Ölüm Korkusunun Nedenleri

2- Ölüm Korkusunun Nedenleri

Ölüm korkusunun belki de en etkili sebeplerinden birisi, ölüm süreci ve bu sürecin acı ve ızdırap veren bir hadise olduğu düşünce ve inancıdır. Bu süreç korkutucudur. Zira ona umutsuzluk, acizlik ve tecrit edilmişlik duygular eşlik etmektedir. [512] İslâm Peygamberi Hz. Muhammed de ölümü anında yanında bulunan su kabında elini ıslatıp yüzüne sürerek:

“ölümün şiddet ve baygınlıklarına karşı bana yardım et Allah'ım!” [513]diye dua ederek, ölüm anında çekilen ızdırapların zorluğuna dikkat çekmiştir. Gazali de ölümün şiddeti konusunda özetle şunları söyler:

“Ölümle ilgili olarak yaşayanlar ancak tahmini bir üzüntü fikrine sahip olabilirler. Bunu da kendi şahsi ızdırap tecrübelerinden ve ölenlerin hallerinden sezdikleri hususlardan çıkarırlar. Ölümün hasıl ettiği ızdırabın derecesini tasavvur edebilmek için şunu düşünmek kâfidir: Bütün vücuda yayılan her maddi acıda, acı duyan organa can veren ruh, bu defa doğrudan doğruya kendisi acıya maruz kalmaktadır. Demek ki, bedenin bütün uzuvlarını ilgilendiren can çekişme, ruhun tamamını etkisi altına alan bir ızdıraptır. Böylece ölüm kılıç darbesinden bile daha ileri ve son derece acı verici olabilir [514]”. Nitekim bazılarına göre ölmekten çok, nasıl ölüneceği, yani ölmenin şekli önemlidir. Zira eğer insan bu dönemde kimlik duygusunu muhafaza edemezse, kendisine olan saygısını yitirebilir. Umutsuzluğa düşer ve geçmişte değerli bir insan olarak yaşamak da artık bir mâna ifade etmez hale gelir [515].

Ölüm korkusunun bir nedeni de ölümle beraber insanın denetimi yitireceğine olan inancıdır. Çünkü ölüm sürecinde bilinç bulanıklığının yanısıra, beden denetiminin de azalması, ego tarafından bir tehdit olarak algılanmakta ve insan bundan dolayı kaygı ve korku hissetmektedir [516]. Buna göre ölüm, geniş mânada ego kontrolünün kaybedilmesiyle birlikte, şuurun kaybedilmesi mânasına gelmektedir. [517] Zira bazı araştırmacılar, insanın kontrolünü kaybettiği veya mantıksız davrandığı zaman “küçük ölüm” tabirini kullanmaktadırlar[518]. Nitekim ölüm yaklaştıkça, her insanda içgüdüsel olarak bulunan ve insanı gerçekler dünyasından kopararak yer ve zaman kavramlarının, benlik sınırlarının ve diğer insanların olmadığı bir sahaya (yokluğa) sürükleyen eğilimler, ürkütücü bir canlılık kazanmaktadır. Bu durum, zaman, benlik ve mekan kavramlarından kopuk olmanın verdiği zevkli bir yokoluştur. Ancak yaşanan kültür, çoğu zaman böyle bir gerilemeyi zevkli bulmak yerine, onu korku ve endişeyle karşılamaktadır. Dolayısıyla ölümle yüzleşen kişi, özellikle son dönemlerinde böyle bir gerileme sürecine girdiğini farketmeye başladığı zaman büyük bir korkuya kapılabilmekte, bu gerilemeyle savaşmaya ve gerçeklerle ilişki durumunda bulunan somut benliğe sıkıca sarılmaya çalışmaktadır [519].

