Mevlana Abdurrahman Cami

MEVLANA ABDURRAHMAN CAMİ

Lakabı İmadüddin, meşhuru Nureddin. Cam kasabasında 817 tarihinde dünyaya geldiler. Silsileleri, müctehitlerin büyüğü imam Muhammed Hazretlerine varır. İmam Muhammed. İmam-ı Azam Ebu Hanife Hazretleriyle de akraba.

Küçük yaşta Herat´a geliyorlar ve orada Nizamiye medresesinde tahsile başlayıp henüz bulûğ çağına varmadan zekâlariyle hocalarını ve arkadaşlarını teşhir ediyorlar. Meseleleri öyle bir kavrayış ve kucaklayış ki, bir çok yerde hocalarını mat etmeğe kadar varıyor ve hocalarından birine şu sözü söyletiyor : «Semerkant bina edildi edileli bu Camî isimli civandan daha zeki ve kabiliyetli bir kimse görmedi!.» Semerkant´ta «Heyet - Astronomi» ilmine dalıyor ve zamanının âlimlerine parmak ısırtacak harikalar gösteriyor. Bir gün şehre gelen bir heyet ilmi mütehassısının suallerine o türlü cevaplandırıyor ki, bu ilme bütün ömrünü vermiş bulunan mütehassıs, nereden geldiği meçhul bilgi karşısında şaşırıp kalıyor ve tesellisini şu tefsirde buluyor : «Anladım ki, bu âlemde, her şeyin üstünde kudsî bir nefes mevcut imiş...»

Bazıları da vaziyeti şöyle izah ediyor : «Mevlânâ Cami´de tecelli eden ilim. Hâcegân - Nakşi büyükleri yolunun ilme ilim. akla akıl katan feyzinden gelmektedir.» Gerçekten, Mevlânâ Camî hazretlerindeki ilim, «kisbî» tabiriyle ifade edilen, çalışılarak, uğraşılarak elde edilen bir şey değil, «vehbî» dedikleri ruhanî bir feyiz eseri.

Diyorlar ki : Kimseden ders almadım ki, onun bana hükmettiğini, beni istilâsı ve fermanı altına aldığını görmüş olayım. Kendi öz anlayışımla bunların hepsine galib çıkardım. Kimsenin, benini üzerimde, bir şey öğretmiş olma hakkı yoktur. Ben hakikatte kendi babamın talebesiyim, başkasının değil...

Bir gün arkadaşlarından birkaçı onu yanlarına alıp zamanenın sultanı Mirza Şahruh´un vezirlerinden birinin huzuruna götürüyorlar. Gitmek istemediği halde yaka-paça sürüklenerek götürülen Mevlânâ Camî, kapıda bekletildiklerini görünce fena halde müteessir oluyor. Vezirle karşılaşılıp geri dönülürken de arkadaşlarına şöyle diyor : «Benim sizinle beraber olduğum iş bu noktaya kadardır ve burada biter. Bundan sonra beni, böyle ziyaretlerde yanınızda göremezsiniz!.» Ondan sonra Mevlânâ Camî´yi dünya ehli ve dünya makamı sahiplerinden hiç kimsenin kapısında gören olmamıştır. Hattâ Hocalarının bindiği atların sağrısından giden talebelere de benzememiş, vakar ve haysiyetini üstün tutmuştur.

Yola girişinin başında güzel bir kıza tutuluyor. Kara sevdaya benzer bir tutkunluk... Nihayet, gönlü bu işde çıkar yol bulamayınca Herat´ı bırakıp Semerkant´a göç ediyor. Semerkant´da kendisini bâtınî kemâl yolunda kitaplara gömüyor. Fakat kalbindeki alâka büsbütün düğümleniyor ve bir türlü çözülüp silinemiyor.

Bir gece, rüyasında Mevlânâ Alâeddin Kaşgarî Hazretleri... Rüyasında ona diyor ki : «Öyle bir yâra bağlan ki, bırakılmasında çare olmasın...» Bu rüya, Mevlânâ Camî Hazretlerini bir kar sırga gibi allak-bullak etmiştir. Ver elini. Horasan ve Herat.. Huzura çıkıyor ve teslim oluyor. Az zamanda öyle derecelere erişiyor ki, görenler «Hâcegân yolu bu genci nasıl da kaptı ve tez zamanda ne yüksekliklere eriştirdi!» diye hayretlerini belirtiyorlar.

Mevlânâ Sadeddin Hazretleri Herat Camii avlusunda, namazlardan evvel ve sonra yakınlariyle sohbet ederlermiş. Mevlânâ Camî ne zaman önlerinden geçse ona bakıp derlermiş ki : «Bu gençte görülmemiş bir istidat okuyorum. Ona âşkım... Onu avlamak için bilmem ki, ne yapsam?.» Mevlânâ Hazretleri henüz huzura çıkmış değildir. Huzura çıktığı gün de Mevlânâ Sadeddin şöyle buyuruyor :

«İşte şimdi tuzağımıza bir şahin düştü!» Zahiri ilim yolundan gelen böyle bir dehânın, bütün elde ettiklerini feda edip, başını manevî kemâl eşiğine koyması, müthiş söylentilere yol açıyor. Söylenen söylenene : «Beş, yüz yıldır Horasan toprağının bir eşini yetiştiremediği bir ilim erini, Mevlânâ Sadeddin Kaşgarî, bir nazarda yolundan çevirdi ve kendi yoluna aldı!» Ve : «Dinde, resmî ilimlerden üstün bir kemâl yolu bulunabileceğine inanamazdım; tâ ki, Mevlânâ Camî´ye kadar... Onun tasavvufa yönelişinden sonra inandım.»

Mevlânâ Camî, Mevlânâ Sadeddin Kaşgarî emriyle, başlangıçta, ağır rizayetlere, nefes çarpışmalarına katlanıyor. Halktan ve ortalarda görünmekten de tamamiyle kesiliyor. Ancak çilesini doldurduktan sonradır ki, halkla münasebete girişebiliyor. Fakat bu defa da başka bir hâl... Halkın konuştuğu dili unutmuş gibidir. Hemen hemen kimseyle arasında müşterek mefhum kalmamış gibi bir şey... öyle bir âlemde uçmaktadır ki, oranın mücerret tecellileri önünde müşahhas lisan iflâsta, hattâ korkunç bir gaflet ifadesi içindedir. Ancak, iki ayrı şahsiyet hâlinde, birini kendisine, öbürünü halka verip nefsine cebretmek yoluyle onlara hitab edebiliyor. Daha sonra üzerine öyle bir keyfiyet biniyor ki, şuurunu kaybedecek gibi oluyor. Ne yaptığını bilmeden Kabe istikametinde yollara düşüyor ve bir menzilde duruyor. Orada, içine bir güneş düşüyor, şuuru aydınlanıyor ve hemen geri dönüp Mevlânâ Sadeddin Kaşgarî Hazretlerinin irşâd kucağına atılıyor. Mürşidinden aldığı telkinlerle bütün bu hâllerin «Hâcegân» yoluna bağlı bir tasavvuf eseri olduğunu anlayan Mevlânâ Camî, yapıştığı velî eteğini bir daha bırakmıyor.

Mevlânâ Camî anlatıyor:

- Bu yola girdiğim ilk zamanlarda nur belirtileri gördüm. Mürşidim Mevlânâ Sadeddin´in gösterdiği yönden ayrılmadım o nura iltifat göstermedim. O nuru, saklı kalıncaya kadar nefyettim. Bilmek lâzımdır ki, nur, keşif ve keramet zuhuratına güven yoktur. Dervişe en üstün keramet, şeyhinin sohbetinde cezbeye erişip kendinden kurtulmaktır.

Mevlânâ Abdülgaffur anlatıyor :

- Mevlânâ Camî´ye sordum : «Bu taifeden kimine âlemler keşfolunur, kimine de gizli kalır. Hikmet nedir?» Dediler : «Yol iki türlüdür : Biri terbiye yoludur ki, sâlik ne suretle bu âleme inmişse yine aynı suretle ve aynı çizgi üzerinden aslına döner. Biri de hâs olan yoldur ki, «Hâcegân» yolu odur. Bu yola girenlerin yönelişi, esere değil, müesseredir ve sadece Zat´a bağlıdır.» Mevlânâ Camî hazretlerinin mizaçları, eşyaya «İcmal - hülâsa» gözüyle bakmaktan ziyade «kesrette vahdet - çoklukta birlik» görüşüne yakındı. Bu görüşe «tafsili müşahede - tafsilâtlı görüş» derler. Buyururlardı ki : «Kendimi ne zaman icmal mertebesine tutsam mağlûb olurum. Mürşidimiz Mevlânâ Sadeddin Hazretleri, icmalden tafsile az geçerlerdi. Bu yüzden de «istiğrak - kendinden geçiş»leri çok olurdu. Vahdet sırrı ve tevhit mânası bana öylesine galip gelmiştir ki, onu üzerimden atmaya kaadir olamam. Bu hususta benim asla iradem yoktur. Hiç bir şey bende bu mânanın önüne geçemez ve bu fikir, ruhumda, bütün fikir ve duyguların başında gelir.»

Mevlânâ Camî Hazretlerinin ilk rastladıkları büyük pîr ve mürşid, Hoca Muhammed Pârisâ Hazretleri... Mevlânâ Camî Hazretleri ?ki tasavvufun en büyük eserlerinden biri olan «Nefahat»ı yazmışlardır? Kitabında Şeyh Muhammed Pârisâ´dan şöyle bahseder :

- Hoca Muhammed Pârisâ Hazretleri 822 senesinde Hicaz seferi niyetiyle Şam´dan geçerlerken, pederim, yakınlarından bir kafile insanla kendilerini karşılamaya çıkmışlardı. Ben o zaman beş yaşımı henüz tamamlamamıştım. Babam beni akrabamızdan birinin omuzlarında beraberine almıştı. Beni Hoca Hazretlerinin huzuruna sürdüler. Hoca Hazretlerinin iltifat ve nevazişlerine nail oldum. Bana bir çiçek hediye ettiler. O gün bugün 60 yıl geçti. Hâlâ nurlu yüzlerinin safası ve mübarek şekillerinin zevki gönlümdedir. Umarım ki, «Hâcegân» hanedanına bağlılığım ve sevgim, beni dairelerine kabule ve aralarında haşr olunmamı temine vesile olur.

Çocukluğunda tanıdığı büyüklerden biri de Fahreddin Lâristânî´dir.

Molla Camî, «Nefahat» ında bu tanışmayı şöyle anlatır:

- Fahreddin Laristânî, ailemize ait bir saraya konmuşlardı. Beni kucaklarına oturtmuşlardı. Zekâ ve bilgimi anlamak için parmaklariyle havada «Ali» ve «Ömer» gibi isimleri işaretlemekte ve okuyabilecek miyim diye yüzüme bakmaktaydılar. Ben, sadece bir parmak hareketinden ibaret bütün isimleri okumuş ve kendilerini hayretler içinde bırakmıştım. Henüz okuma çağında bile olmayan bir çocuktum. Fakat babam beni okumaya erken alıştırmıştı. Fahreddin Laristânî Hazretlerinin de güzellik ve zarafeti beni büyülemişti. O gün bugün «Hâcegân» yolunun üstün kılavuzlarına muhabbet içimde yer etti. Allah beni, onların muhabbetiyle diriltsin. Onların muhabbetiyle can vereyim ve onların dostları zümresinden olayım.

Tanıdıklarından biri de, Hoca Burhaneddin Ebunasr Pârisâ.. Bir gün Ebunasr Hazretlerinin meclisinde şu söz geçiyor :

«Füsus candır, Fütuhat ise gönül... (Muhiddin Arabî Hazretlerinin iki meşhur eseri...) Füsusu anlayan ve yüksek bilen, Allah Resûl´ünün ruhaniyetlerine yaklaşmış ve O´na bağlılığını arttırmış olur.»

Bir başka tanıdığı da Şeyh Bahaeddin Ömer... Bu Şeyh... umumiyetle istiğrak hâlinde kalır ve sık sık semaya bakardı. Melekleri gördüğü, seyrettiği, yahut düşündüğü sanılırdı. Mevlânâ Camî diyor ki :

- Bir gün bir bölük insan şeyhi ziyarete gittik. Kendilerinin bir âdeti vardı : Gelenlere şehirden haber sorarlardı. Âdetleri gereğince herkese ayrı ayrı sordular. Herkes ayrı ayrı cevaplar verdi. Sıra bana gelince iş değişti. Herkes «Şehirde şu var, bu var! > diye cevap verirken, ben hiç bir şeyden haberim olmadığını söyledim. «Yolda ne gördün?» sualine de «Hiç bir şey görmedim!» karşılığını verdim. Bunun üzerine buyurdular : «Derviş huzuruna işte böyle varılır; şehirden habersiz olarak ve yolda hiç bir şey görmeyerek...»

Ve Hoca Şenısüddin Muhamm...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın