Ölüm Korkusunu Hafifleten Faktörler

b- Ölüm Korkusunu Hafifleten Faktörler

Ölüm korkusundan kurtulmak veya en azından şiddetini azaltmak konusu, ötedenberi düşünürlerin üzerinde durmuş oldukları bir konudur. İlk çağ filozofları bile bu konu üzerinde durmuş, Epikürcüler, daha önce de kısaca değindiğimiz gibi “Yaşadığımız sürece ölüm mevcut değildir, ölünce de biz mevcut değiliz. O halde ölümü düşünüp ondan korkmamak lâzımdır [587]” diyerek ölümü devamlı surette hayattan uzaklaştırmaya ve dolayısıyla insana vereceği korkudan kurtulmaya çalışmışlardır. Stoacılar ise bunların tam tersine “Bütün hareketlerimizde daima ölümlü olduğumuzu, sonunda öleceğimizi hiçbir zaman aklımızdan çıkarmamamız lâzımdır. Çocuğumuzu okşarken, aynı zamanda onun fâni bir varlık olduğunu da düşünmemiz gerekir. Ancak o zaman ölümden ızdırap duymayız [588]” diyerek, öİümü hayatın bütün sahalarına yaymak istemişler ve bu şekilde ölüm korkusundan kurtulunabileceğini ileri sürmüşlerdir.

Genel olarak kabul edildiği gibi, ölüm korkusuyla mücadelenin bugün her zamankinden daha zor olmasına rağmen, (zira bugün insan kendisinin değil de daha ziyade tabiatın efendisi olmuştur) insan ölüm korkusunu yenebilmek için devamlı çaba sarfetmektedir. Zekanın her şeye gücü yettiğine inanan hemen hemen bütün filozof ve ahlakçılar, ölüm korkusunun çaresini rasyonel argümanlarda aramaktadırlar. Yukarıda belirttiğimiz gibi Epikür'ün eski materyalizmi (ve diğer materyalistler arasında olan bazıları) ölüm korkusunu yenmek isteğinden, doğrudan ilham almışlardır. Onlar eğer bir Tanrı yoksa, bir ölümsüzlük de olamaz diye düşünüyorlardı. Dolayısıyla ölüm niçin korku yaratan bir şey olsun ki? Yani materyalistler, bir nevi ölüm korkusunu yenmek için Tanrıyı öldürmek istemişlerdir. Onlara göre ölüm, insanı, doğmadan önceki haline, yani yokluğa indirgeyecektir. O zorunlu bir şekilde zevkleri olduğu gibi, ızdırap ve kötü şeyleri de kesip atacaktır. Eğer insan cehenneme ve Allah'ın cezalandırmasına inanmazsa, ölümden de korkmayacaktır. Materyalist argümanlar, bütün hünerlerine rağmen beklenilen sonuçları ortaya koymuş görünmemektedirler. Hatta bugün materyalistlerin, Tanrının hükmüne inananlardan daha az ölüm korkusu hissettiklerini kimse iddia edemez. Stoacılar ise ölüm korkusunun insan (duygularından) heyecanlarından kaynaklandığını savunmuşlardır. Bu ekol sadece insanın ruhuyla ilgilenmiş, beden ve diğer tabiî fenomenlere sadece ruhu etkiledikleri oranda değer vermişlerdir. Şu halde onlara göre, yağmurun yağması veya yıldızların hareket etmesi ne kadar zorunlu bir şeyse, ölüm de o kadar tabiî bir olaydır. Dolayısıyla sıradan olan şeyler, kaygı yaratıcı şeyler değildirler. Şu anda yaşayan birisi, kendi hayatının veya başka birisinin hayatının uzunluğunu aklına takmamalıdır. Fakat bunu yapabilmek için, bütün zararlı duyguların kaynakları kurutulmalı, bu duygulara mâni olunmalıdır. Stoik felsefe bu yüzden bir duygusuzluk durumunu, huzur ve sükûnu (ataraxia) tavsiye etmektedir [589].

Wahl, ölüm fikriyle başa çıkma konusunda çoğunlukla irrasyonel fikirlerin ve büyüsel savunmaların kullanıldığını belirtmiş ve bir çok nevrotik semptomların genetik olarak ölüm korkusuyla ilgili olduğuna işaret ederek, insanın herşeye gücü yetme ile ilgili gizemli duygularının, ölüm kaygısına karşı temel savunma mekanizması olduğunu ifade etmiştir [590].

Korkuların tamamen önlenmesi veya izalesi imkansız bir iştir. Bununla birlikte bunların hafifletilmeleri mümkündür. Bu da korkuya neden olan şeylerin ıslahıyla mümkün olabilir. Bu konuda tedriciliğin faydası olabilir. Bu durum, korku uyandıran şeylerin ferde tanıtılmasında uygulanacak metodu önemli kılmaktadır. Yerleşmiş bir korkuyu yenmeye çalışmada, başkalarının telkinleri, o konuda aydınlatıcı bilgiler, cesaret ve kendine güven telkin etme gibi faktörler bir dereceye kadar faydalı olabilir [591]. Ölüm korkusunu hafifletme konusunda ise bunların çok etkili olabileceklerini söylemek zordur. Zira, ölüm insanların habersiz olmadığı bir konu olduğu gibi, bütün varlığı tehdit ettiği için basit bir korku da değildir.

Yukarıda ölüm korkusunu artırıcı faktörler olarak belirttiğimiz şeylerin tersi, çoğunlukla ölüm korkusunu hafifleten faktörlerdir. Biz burada ölüm korkusunu artıran faktörlerin, onu azaltıcı faktör durumuna geçmesinde etkili olan durumlara ve ölüm korkusunu artırıcı olmadığı halde direkt bu korkuyu hafifleten birtakım faktörlere değineceğiz [592] Bu bağlamda ölüm korkusunu hafifletme konusunda en etkili yollardan birisinin, ebedilik inancı olduğu söylenebilir. Zira bu inanç insandaki kemâl ve sonsuzluk ihtiyacını tatmin etmekte ve ölümden sonra ruhun yaşamaya devam edeceğine inananlar, ölüm acısını daha kolay yenebilmektedirler [593]. Buna göre insan ebedî bir hayata inanıp, ruhu için ölüm olmadığına kanaat getirince, ölümden hissetmiş olduğu korkuda hafiflemeler olacak ve herşeyin kendisinde bulunduğu, harice ihtiyacı olmadığını kavrayınca da bütün boş heves ve arzulardan kurtulabilecektir [594]. Ölüm psikolojisiyle ilgili çalışmaların öncülerinden olan Kübler Ross'un da konuya yaklaşımı aynı istikamettedir. O, bu konuda özetle şunları söylemektedir;

“Ölümden korkmaya gerek yoktur. Ruhsal varlığımızın bir sonu yoktur ki üzülelim. Ondan ziyade biz henüz yaşarken iç varlığımızı, ruhî ölümden kurtarmaya uğraşmalıyız. Birtakım basmakalıp rollere kendimizi uydurmak yerine, kendi iç değer sistemimizi, iç zenginliklerimizi geliştirmeliyiz. Ölüme karşı bir yadsıma (inkar) vardır ve bu yadsıma hayatı boş ve anlamsız yaşamanın kısmen sorumlusudur. Bu tutum, sanki hiç ölmeyecekmiş gibi yaşayan insana, yapması gerekli olan şeyleri ertelemeyi kolaylaştırmaktadır. İnsanlar hayatlarını yarma hazırlanma ve dünü hatırlamakla geçirmekte, ancak aynı zamanda bugünü kaybetmektedirler, İnsanlar devamlı bir gelişme içerisindedirler. Ölüm de bu evrimde bir anahtar pozisyonundadır. Ancak ölümün insan varlığı için ne mânaya geldiğini tam olarak anladığımızda, başımıza gelecek olana karşı bir cesarete sahip oluruz. Herşey insanın kendi içindedir. Biz bu dünya üzerindeki zamanımızın sınırlı olduğunu ve ayrılık vakti gelince hiçbir çıkış yolu olmadığını iyi bir şekilde anlarsak, ölümü her günümüzü sahip olabileceğimiz son gün olarak yaşamamız gerektiğini gösteren bir yol olarak algılayabiliriz. Ölüm bu hayattaki gelişmenin son evresidir. Kesin bir ölüm yoktur. Sadece beden ölür. Şahsiyet, ruh veya siz ona ne derseniz deyin, o ölümsüzdür. Bunu yorumlayabilirseniz, bu sizi teselli edecektir. Bu bağlamda ölüm, bizim şuuruna vardığımız varlık ile, bu perdeye ulaşıncaya kadar bizden gizlenen bir şey arasında (öte dünya) bir perde olarak görülebilir. Biz bu perdeyi varlığımızın fâniliğini anlamak için sembolik olarak açabilirsek, bunu anlar ve böylece yapabileceğimiz en güzel şekilde, önümüzdeki her günü değerlendiririz”. [595]