Özellikle müslümanlar için ölüm korkusunun bir nedeni de son nefesi müslüman olarak verememek, yani su-i hatime (kötü son)'dir. Çünkü islâm'a göre hiç kimse, hüsn-ü hatimeden yani sonunun iyi olacağından emin değildir. Bu yüzden peygamberler bile bundan kaygı duymuşlardır. Zira İslâm inancına göre insanın son nefesini imanlı veya imansız olarak vermesi, son derece büyük bir önem taşımaktadır. Çünkü islâm'a göre insanın öte alemdeki geleceği, bu dünyadan imanla ayrılıp ayrılmamasına bağlıdır. Nitekim günahkar da olsa, insanın son nefesini mü'min olarak vermesi, cezasını çektikten sonra cennete gideceği şeklinde yorumlanmaktadır. Aksi durumda kâfir olarak ölmek ise ebedî olarak cehennemde kalmak mânasına gelmektedir [520].

Ölüm korkusunun bir nedeni de, insanı bir bilinmeyene sürüklemesidir. Çünkü bilinmeyen ve yeni olan herşey, insanda bir ürküntü uyandırmaktadır. Çoğu insan için ölümden duyulan ürküntünün, bu bilinmezlikten kaynaklandığı söylenebilir [521]. Nitekim öte alemle ilgili müşahhas tecrübeler olmadığı için, insanoğlu burası hakkında kesin ve net bilgilere sahip değildir. Orayla ilgili inançların da bu belirsizliği ortadan kaldırdığını söylemek hayli güçtür. Yani ortada bir nevi keşfedilmemiş bir memleket bulunmaktadır [522]. Bilinmezlik ise başlı başına bir korku taşıyıcısıdır. [523] Bu bağlamda insanı korkutan, belki de ölümden çok, onu izleyecek olayların ulaşılamaz gizemidir. Oysa insandaki hayal gücü, boşluktan hiç hoşlanmamakta ve bu durum onu, orada kendini kaybetme riski de olsa, tanımadığı şeyi keşfetmeye itmektedir [524]. Mesela ölümden çok korkan ve daha sonra ölüm tecrübesi yaşadığını bildiren birisinin anlattıkları, bu durumu destekler mahiyettir. Zira o:

“Artık ölümden korkmuyorum. Bunun sebebi de artık nereye gideceğimi bilmemdir. Çünkü oraya daha önce de gittim [525]” demektedir. Burada şunu belirtmek gerekir ki, “ölümden dönme deneyimi” tartışmalı bir konudur ve böyle bir tecrübe kabul edilse bile, bu nâdir insanların yaşamış olduğu bir tecrübedir. Dolayısıyla ölümle ilgili belirsizlik, insanların geneli için bir korku kaynağı olmaya devam etmektedir.

Bu bağlamda insanlarda ölüm korkusu oluşturan faktörlerden birisi de âhiret hayatının belirsizliği yanında özellikle bu hayatta sahip olunabilecek nimetler hakkındaki bilgisizliktir. Zira insan, âhiret anılınca hemen aklına azap, ceza ve benzeri gibi kötü şeyler gelmekte ve bu tasavvurlar bir korku kaynağı oluşturmaktadır. Bu durum belki de insanların çoğunun günahkar olmasından veya en azından kendilerini öyle hissetmelerinden kaynaklanıyor olabilir. Fakat cennet nimetlerinin ve âhiret hayatında karşılaşılabilecek iyi şeylerin çok az düşünülmesinin de bu konuda etkili olabileceğini söylemek mümkündür. Mesela ölüm tecrübesi yaşadıklarını belirten insanların, öte alemin güzellikleriyle ilgili olarak anlattıkları ve ölüm tecrübesinden sonra ölümden artık korkmadıklarını ifade etmeleri [526], bu görüşü destekler mahiyettedir.

Bazı insanlar için ölüm korkusunun en önemli nedeni, ölümün insanı yokluğa sürüklemesidir [527]. Zira yokolma düşüncesi, insanlar için son derece dayanılmaz ve can sıkıcı bir düşüncedir. İnsan, varlıklar merdivenindeki yeri çok aşağıda da olsa, bütün gücüyle sonsuza dek varolmayı istemektedir [528]. Nitekim daha önce de değindiğimiz gibi bütün insanlarda ölümsüzlük arzusu bulunmakta, yaşama arzusu ölüm korkusuna kaynaklık etmektedir [529]. Esasen insandaki bu isteğin, onun en temel güdülerinden birisi olan, varlığını korumak yani hayat güdüşünden kaynaklandığını söylemek mümkündür. Ölüm ise bu temel güdünün baş düşmanıdır [530]. İnsanın bu meyli Kur'an-ı Kerimde:

“Onlardan bazısı bin sene yaşamayı arzu eder” [531] şeklinde dile getirilmiştir. Buna göre, âhiret hayatına inanmayanların çoğu, ölümden kendilerini yokluğa sürükleyeceğine inandıklarından dolayı korkmakta ve ondan kurtulmanın çarelerini aramaktadırlar [532]. Nitekim, ölümle birlikte varlıklarının tamamen ortadan kalkacağına ve bilincin ancak bedenle var olabileceğine inanan kimseler, ölüm karşısında büyük bir bunalım içerisine düşmektedirler. [533]

İnsanın, ölümden değil, onunla birlikte yitireceği şeylerden korktuğunu ve sahip olma tutkusuna sahip oldukça, bu korkudan kendisini kurtaramayacağını [534] ifade eden Fromm'a göre ölüm korkusunun nedeni, yaşama konusundaki başarısızlıktır. Ölmek, amansız bir ızdıraptır. Ancak hiç yaşamadan ölmek zorunda kalmak, katlanılamayacak derecede zor bir şeydir. [535] Gerçekten de ölüm korkusunun en etkili nedenlerinden birisi, Fromm'un da belirttiği gibi insanın dünyevi şeylere sahip ve hakim olmaya olan düşkünlüğüdür. Bu durumun belki de en önemli nedeni, daha önce değindiğimiz gibi insandaki varlığını koruma güdüsüdür. Ancak bu güdü, belli bir dereceyi aştığında, yani dünyasal nesneler varlığı korumak ve devam ettirmek konusunda bir araç olmaktan çıkıp, amaç haline geldiği zaman, insanlar bunlardan kolay kolay ayrılmak istememektedirler. Hal böyle olunca, gelip geçici ve değişken her türlü soyut ve somut değerlere tutku derecesinde bağlı olan insanlar için ölüm ve ölüm ötesi, birer dehşet ve kabus kaynağı haline gelebilmektedir [536]. Eflatun'un da konuya yaklaşımı aynı istikamettedir. Zira ona göre bedeni ve onunla ilgili şeyleri sevme, ölüm korkusunun başlıca nedenidir. Çünkü bedeni sevme, aynı zamanda mevki ve zenginliği de sevmeyi beraberinde getirmektedir. [537]

Ölümün insanı dünya hayatından koparmasıyla geride pekçok zevkli şeyden de kendisini mahrum edeceği inancından kaynaklanan bu endişenin, özellikle dünya nimetlerinden istedikleri gibi istifade edebilenlerde daha da şiddetli olacağı açıktır. Çünkü onlar, dünyada hemen her istediklerine ulaşmakta, bu rahat ortamın, bozulmasını istememektedirler. Nitekim hırslı bir şekilde dünya mallarına düşkün ve bu şekilde çevresini kontrol etmeye çalışan, çok sayıda sosyal ilişkiye sahip fakat bunların çok azı gerçekten samimi olan insanların, böyle olmayan insanlara nispeten ölümü çok daha zor kabullendikleri tespit edilmiştir. [538]

Ölüm korkusunun bir başka nedeni de yalnızlık korkusudur [539]. Zira ölüm, insanı alışık olduğu ortamdan ve hayatı paylaştığı kimselerden ayırmakta, onu tek başına koymaktadır. Nitekim derinlik psikolojisine göre sevilen objelerden ayrılma, bütün korkuların esas kaynağıdır. Ölümün insanı alışık olduğu ortamdan koparmasının onda yarattığı bunalımı Cahit Sıtkı Tarancı'nın şu mısralarında açık bir şekilde görmek mümkündür;

“Öldük ölümden bir şeyler umarak

Bir büyük boşlukta bozuldu büyü

Nasıl hatırlamazsın o türküyü

Gök parçası, dal demeti, kuş tüyü

Alıştığınız bir şeydi yaşamak” [540].

Yine özellikle filozoflara göre ölüm endişesinin başlıca nedenlerinden birisi, ölümün özgürlüğü ortadan kaldırmasıdır. Yani ölümle beraber insan, özgürlüğünü de kaybedeceği için on...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın