Deneklere:

“Sizce ölümün genelde az düşünülmesinin ne­denleri ne olabilir?” şeklinde yönelttiğimiz ve birden fazla seçe­nek işaretlemeleri konusunda serbest bıraktığımız soruya veri­len cevaplara bakıldığında, ölüm düşüncesini zayıflatan en etkili faktörün %71.5 ile dünya meşgalelerine dalıp gitmek olduğu görülmektedir. Bu faktörü %43.8 ile insanların kendilerini ölümden uzak görmeleri izlemekle, insanların yaratılışları icabı sevip hoşlanmadıkları şeyleri düşünmek istememeleri ise üçün­cü sırayı almaktadır (%40.7). Ölümden korkmak, deneklerin %22.9'ini bilinçli bir şekilde ölümü düşünmemeye yöneltirken, ölümden sonra ebedî bir hayatın olduğuna inanmak faktörü de bu konuda %14.3 ile beşinci sırada yer almaktadır. Bu soruya açık uçlu cevap vererek anket formunda verilen seçeneklerden farklı şeyler belirtenler ise %1.l (6 kişi) ile küçük bir kesimi oluşturmaktadır. Bunlardan 3'ü “maddeye meyletme”nin ölüm düşüncesini zayıflattığını ifade ederken, 2’si de, insanların ken­dilerini günahkar hissettiklerinden dolayı ölümü düşünmek is­temediklerini belirtmiştir. Bir kişi de ölümü düşünmeme nedeni olarak, ölümün acı verici olmasını göstermiştir.

Demografik değişkenlere göre ölüm düşüncesini zayıfla­tan faktörlere bakıldığında, bu düşünceyi negatif yönde etkile­yen birinci faktör olan “dünya meşgalelerine dalmak” faktörü ile demografik değişkenlerden hiçbiri arasında istatistiki açıdan an­lamlı bir ilişki bulunamamıştır. Buna göre dünya meşgalelerine dalıp gitmenin, hiçbir demografik değişkene bakılmaksızın bü­tün gruplarda ölümü düşünmeme nedenlerinin başında geldiği söylenebilir.

Ölüm düşüncesini olumsuz yönde etkileyen ikinci faktör olan “ölümü uzak görmek” ile demografik değişkenlerden cinsi­yet, eğitim düzeyi ve meslek değişkenleri arasındaki ilişki, ista­tistiksel olarak anlamlılık seviyesine ulaşmıştır. Şöyleki araştır­madan elde edilen bulgulara göre bu faktör, bayanlarda daha et­kili olmaktadır. Zira ankete katılan bayanların %54.3'ü ölümü kendilerinden uzak görmenin kendilerinde ölüm düşüncesini zayıflattığını bildirirken, erkeklerde ise bu oran %39.5'tir [1036].

Eğitim düzeyine göre ise fakülte mezunu ve akademis­yenler, birbirine yakın oranda bu faktörün kendilerinde ölümü düşünmeme konusunda etkili olduğunu bildirirken (%44; %51.3), ortaokul veya lise mezunlarında bu faktörün ölüm dü­şüncesini zayıflattığını ifade edenler %16.7'de kalmaktadır [1037].

Demografik değişkenlerden bir diğeri olan meslek değiş­kenine göre ise, doktorlar %56.9 ile birinci sırada bu faktörün ölüm düşüncelerini zayıflattığını bildirirken, onları hemen he­men birbirlerine yakın bir oranda öğretim elemanları, öğrenciler ve öğretmenler izlemektedir. (%49.3; %48.3; %46.9). Emekli öğretmenlerde bu oran daha düşüktür. Ancak bu faktörün ken­dilerinde ölüm düşüncesini zayıflattığını belirten polislerde ise bu oran diğerlerine nispetle çok daha düşüktür [1038]. Bu durum, polis memurlarının, diğer mesleklere oranla ölüme en yakın grup olmasıyla açıklanabilir.

Ölüm düşüncesini zayıflatan üçüncü faktör olan “insanla­rın yaratılışları icabı sevip hoşlanmadıkları şeyleri hatırlamak is­tememeleri” ile demografik değişkenler arasında anlamlı ilişkiler bulunmaktadır. Şöyleki bu faktör, diğer faktörlerde olduğu gibi bayanlarda daha etkilidir. Nitekim bayanların %57'si ölümü dü­şünmeme nedeni olarak bu faktörü gösterirlerken, erkeklerde bu oran %34'te kalmaktadır [1039].

Eğitim düzeyine göre ise fakülte mezunu ve akademis­yenlerde bu faktör hemen hemen aynı düzeyde etkili olmasına rağmen (%46.1; %40.1), ortaokul veya lise mezunlarında (%14.8) daha az etkili olmaktadır [1040].

Meslek değişkenine göre ise bu faktör, en yüksek oranda emekli öğretmenlerde etkili olmaktadır (%58.3). Bu faktörün öğrenci, doktor ve öğretmenlerdeki etkisi biraz daha düşük ve birbirine yakın seviyededir. (%50.5; %47.1; %46.2). Öğretim elemanlarında daha az etkili olan bu faktör (%38.2), polis me­murlarında %14.7 ile minumum seviyededir [1041]. Bu faktör ile di­ğer demografik değişkenler arasındaki ilişki, istatistiki olarak anlamlılık seviyesine ulaşmamıştır.

Ölüm düşüncesini zayıflatan dördüncü faktör olan “ölümden korkmak” faktörü ile demografik değişkenler arasın­da anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Şöyleki bu faktörün ölüm düşüncesini zayıflatma konusunda yaş gruplarına göre 60+ ve 16-22 yaş gruplarında birbirine yakın bir düzeyde ve en fazla etkili olduğu görülürken (% 36.6; %31.7), 23-39 yaş grubunda ise (%22.5) daha az etkili olduğu görülmüştür. Bu faktörün 40-59 yaş grubundaki etkisi (%12.2) ise diğer yaş gruplarına oranla oldukça düşüktür. [1042]

“Ölüm korkusu” faktörünün, bayanlarda (%31.8) erkek­lerden (%19.4) daha çok ölüm düşüncesini zayıflattığı görül­müştür [1043].

Eğitim düzeyine göre ise diğer faktörlerde olduğu gibi, ortaokul veya lise mezunları (%9.26) bu faktörden fakülte me­zunu ve akademisyenlere (%24.1; %25.1) nispetle oldukça az etkilenmektedir [1044].

Meslek değişkenine göre ise bu faktörden etkilenme en yüksek oranda emekli öğretmenlerde (%41.7) görülmüştür. “Ölüm korkusu” faktörünün öğrenci ve doktorlar üzerinde bu husustaki etkisi hemen hemen aynı düzeydedir (%31.9; %31.4). Öğretim elemanları ve öğretmenler ise bu faktörden diger meslek gruplarına oranla daha az etkilenmektedir (%23.7; %17.7). Polisler memurları ise bu faktörden en az etkilenen (%8.0) grubu oluşturmaktadır [1045].

Medeni hale göre ise bu faktörün bekarlarda (%29.1) da­ha etkili olduğu söylenebilir. Zira evlilerde bu faktörden etkile­nenlerin oranı %20 .2'dir [1046].

Ölüm düşüncesini olumsuz yönde etkileyen beşinci fak­tör olan “ölümden sonra ebedi bir hayatın olduğuna inanmak” ile demografik değişkenler arasındaki ilişkiye gelince, bu faktör diğer faktörlerin tersine erkekler üzerinde daha etkilidir (%18.3). Bayanlar üzerindeki etkisi ise %4.6.olarak tespit edilmiştir [1047]

Eğitim durumuna göre ise bu faktör, cinsiyet değişke­ninde olduğu gibi diğer faktörlerin tersine ortaokul veya lise mezunları üzerinde daha etkili (%37.1) gözükmektedir. Bu fak­törün fakülte mezunu ve akademisyenler üzerindeki etkisi ise aynı seviyede (%11.7; %11.8) ve diğer gruptan oldukça düşük­tür [1048].

Bu faktörün meslek grupları üzerindeki etkisi de farklılık göstermektedir. Şöyleki bu faktörden en çok etkilenen (%38.7) grubun polis memurları olduğu görülmüştür. Bu faktörün öğ­retmenler, öğretim elemanları ve doktorlar üzerindeki etkisi, ay­nı seviyede olup %11.5 civarındadır. Öğrenciler (%7.8) ve emekli öğretmenlerin (%4.2) ise bu faktörden en asgari düzeyde etkilendiği görülmüştür [1049].

Ölümden sonra ebedi bir hayatın olduğuna inanmanın kendilerinde ölüm düşüncesini zayıflattığım belirten denekler, medeni durumlarına göre de değişiklik arzetmektedir. Şöyleki evli deneklerin %17.2'si bu faktörden etkilendiklerini ifade ederlerken, bekarlardan ise bu faktörden etkilenerek ölümü da­ha az düşünenlerin oranı sadece %8'dir [1050].

[1036] ( =9.543 s.d.=l,p<. 01).

[1037] (*    =20.471, s.d.=2,p<.001).

[1038] (*     =31.330, s.d.=5,p<.001).

[1039] (*    =23.157,s.d. = l,p<0.01).

[1040] (*   =18 421,s.tU2,p<.001).

[1041] (*   =30.667, s.d.=5,p<. 001).

[1042] (*    -12.966, s.d.»3,p<.01).

[1043] (*    =9.391,s.d.=l,p<.01).

[1044] (*   =6.445, s.d.=2,p<.05).

[1045] ( =22.455, s.d.=5, p < .001).

[1046]  (=4.888, s.d.=l,p< 05)

[1047] (X   =16.276,s.d.= l,p

[1048] (*2 =2=>.253,s.d.=2,p<.001).

[1049] (x =43.766, s.d.=5,p< .001).

[1050] (X    =7.621,s.d=l.p<-.01). Yrd. Doç. Dr. Faruk Karaca, Ölüm Psikolojisi, Beyan Yayınları: 313-317.

Esselamu aleyküm.Ölüm düşüncesini azaltan faktörler kişilerin ölümden kaçma istemesi düşünüp sorumlu olmama düşüncesidir.Rabbim bizleri ölümü her an düşünen ve hayatını onun üzerine yaşayan kullardan eylesin inşallah...