Daha önce de değindiğimiz gibi ölümden dönme deneyimi geçirerek başka bir hayatta yaşama devam edileceği yönünde kuvvetli bir inanca sahip olan insanlar, ölümden korkmadıklarını açık olarak ifade etmişlerdir. Nitekim ölüm deneyimi geçirmiş bir kişiyi ölümle tehdit edip, silahı şakağına dayadıkları zaman;

“Gerçekten ölürsem diye düşündüm. Beni gerçekten vururlarsa, başka bir yerde yine yaşayacağımı biliyorum” [596] şeklindeki cevabı dikkat çekicidir. Yunus Emre de:

“Ölümden ne korkarsın, korkma ebedi varsın” [597] diyerek bir bakıma ölüm korkusunun ebedi yaşama ümidiyle aşılabileceğine işaret etmiştir.

Florian ve Snowden tarafından İsrailli Yahudiler üzerinde yapılan bir araştırmada, dindar insanların, öldükten sonra cezalandırılmaktan daha çok, yok olmadan ise daha az korktukları tespit edilmiştir [598]. Bu durum ebedi bir hayatî vaad eden bir inancın, yokluk korkusunu önemli ölçüde azalttığına bir delil sayılabilir. Yine sonsuzluk kavramı, ölenin ve kalanların ortak bir referans çerçevesini paylaşmalarını sağlamakta, ölenin yakınlarının ve çevredekilerin kaygılarını azaltmaktadır [599]. Ayrıca özellikle inananları açısından reenkarnasyon inancının da ölüm korkusunu azalttığını söylemek mümkündür. Zira bu durumda birbirini izleyen hayatlar, kişiliğin gelişmesi için bir fırsat haline geldiği ölçüde, ölüm iki varoluş arasındaki bir kesitten başka bir manâ ifade etmeyecektir [600]. Ayrıca reenkarnasyona inananlar da, bu ruh göçünün belli bir olgunluğa ulaştıktan sonra ortadan kalkacağına ve ruhun huzura ulaştıktan sonra ebediyen yaşayacağına inanmaktadırlar.

Ölüm korkusunu azaltma hususunda ümidin de büyük fonksiyonu vardır. Zira korku ile ümit, insan psikolojisinde yer alan karşılıklı iki çizgi olup yan yana ve aynı yönde birlikte hareket ederler [601]. Yani korkunun olduğu her yerde mutlaka bir de ümit vardır ve normalde korku ümitten daha tesirlidir. Fakat hayatın son zamanlarında ümit, daha ağır basmaya başlamaktadır. Nitekim bu sırada korku eğer yalnız başına ve baskın olursa, ümitsizliği doğurabilmektedir [602]. Ölümü düşünen veya bizzat ölüm sürecinde olan insanın, inandığı varlığı bir iyilik, bir ışık ve bir rahmet kaynağı olarak algılaması, onu bu güç durumda teselli edebilmektedir [603]. Mesela Hz. Muhammed ölüm halindeki bir gence:

“kendini nasıl hissediyorsun?” diye sormuş, genç de;

“Allah'tan ümidimi kesmiyor ve günahlarımdan dolayı korkuyorum” diye cevap vermişti. Bunun üzerine o;

“Bu gibi durumlarda bu iki haslet herhangi bir kulun kalbinde bir araya gelmez (çok zor gelir). Ancak geldikleri takdirde Allah o kula ümit ettiğini verir, korktuğundan da emin kılar” [604] sözleriyle bu durumdaki insanlar için ümidin önemine dikkat çekmiştir. Esasen ümitsiz olmak İslâm dininde yasaklanmıştır. Zira, Allah Teâla Kur'an'da kendisinden bahsederken “Rahmetim gazabım...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın