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Kıyamı uzun olan namazdır" buyurdu. Hangi sadakanın daha efdal olduğu soruldu, Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Fakirin durumuna göre verdiği sadakadır" diye buyurdu. Hangi hicretin daha efdal olduğu soruldu. Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Allah'ın haram kıldığı şeyleri terkedenin hicretidir" buyurdu. Hangi cihadın efdal olduğu soruldu, Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Kanı akıtılan ve atı öldürülenin cihadıdır." buyurdu. Bu hadislerin hepsi fakirin zorlukla kazandığı az malından sadaka vermesinin, servet sahibinin maddi hayatına tesir etmeyecek şekilde vermiş olduğu sadakadan üstün olduğunu bildirmektedirler. Çünkü amellerin Allah katında birbirinden üstün olması, onların azlığına veya çokluğuna bağlı olmayıp, kalplerdeki niyetlere, o ameli yapma isteğinin kuvvetli olmasına, o ameli yapanın sadakat ve ihlasına ve Allah'ı kendi nefsine tercih etmesine bağlıdır. Allah'ı kendi nefsine tercih ederek günlük yiyeceği olan bir ekmeği sadaka olarak veren kimsenin sadakası nerede, varlıklı kimsenin akan oluktan vermiş olduğu yüzbin dirhem sadaka nerede! Mizanda fakirin verdiği bir ekmek veya bir dirhem sadaka, zenginin verdiği yüz bin dirhem sadakadan daha ağır gelecektir. Yardımına sığınılacak ancak Allah'dır. Sabreden fakirlerin üstün olduğunu iddia eden alimler; İbn-i Adiyy'in Süleyman b. Abdurrahman'dan, o da Halid b. Yezid'den, o da babasından, o da Ata'dan o da Ebu Said-i Hudri'den rivayet edilen hadis-i şerifle delil getirmişlerdir. Ebu Said-i Hudri demiştir ki: "Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Allah'ım canımı fakir olarak al, zengin olarak alma." diye dua ederdi. Bu hadis-i şerif sahih değildir. Çünkü bu hadis-i şerifin ravileri arasında bulunan Halid b. Yezid b. Abdurrahman, b. Malik-i Dımışki'nin zayıf olduğuna ve hadisiyle hüccet getirilemeyeceğine muhaddisler ittifak etmişlerdir. İmam Ahmed; "Bu adam bir şey değildir" demiştir. İbn-i Muin; "Bu adam zayıfdır" demiştir. Yahya, bu adamın "yalancı" olduğunu söylemiştir. İbn-i Teymiyye'ye; sabreden fakir ile şükreden zenginden hangisinin üstün olduğu sorulduğunda, şöyle demiştir: "Sabreden fakir ile şükreden zenginden hangisinin üstün olduğunda müteahhirin alimlerden birçokları ihtilaf etmişlerdir. Bir kısım alimler; sabreden fakirin üstün olduğunu iddia etmiş, diğer bir kısım alimler ise; şükreden zenginin üstün olduğunu iddia etmişlerdir. Bu konuda İmam Ahmed'den (yukarıda geçtiği üzere) iki rivayet nakledilmiştir. Sahabe ile tabiine gelince; bunların hiçbirinden, sabreden fakir ile şükreden zenginden birinin diğerinden üstün olduğuna dair herhangi bir kavil nakledilmemiştir. Müteahhirin alimlerden üçüncü bir kısım; "Sabreden fakir ile şükreden zenginden birinin diğerinden üstün olmadığını, üstünlüğün ancak takvalıkla olduğunu, bunlardan hangisinin iman ile takvası daha kuvvetli ise onun daha üstün olduğunu, eğer iman ile takvalıkda eşit olurlarsa faziletde de eşit olduğunu" söylemiştir. Bu üçüncü kısım alimlerin kavli bu konudaki kavillerin en sahihidir. Çünkü kitap ile sünnetin nasları müslümanların birbirinden ancak iman ve takvalıkla üstün olacaklarını açıklamıştır. Nitekim Allah Teala: "Gerek zengin, gerekse fakir bulunsun. Çünkü Allah ikisine de sizden daha yakındır." (Nisa, 135) buyurmuştur. Önce geçen peygamberler arasında zengin olan peygamberlerden birçokları fakir olan peygamberlerin birçoklarından üstün olduğu gibi, fakir, olan peygamberlerden birçokları da, zengin olan peygamberlerin birçoklarından üstün olarak bulunmuştur. Aynı şekilde insanlar arasında da zengin olanlardan birçokları, fakir olanların birçoklarından üstün olarak bulunduğu gibi, fakir olanlardan bir çokları da zengin olanların birçoklarından üstün olarak bulunmuştur. Olgun kimseler hem şükür makamının hem de sabır makamının hakkını tamamıyla öderler. Nitekim Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'ın haliyle Ebu Bekir (r.a.) ve Ömer (r.a.)'ın hali böyledir. Fakirlik insanlardan bazıları için daha faydalıdır, bazıları için de zenginlik daha faydalıdır. Sıhhat bazı insanlar için daha faydalıdır, bazı insanlar için de hastalık faydalıdır. Nitekim îmam Bağavi ve diğerlerinin Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'dan rivayet ettikleri bir hadis-i kudsîde Cenabı Hak şöyle buyurmuştur: "Kullarımdan bazılarının haline zenginlik uygundur, eğer onları fakir kılsam fakirlik onları bozar. Kullarımın bazılarının, haline de fakirlik uygundur, eğer onları zengin yapsam bozulurlar. Kullarımın bazılarının haline hastalık uygundur, eğer onları sıhhatli kılsam, sıhhat onları bozar. Ben kullarımı tedbir ve idare ederim, çünkü ben onlardan haberdarım ve onları hakkıyla görürüm." Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'dan sahih olarak rivayet edilen bir Hadis-i şerifde, Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Fakir müslümanlar cennete zenginlerden önce gireceklerdir" buyurmuştur. Müslim ile Buhari'de rivayet edilen bir hadis-i şerife göre: Fakirler Resulullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ya Resulullah! Servet sahipleri sevapları alıp gittiler. Bizim kıldığımız gibi namaz kılıyorlar bizim gibi oruç tutuyorlar. Onlar mallarının fazlalarını tasadduk ediyorlar" demişler. Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ben size birşey öğreteyim mi? Onunla sizi geçenlere yetişir, sizden sonrakileri de geçersiniz. Hem hiçbir kimse sizden daha faziletli olamaz. Ancak sizin yaptığınız gibi yaparsa olur" buyurmuş. Fakirler: "Derhal Ya Resulullah!" demişler. Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Her namazdan sonra otuz üçer kere tesbih, tahmid ve tekbir edersiniz" buyurmuş. Daha sonra zenginler fakirlerden bu zikri duymuşlar, onlar da fakirlerin söylediklerini söylemişler. Bunun üzerine fakirler, Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'a dönerek, bunu anlatmışlar. Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Bu, Allah'ın fazl-u keremidir, onu dileğine verir" buyurmuştur. Fakirlerin hesapları hafif olduğu için cennete önce girecekler, zenginler ise hesap vereceklerinden dolayı cennete geç gireceklerdir. Zenginlerden biri hesaba çekilmesinden dolayı -her ne kadar cennete geç girse de- iyilikleri fakirin iyiliklerinden daha çok olursa, cennetteki derecesi fakirin derecesinden daha yüksek olacaktır. Nitekim yetmiş bin kişi cennete hesapsız gireceklerdir. Ukkaşe b. Mihsan onlardandır. Hesapla cennete gireceklerden bazılarının dereceleri, hesapsız cennete girenlerin bazılarının derecelerinden daha yüksek olacaktır. Fakat, hesapsız cennete girenler hesap zahmeti çekmeyeceklerdir. Kitap ile sünnete zikredilen fakir ile, zekat alması caiz olan fakir veya kendisine zekat farz olmayan fakir murad edilmiştir. Alimlerden birçoklarının ıstılahında fakirlik ile, zühd, ibadet, ve güzel ahlak, murad edilmiştir. Bu sıfatlar kendisinde bulunan kimseye, -her ne kadar servet sahibi olsa da- "fakir" ismi verilir. Bu sıfatlar kendisinde bulunmayan kimseye -her ne kadar malı bulunmasa da- fakir ismi verilmez. Bu ıstılah mutasavvıfların ıstılahıdır. Alimler fakirin manası ile sofinin manası arasında fark gördüler. Bazı alimler fakirin manasını üstün kıldılar. Bu konuda, gerçek şudur ki: Sonradan çıkarılmış olan manalara bakılmaz, ancak kitap ile sünnette gelmiş olan isim ve manalara bakılır. Çünkü Allah Teala iman ile takvalığı dostlarının vasfı ve alameti kılmıştır. Buna göre, kimin nasibi bunlardan bol olursa o daha üstün ve daha faziletli olur. Her şeyi hakkıyla bilen Allah Teala'dır. |