Ölüm Korkusunu Etkileyen Faktörler

3- Ölüm Korkusunu Etkileyen Faktörler

a- Ölüm Korkusunu Artıran Faktörler

ABD'de yapılan tanatoloji çalışmalarının öncülerinden birisi olan Templer'e göre ölüme ilişkin kaygı ve korkuları etkileyen temelde iki faktör bulunmaktadır. Bunlardan birincisi psikolojik sağlıktır. İnsanlar depresyon, kaygı düzeyi gibi psikolojik sağlık sorunları yaratan durumlarda, yüksek ölüm kaygısı gösterebilmektedir. Yaşlılık ile yaşlılık depresyonu, anksiyete bozuklukları, fobiler, obsesyonlar yaşlılarda ölüme ilişkin kaygı ve korkuları artırabilmektedir. İkinci faktörü, ölüme ilişkin spesifik yaşantılar olarak tespit eden Templer'e göre, insanın yaşamı boyunca karşılaştığı ölüm hadiseleri ve kaybettiği yakınları,, onun ölümle ilgili genel kaygı ve korkularının düzeyini belirlemektedir. Yine yaşlılıkta öğrenmeyle ölüme ilişkin kaygı ve korkular arasında az da olsa ilişki bulunmaktadır. [543] Buradan hareketle, ölüm korkusunun bilinçle direkt ilişkili olduğu söylenebilir. Zira öğrenmenin minimum seviyede olduğu yaşlılarda bile, öğrenme ile ölüme ilişkin tutumlar arasında korelasyon tespit edilmiştir. Yine bilinç düzeyi yeterince gelişmediğinden, çocuklar için de bir ölüm korkusundan bahsedilmemektedır. Muhtemeldir ki delilerde de herhangi bir ölüm endişesi bulunmamaktadır. Buna göre bilincin tek başına bir ölüm korkusu nedeni olmamakla birlikte, ölüm korkusu için bîr ön şart olduğunu söylemek mümkündür. Ancak aynı zamanda kendisi vasıtasıyla ortaya çıkan ölüm korkusunun izalesi veya hafifletilmesi de yine bilincin kendisi vasıtasıyla olmaktadır. Zira insanlar ancak onunla birlikte bağlanmış oldukları dini otoriteler, felsefi sistemler veya daha değişik yönelimlerle, ölüm korkusunun üstesinden gelmeye çalışmaktadırlar.

Öîümle ilgili nevrotik korkunun, çoğunlukla genel anksiyetenin bir ifadesi olduğu ve bu korkunun gerçek nedeninin bilinçaltı, ergenlik, çocukluk ve doğum travmalarından kaynaklandığı, birçok araştırmacı tarafından kabul edilen bir husustur. Bu tip bir korku, kapalı yerlerde bulunma fobisi ve kalabalık fobisi gibi bir korkudur. Fakat bütün insanların nevrotik olduğu düşünülmedikçe, kendileri veya başkalarının ölümlerinden anormal derecede tedirgin olan çok fazla insan olmadığını da belirtmek gerekir [544].

Ölüm korkusunu artıran faktörlerin en önemlilerinden birisi de sosyal ilişkilerin derinlik boyutudur. Nitekim sâde bir yaşantısı olan, daha az eğitimli, daha az kültürlü (entel), daha küçük bir sosyal çevrede yaşayan, daha az profesyonel yükümlülüğü olan insanların; hırslı bir şekilde çevrelerini kontrol etmeye çalışarak maddî servet biriktirmeye uğraşan, çok sayıda sosyal ilişkisi bulunan fakat bunların çok az bir kısmı samimi olan, yani bolluk ve refah içinde yaşayıp, maddî lüks ve konfora sahip, ölünce bunlarla ilgili kayıpları daha büyük olacak olanlara nazaran, daha az bir zorlukla bu son krizle yüzleşebilmekte oldukları, bizzat ölümle pençeleşen ölümcül hastalar üzerinde yapılan çalışmalarla tespit edilmiştir [545]. Bu bağlamda ister nevrotik ister başka tür olsun, insandaki ölüm korkusunun en önemli nedenlerinden ve onu artıran faktörlerden birisi, modern insanın aşırı derecede ferdiyetçi tutumudur. Bu durum en azından batı medeniyetinin hakim olduğu yerlerde geçerlidir. (Ülkemizin de bu süreçte epeyce mesafe katlettiğini söylemek yanlış olmaz). Nitekim daha önce de değinildiği gibi ilkel insanların çoğunluğunda, bireysel kimlik daha az belirgindir ve eski doğu medeniyetlerinde bile, bireyselliğe nispeten daha az önem verildiğini söylemek mümkündür. Bazı batılı araştırmacılar bu durumu, Asyalı insanların en çok batılılaştığı Çin, Vietnam ve Japonya'da, liderlerinin bir işaretiyle topyekün ölüme gitmede tereddüt göstermemelerinde en önemli faktör olarak yorumlamaktadırlar. Nitekim onlara göre modern batı insanı, refah içinde, daha çok kendine özgü bir şekilde yaşamakta ve kişisel kimliklerini daha çok geliştirerek, ön plana çıkartmaktadırlar [546].

Sosyal münâsebetlerin derinliğiyle birlikte, insanın son anlarında sevenleri tarafından yalnız bırakılması veya kendisiyle ilgilenilmesi de ölümden duyulan korkuyu etkileyen faktörlerden birisidir. Zira hastanede, aile bireylerini haftanın belirli günlerinde, kısa bir müddet için görebilen ve büyük ihtimalle yanında hiçkimse olmadan, bir hastane döşeğinde öleceğini bilen insanlar, daha çok ızdırap çekmekte ve ölümden daha çok korkmaktadırlar [547]. Buna binaen bazı tanatologlar, hastaları hospitalize etmenin (hastaneye kaldırmanın) onlardaki ölüm korkusunu artırabileceği endişesiyle daha çok hastanın kendi aile ortamında bakılmasını tavsiye etmektedirler [548]. Ayrıca hastanede hastalara yapılan hizmetlerin de, (örneğin bir sosyal hizmet sorumlusu veya din adamlarının hizmetleri) hastaların ölümle yüzleşme ve onunla başetme konusunda etkili olduğu kabul edilmektedir [549]. Buna göre özellikle günümüz insanı için ölümün birçok açıdan daha korkunç bir hale gelmiş olmasını, ölüm korkusunu artıran faktörlerden bir diğeri olarak zikredebiliriz. Zira günümüzde ölüm, artık daha yalnız, daha mekanik ve daha çok insancıllıktan uzaklaşmış durumdadır [550].

Yine insanlara verilen değerin, onların kaybedilme korkusunu yakından ilgilendirdiği gibi [551], sekülerleşmenin şiddet derecesinin de ölüm korkusunu azaltıcı veya artırıcı bir fonksiyon icra ettiği söylenebilir. Zira herhangi bir şey, insana ne kadar tatlı, mükemmel ve güçlü gelirse, bu şeyden ayrılma veya onun yokolması korkusu da o kadar fazla kaygı ve üzüntüye neden olmaktadır [552]. Nitekim bazı batılı araştırmacılara göre anormal derecedeki ölüm korkusunun bir nedeni de, batı medeniyetlerindeki materyalizmin artması olarak gösterilmiştir. Burada kastedilen, mantık ve münazarayla ilgili materyalizmin başarıları değildir. Şöyleki batı insanının ruhi dengesi, çoğu kere pragmatik materyalizmle sarsılmakta, çoğunlukla hedonizm, en önemli şey olarak görülmektedir. Böylece eğlencelerin bırakılması hiç düşünülmemekte, düşünüldüğünde ise bu fikir bu yönelimdeki insanlara sıkıntı vermektedir. Ancak batı dünyasında bütün sosyal koruma kanunlarına rağmen, yaygın olan emniyetsizlik duygusu, devamlı surette hedonistik bir hayat tarzının ne kadar istikrarsız ve tehlikeli olduğunu ortaya koymaktadır. Bu psikolojik çerçevedeki hayat tarzının neden olduğu nevrotik kaygı ve ölüm korkusunun, daha yaygın olmamasını şaşırtıcı olarak yorumlayan araştırmacılar, bu durumun modern batı insanının kendi içerisinde göründüğünden daha az medenileştiğini teyit ettiğini ifade etmektedirler [553].

Yine yaşları 19 ile 85 arasında değişen 2500 kişinin katıldığı bir araştırmada, kadınların erkeklere nazaran, psikiyatrik, hastaların da hasta olmayanlara nazaran daha çok ölüm korkusu hissettikleri tespit edilmiştir[554]. Buna göre cinsiyet ölüm korkusunu artırma konusunda potansiyel bir güç gibidir. Ruhî dengenin bozulması da ölüm korkusunu artıran faktörlerden birisi olarak görünmektedir. Nitekim, diğer bazı araştırmacılar da özellikle belli bir seviyenin üstünde olan ölüm kaygısının, insanın kognitif bütününün yapısal bozukluğuyla, yani ölüm konusunun kognitif haritasiyla pozitif bir ilişkisi olduğu konusunda bulguların mevcut olduğunu ifade etmektedirler [555]. Yine nevrotik özelliklere sahip olmanın yanında duygusallığın da ölüm kaygısını artırıcı bir fonksiyon icra ettiği, yapılan araştırmalarla ortaya konmuştur [556].

Ölüm korkusunu etkileyen faktörlerden bir diğeri de ölüm hadisesinin algılanış biçimidir. Ölümün bir giriş kapısı, tabii ve anlamlı bir hadise olarak değil de soğuk ve mânâsız bir şey olarak tanıtılması sonucu, insanların onu bu şekilde soğuk, mânâsız ve bir duvar gibi algılamaları, ölüme karşı olumsuz bir tavrın gelişmesine neden olmaktadır [557]. Böylece insan soğuk ve manasız olarak gördüğü bir şeyle karşılaşmak istememekte ve ondan ürperti duymaktadır. Nitekim çoğu insan, ölümü bir yokluk, bitkinlik, açlık, susuzluk, körlük ve sağırlık gibi düşünmekte ve bundan dolayı ondan korkmaktadır [558]. Meselâ, Kübler Ross'a göre ölüm korkusunun en etkili nedenlerinden birisi, ölümü iyi anlayamamaktır. Zira, o:

“İnsanlar ölümün insan varlığı için gerçek önemini bilseler, başlarına gelmesi mukadder olan şeye karşı daha cesaretli olurlardı” demektedir [559].

Yine özellikle yaşlı insanlar için ölüm korkusunu artıran faktörlerden birisi de, bilişsel ve fiziksel aktivitelerinin gerilemesi nedeniyle, zorunlu olarak sosyal ilişkilerden soyutlanmalarıdır. Bu soyutlanma ve yapayalnız kalma, aynı zamanda yaşlı insana bir hiçlik duygusunu anımsatmakta ve bu hiçlik duygusu da ölümle simgeleşerek ölüm korkusunun şiddetini artırmaktadır. Bu bağlamda yapılan araştırmalarda fiziki yaşlanma belirtilerinin de ölüm korkusuna neden olduğu belirtilmektedir. Nitekim yaş ilerleyip kilo alma, yağlanma, yüzün buruşup kırışması, kasların gevşemesi ve pörsümesi arttıkça, eksiklik duygusu ve yaşlanma korkusu da artmaktadır. [560] Mesela yapılan bir araştırmada, hızlı yaşlanma belirtilerinin görüldüğü 60-64 yaş arası insanların, diğer yaş gruplarına oranla daha fazla ölüm korkusu hissettikleri tespit edilmiştir [561].

Hayatı istediği gibi değerlendirememe, fazla ve yüksek hedefler tespit etme ve tespit edilen bu hedeflere ulaşamama ve bunun neticesinde hissedilen başarısızlık duygusu da ölüm korkusuna neden olan veya onu artıran faktörlerden birisidir [562]. Nitekim savaşmadan ve kazanmadan, gençliğinin en verimli yıllarını yitiren bir genç adam kadar zirveden vadiye (ölüme) tepe taklak inen kimse yoktur [563]. Daha ziyade hayatın boşluğunu ifşa ettiğinden dolayı ölümden korkan bu insanların...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın