Sonuç

Sonuç

Ölüm, yeryüzündeki bütün canlıların değişmez kaderidir. Esasen.durumun böyle olması, dünyada hayatın devam edebilmesi için vazgeçilmez bir ön şarttır. Zira ölüm, dünyanın ekolojik dengesi için ciddi bir önem taşımaktadır. Ölüm fenomeni tarihi süreç içerisinde her zaman gündemin ilk sıralarında yer almış, böylece insanlar onun sırrını çözebilmek, daha az korku, acı ve ızdırapla ölmenin çarelerini aramışlardır. Medeniyet tarihinin ilk dönemlerinde daha tabiî karşılanan ve felsefi olarak ele alınan ölüm fenomeni, psikolojik açıdan 20. yüzyılın başlarında araştırılmaya başlanmıştır. Din Psikolojisi sahasında öncü araştırmacılardan olan G.Stanley Hail'in 1896 (The Study of Fears) ve 1915 (Thanatophobia and Immortality) yıllarında yayınlamış olduğu iki makaleyle tanatoloji çalışmalarına da öncülük etmesi ayrıca dikkat çekici bir husustur. Bu bağlamda Din Psikolojisi ile Tanatoioji çalışmalarının hemen hemen aynı tarihlerde başladığı söylenebilir.

Sanayi devrimiyle beraber batı dünyasında ölümün hayattan dışlanmaya çalışılıp bir tabu olarak görülmeye başlanması, batılı bilim adamlarını ölümle ilgili psikolojik çalışmalar yapmaya yöneltmiştir. Tanatoloji çalışmaları, özellikle 1950'li yılların sonlarından itibaren büyük bir ivme kazanmıştır. Zira maddi refah seviyesinin yükselmesiyle beraber ölüm fenomeninin hayattan tecrit edilmesi, batılı araştırmacılar tarafından ciddi bir problem olarak görülmüştür. Yapılan araştırmalar, belli dönemlerde tabu olarak görülse de, insanların ölüm hadisesine karşı ciddi bir ilgilerinin olduğunu ortaya koymuştur.

ABD ve batı dünyasında başlayan tanatoloji çalışmaları, ilim dünyasına “ölüm tecrübe”sinin mümkün olduğuna dair yeni bir olgu kazandırmıştır. Hararetli tartışmalara neden olan ölüm tecrübesi konusu, tespit edebildiğimiz kadarıyla İslamî ölüm anlayışıyla da bazı benzerlikler arzetmektedir. Ancak ölüm tecrübesi, mücerret bir konu olduğu için, net bir şekilde ispatlanamadığı gibi ispatlanması da pek mümkün görünmemektedir. Bize göre bu tip tecrübe yaşadığını söyleyenlerin diğer insanlardan farkı, belki de ölüm sınırına diğer insanlardan biraz daha fazla yaklaşmış olmalarıdır. Zira bu şekildeki tecrübelere daha çok “ölümden dönme deneyimi” denilmektedir. Yani böyle bir tecrübe yaşadığını söyleyen insanlar ölüme çok yaklaşmış, ama ölmemişlerdir. Burada şunu da ilave etmek gerekir ki, ölüm üzerine yapılan psikolojik nitelikteki çalışmaların çoğunluğunda olduğu gibi, bizim araştırmamız da ölümü yaşanmış bir tecrübe olarak değil, bir ihtimal olarak gören insanlar üzerinde yapılmıştır. Bu mânada insanların ölümle ilgili tutumları, yaşanmış tecrübelerden ziyade, özellikle yaşamış oldukları toplumdaki din ve kültürlerin bu konuda ortaya koyduğu veriler ve müşahade ettikleri ölüm olaylarına yaptıkları kıyaslamalara dayanmaktadır. Ancak ölenlerin tecrübe ettikleri şeyler ile yaşayan insanların, onların ölümlerinden tecrübe ettikleri şeyler, farklı olsa gerektir. Zira insan için başkalarının ölümü daima obje, kendi ölümü ise subje durumundadır. Dolayısıyla ölümle ilgili araştırmaların en büyük problemlerinden birisi, ölümün doğrudan doğruya tecrübe edilemeyen bir fenomen olmasıdır. Zira ölüm, insan hayatına bir kez gelmekte ve bu tecrübeyi yaşayan insan, yaşadıklarını tasvir etmek için ikinci bir fırsat bulamamaktadır.

Ölümü psikolojik açıdan ele alan araştırmalar, genellikle ölüm korkusu ile dinî inanç arasında bir ilişkinin olup olmadığını tespit etmeye çalışmışlardır. Bu amaçla yapılan çalışmalar, özellikle dinî inancın ölüm korkusunu hafiflettiği ve bilhassa dinîn derunî boyutunun bu konuda daha etkili olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Ayrıca bu konuda dinî inancın derinlik boyutu kadar, dinî sistemlerin ölüm olayını ele alış tarzı ve ona atfettiği mâna yanında, şekillenmesine katkıda bulundukları kültürün de etkili olduğu görülmektedir. Zira din ve kültürün ölüm korkusunu hafifletme ve bu korkuyu üretken yönlere kanalize etmesinin yanında, ümitsizlik duygularının neden olacağı zayıflamalara karşı insana yardımcı olduğu, çoğu araştırmacılar tarafından kabul edilen bir husustur. Mesela bu konuda, doğu kültürüyle yetişen dindar insanların, batılı olanlara nazaran daha az ölüm korkusu hissettiklerini tespit eden araştırmalar bulunmaktadır. Araştırmacılara göre doğu kültürü ile batı kültürü arasındaki en büyük farklardan birisi, doğu kültürünün dünyadaki diğer bütün insanları da kuşatacak şekilde fiziki ve psikolojik varlığın ötesine uzanan bir şahsiyet üzerine yaptığı vurgudur. Batı kültürünün ölümün insan ruhunun sonu olmadığını bildirmesine rağmen, çağdaş batı insanı, ruhsal yapıyı çoğu zaman insanın fiziki bedenine göre değişen ve ölümle beraber sona eren bir şey olarak algılama eğilimi göstermektedir. Buradan hareketle çağdaş batı insanının ölüm konusunda mazisinden kopuk olduğu söylenebilir. Yine duygusal tepkilerin denetim altında tutulması ve mantıklı olmayı vurgulayan batı kültürüyle yetişmiş insanların, denetimi yitirmekten daha çok korktukları gözlemlenmektedir. Ancak şu ana kadar yapılan çalışmaların, ölümü karşılama ve onunla ilgili tutumlar geliştirme konusundaki kültürel farklılıkları tam olarak ortaya koyduğunu söylemek hayli güçtür. Dolayısıyla bu konuda daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.

Araştırmamızda elde ettiğimiz bulgular, dini inanç ile ölüm korkusu ve ölümle ilgili tutumlar arasında kuvvetli bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca araştırmaya katılan deneklerin ölümü algılayış tarzları ile Islâmî ölüm anlayışı arasındaki büyük benzerlik dikkat çekicidir. Zira yukarıda değinildiği gibi din ve kültürün ölüm anlayışları üzerindeki etkisi inkar edilemez bir gerçektir. Bulgularımız ayrıca dinî inancın ölümden duyulan korkuyu hafifletme konusunda etkili olduğunu ortaya koyarak, bu konuda batı dünyasında yapılan birçok araştırma sonuçlarıyla da mutabakat arzetmiştir. Araştırmamızda dinî inancın ölüm korkusunu etkilemesinin yanında, ölüm düşüncesinin de dinî inancı olumlu yönde etkilediği tespit edilmiş, ölüm düşüncesinin güçlü bir dinî motivasyon kaynağı olduğu görülmüştür. Ayrıca ölüm düşüncesi gibi mezarlık ziyareti ve ölümle ilgili sohbetler yapmak da, dinî inancın derûnî boyutunu olumlu yönde etkileyen faktörler olarak tespit edilmiş, bunlarla birlikte dindarlığın diğer birçok faktörle ilişkili olduğu görülmüştür.

Ayrıca ölümden duyulan korkunun evrensel olduğu ve bütün insanların bir tür ölüm korkusu hissettikleri, tanatoloji sahasında yapılan araştırmalar sonucunda ortaya çıkan en önemli bulgulardan birisidir. Araştırmamızda elde ettiğimiz bulgular da bu sonucu destekler mahiyettedir. Nitekim bazı araştırmacılara göre ölüm korkusu, diğer bütün korkuların, hatta dinî inançların bile kaynağı durumundadır. Buna ilaveten ölümden duyulan korku, insan hayatına çoğu zaman olumlu bir şekilde yansımaktadır. Mesela ölüm korkusunun “adaptasyon sağlayıcılık” özelliği, ilk plânda göze çarpan özelliklerinden birisidir.

Araştırmada elde edilen bulgulara göre, ölüm korkusunun birçok faktörle ilişkili olduğu belirlenmiştir. Bunlar arasında yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, meslek gibi demografik değişkenlerin yanısıra, ölüme atfedilen mâna, ölümün konuşulma sıklığı, insanın şahsi ve psikolojik özellikleri vb. gibi daha birçok faktör, insanların ölümden hissetmiş oldukları korkuyla yakın ilişki içerisindedir. Bu bağlamda gelişim dönemlerinin kendilerine has özellikleri, ferdin ölüme atfettiği mânayı etkilediği gibi, ondan hissedilen kaygıyı belirleyen en önemli faktörlerden birisi olarak değerlendirilebilir. Zira ölümü, bireysel ideallerini gerçekleştirme konusunda büyük bir engel olarak gören gençler, gelişim dönemlerinin diğer evrelerinde bulunanlara nazaran ölümden belirgin bir şekilde daha fazla korkmaktadırlar. Gençlerin ölümden daha çok korkmalarında, gelişim dönemlerine göre bulundukları devrenin psikolojik özelliklerinin yanında, toplum tarafından kendilerine dayatılan rollerin de büyük etkisi olduğu söylenebilir. Zira gençlerin bizzat kendilerinin, ölümün kendileri için uzak bir ihtimal olduğunu düşünmelerinin yanında, toplum da sanki onların ölmemesi gerektiğine inanmaktadır. Mesela genç yaşta ölenlere toplumun daha fazla üzülmesi ve daha fazla yas tutması, bunun açık bir kanıtı olarak değerlendirilebilir. Yine genç yaşta ölenler için yakılan ağıtlar hem nitelik hem de nicelik bakımından bu fikri destekler mahiyettedir.

Cinsiyet faktörü, ölüm kaygısı konusunda potansiyel bir belirleyici olarak değerlendirilebilir. Nitekim tanatoloji alanında yapılan çalışmaların büyük bir kısmı, bayanların erkeklerden daha fazla ölüm kaygısı hissettiklerini ortaya koymuştur. Hatta bu konuda kültürler arası farklılıkların bile önemli olmadığı ortaya konan sonuçlardan birisidir. Zira cinsiyet faktörünün bu konuda etkili olmadığı sonucuna ulaşan araştırmalar az da olsa mevcutken, tespit edebildiğimiz kadarıyla erkeklerin bayanlardan daha fazla ölüm kaygısı hissettikleri sonucuna ulaşan araştırmalar, hemen hemen yok gibidir. Bayanların ölümden erkeklerden daha çok korkmalarında, ölüm ihtimalini duygusal olarak değerlendirmeye daha yatkın olmalarının büyük etkisi vardır. Ayrıca bayanların kendilerini erkeklere nazaran daha az güvenli hissetmeleri de bu konuda etkili olan faktörlerden biri olarak değerlendirilebilir.

Araştırmamızda elde edilen bulgulara göre polis memurlarının göstermiş oldukları ölüm kaygısı düzeyi, şahsiyet ve karakter özelliklerinin bu konuda etkili faktörlerden birisi olduğuna çarpıcı bir örnek teşkil etmektedir. Onları bu mesleği tercihe yönlendiren psikolojik özellikleri, kanaatımızca polislerin diğer meslek gruplarına oranla ölümden daha az korkmalarında en etkili unsurdur.

Ferdin ölümle ilgili ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın