Ölçme Araçları

II. Ölçme Araçları

1- Araştırmada Kullanılan Ölçekler

Araştırmada kullanılan ölçekler hakkında bilgi vermeden önce, özellikle batı literatüründe ölçek geliştirmek amacıyla yapılan çalışmalara tarihi seyri içerisinde değinmek istiyoruz. Zira batı dünyasında giderek emprik tarzda araştırılmaya çalışılan ölüm konusunda, ölümle ilgili tutumları tespit etmek ve ölümden duyulan kaygı ve korkuyu ölçmek amacıyla bir çok çalışma yapılmıştır. Bu konuda geliştirilen ilk ölçeklerden biri olan Boyar'ın 18 maddelik “Ölüm Korkusu Ölçeği”, 1964 yılında yayınlamıştır. Bu ölçeği kullanan Stewart, dindarlık ile ölüm korkusu arasında ters bir korelasyonun olduğunu, yani dindarlık ölçeğinden yüksek puan alanların Boyar'ın ölüm korkusu ölçeğinden düşük puanlar aldığını tespit etmiştir. [980] Martin ve Wrightsman, 1965 yılında ölüm kaygısıyla ilgili olarak yapmış oldukları ilk çalışmalarında, geliştirmiş oldukları ölçeklerin güvenirlilik ve geçerliliğıyle ilgili olarak birtakım güçlüklerle karşılaşmışlardır [981].

Collet ve Lester, 1969 yılında o zamana kadar geliştirilen ölçeklerden de yararlanarak, ölüm korkusunu dört ayrı boyuttan ele almışlardır. Kişinin kendi ölümünden hissetmiş olduğu korkuyu, bir ihtimal ve bir süreç olarak ikiye ayıran araştırmacılar, insanın yakınlarının ölümünden hissetmiş olduğu korkuyu da, kendi ölümünden hissetmiş olduğu korku gibi bir ihtimal ve süreç olarak iki kısma ayırmışlardır. Orijinali 36 maddeden oluşan ve dört boyutla ilgili maddelerin karışık bir şekilde sıralandığı bu ölçek, daha sonra tekrar gözden geçirilerek her boyutla ilgili olarak 8 maddeye düşürülmüş ve boyutlar birbirlerinden ayrılarak 32 maddeye indirilmiştir [982]. Ölüm kaygısı ile ilgili olarak 1970 yılında Templer tarafından geliştirilen “Ölüm Kaygısı Ölçeği” batı dünyasında değişik ülkelerde tanatoloji çalışmalarında oldukça yaygın bir şekilde kullanılmıştır. 15 maddeden oluşan ve ölüm kaygısını tek boyuttan ele alan bu ölçek, ülkemizde de kullanılan şu ana kadar tespit edebildiğimiz tek ölçektir. 1970'li yıllarda, ölüm kaygısı ile dindarlığın derunî ve dışsal boyutu arasındaki ilişki üzerine çalışan Bolt, ölüm kaygısını ölçmek için Templer'in “Ölüm Kaygısı Ölçeği”ni kullanmış ve dindarlığın derunî boyutuyla ilgili ölçeklerden yüksek puan alanların, ölüm sonrası hayatla ilgili olarak daha az kaygıya sahip oldukları ve sevdiklerinin ölümlerine daha çok üzülüp yas tuttuklarını tespit etmiştir. Bu çalışmada dindarlığın dış güdümlü boyutuyla ilgili ölçeklerden yüksek puan alan deneklerin ise, ölüm sonrası hayatla ilgili daha çok kaygıya sahip oldukları tespit edilmiştir [983].

Spilka ve arkadaşları, ölümle ilgili perspektifler geliştirme konusunda Gardner Murphy'nin de rehberliğinde yaptıkları çalışmalarda, ölüm kaygısını ölçmek amacıyla oluşturulan ölçeklerde 10 değişik bakış açısı tespit etmişlerdir. Bunlar ölümün; tabiî bir son, ızdırap çekme, yalnızlık, bilinmezlik, cezalandırılma, bakmakla yükümlü olduğu birini terketme ve başarısızlık .olarak görülmesi ile öldükten sonra mükafatlandırılma, ölüme karşı cesaret ve ilgisizliktir. Zira Spilka, o zamana kadar geliştirilen ölçekleri çok uzun ve sıkıcı bularak arkadaşlarıyla birlikte onları faktör analizine tabi tutmuş ve madde sayısı dört ile altı arasında değişen sekiz ölçeği geriye bırakmıştır. Buna göre öldükten sonra mükafatlandırılma ve cesaret ile ilgili olan ölçekler, pozitif duygular; geri kalanlar da negatif duyguları yansıtmaktadır. Daha sonraları bu ölçekler kullanılarak bazı araştırmalar yapılmıştır [984].

Florian ve Kravetz'in israil Yahudilerine uyguladıkları 31 maddelik “Kişisel Ölüm Korkusu Ölçeği” (Fear of Personel Death Scale)'nde ölüm korkusu altı faktöre ayrılmıştır. Bunlar; şahsi olgunluğun kaybı, sosyal kimliğin kaybı, aile bireyleri ve arkadaşların akıbeti, aşkın akıbetler (öte dünyada ne olacağı), kişilik kaybı ve öldükten sonra cezalandırılma kaygısıdır. Yine bu ölçekte ölüm korkusu, kişinin bizzat iç dünyasına, sosyal münasebetlere ve aşkın kaynaklara bağlanmıştır. Kişisel olgunluk ve kişilik kaybı, kişinin iç dünyasında olan (intrapersonal), arkadaş ve aile fertlerinin kaybı ile sosyal kimliğin kaybı sosyal olan (interpersonal) ve öldükten sonra cezalandırılma ve öldükten sonra neler olacağı konusundaki bilinemezlik de aşkın (transpersonal) olarak mütalaa edilmiştir [985].

Konuyla ilgili diğer birçok ölçekten yararlanılarak Conte, Weiner ve Plutchik tarafından geliştirilen 15 maddelik “Ölüm Kaygısı Ölçeği”, (Measuring Death Anxiety), güvenirlilik ve geçerlilik araştırmaları sonucunda yararlanılan diğer ölçekler ile hemen hemen aynı güvenirlik ve geçerlilik sonuçları ortaya koymuştur [986]. Ölümle ilgili araştırmalar yapan Westman ve Canter, araştırmalarında bu konuda geliştirilen diğer ölçeklerden oldukça farklı bir ölçek geliştirmişlerdir. Daha çok ölümle ilgili tutumlar üzerinde yoğunlaşan araştırmacılar, Ölüm korkusuyla birlikte, ölüme verilen mâna üzerinde durmuşlardır. Araştırmacılar çalışmaya katılan deneklere, vermiş oldukları kontrol listelerine yerleştirmiş oldukları ölümle ilgili sıfat kelimelerini, “sıcak”, “soğuk” ve “tarafsız” şeklinde işaretlemelerini istemişler ve değerlendirmelerini buna göre yapmışlardır [987].

Bütün bu araştırmalar ışığında diyebiliriz ki; ölüm kaygısı ve dindarlık üzerine yapılacak çalışmalarda, kavramların dikkatli bir şekilde tanımlanması, güvenilir ve geçerli araştırma ölçeklerinin kullanılması, büyük ve heterojen bir popülasyonun kullanılması durumunda daha faydalı bulgular ortaya çıkacaktır. Bütün bunları nazarı dikkate alarak araştırmamızda kullanmayı uygun gördüğümüz ölçeklerle ilgili olarak şunları söyleyebiliriz:

Bilindiği gibi ölüm korkusuyla ilgili olarak geliştirilen ölçekler, birtakım çeşitlilik ve farklılıklar azretmektedir. Zira “ölçeklerin bazıları direkt olarak ölümden ne kadar korkulduğunu sorgularken, diğer bazıları da ölümü düşünme sıklığı ve ölümle ilgili tutumları araştırmaktadır. Hal böyle olunca konuyla ilgili araştırmalar çoğaldıkça, aradan geçen zamanla birlikte bu konuda geliştirilen ölçekler de birtakım değerlendirmelere tabi tutulmuştur. Mesela bunlar arasında Boyar (1964), Collet ve Lester (1969), Templer (1970) ve Dickstein tarafından geliştirilen ölçekler, tanatoioji çalışmalarında en sık kullanılan araçlar olmuşlardır. Maschall, bu konuyla ilgili 32 değişik ölçeği incelemiş ve alt ölçeklerle birlikte bunlarda 71 farklı maddenin olduğunu tespit ederek bu maddeleri de beş kategoriye ayırmıştır. Bunlar;

1- Ölüm deneyimini ölçen ölçekler,

2- Olması yakın (beklenilen) ölümle ilgili ölçekler,

3- Ölüm kaygısı, korkusu ve kabulü ölçekleri,

4- Ölüm imajları, tehlikeli ilgiler ve yaşama isteği gibi ölüm yönelimlerinin diğer elementlerini ölçen ölçekler

5- Ötanazi veya cenaze töreni planlama gibi ölüme gösterilebilecek tepkiler ve bu konuda yapılacak işlerle ilgili ölçeklerdir [988].

Ölüm korkusunu ölçmek amacıyla araştırmamızda kullandığımız ölçek, Thorson ve Powell tarafından geliştirilen “Ölüm Kaygısı Ölçeği” (Revised Death Anxiety Scale)'dir. Bu ölçeği tercih etmemizde önemli olan en etkili faktör, ölçeğin bu konuda daha önce geliştirilmiş diğer ölçeklerin de göz önünde tutularak hazırlanması ve bu itibarla ölçeğin bu alanda en yeni ölçeklerden biri olmasıdır. Ölçeğin diğer önemli özellikleri ise, ölüm kaygısını değişik boyutlardan ele alması ve yaş farklılıklarına duyarlı olmasıdır [989]. Bu ölçek, esasen Nehrke tarafından 1973 yılında, tanatoloji çalışmalarında en meşhur ölçekler olan Templer ve Boyar'm ölçeklerinin birleştirilmesi ve Nehrke'nin kendisinin de ona bir madde ilave etmesiyle oluşmuştur. Nehrke, Templer'in ölçeğinden farklı olarak bu ölçeğin yaş farklılıklarına duyarlı bir ölçek olduğunu göstermiştir. Thorson ve Powell ise bu ölçeği yeniden ele alarak bazı değişiklikler yapmış ve ölçeğe son şeklini vermişlerdir. Çünkü Nehrke'nin oluşturduğu ölçeğin yarıdan fazlası, birinci faktöre yüklenmiş ve kapalı yerlerde bulunma fobisini ölçen bir ölçek görünümü almıştı. Thorson ve Powell tarafından yapılan değişikliklerle ise, ölüm kaygısıyla ilgili elementlerin daha geniş bir alana yayılması gözetilmiştir. Bunun gibi bazı konu dışı ve mükerrer maddeler başka bir tarzda ifade edilerek elemine edilmiştir. Mesela çok yönlü düşük seviyeli dört madde (item) bazı farklı faktörlere yüklenmiştir. Netice olarak cevaplardaki önyargıları en aza indirgemek amacıyla 25 maddelik doğru yanlış şeklinde cevaplanabilecek bir ölçek ortaya çıkmıştır. Böylece bu türdeki diğer ölçeklerin çoğunda olduğu gibi skorlar tek olarak verilmiş, mesela muhtemel ranj 25’ten 75'e kadar oluşarak, yüksek skorlar, daha büyük bir ölüm kaygısını gösterir şekle sokulmuştur [990]. Daha sonra Thorson ve Perkins tarafından 659 yetişkine uygulanan bu ölçek, tatmin edici güvenirlik ve geçerlilik sonuçları göstermiştir. Bu verilerin faktör analizi sonucunda dört önemli faktör ortaya çıkmıştır. Bunlar;

1- Tecrit olma (tek başına kalma) ve hareketsizlik korkusu

2- Izdırap çekme korkusu

3- Ölümün bir son olma korkusu

4- Toprağa gömülme ve çürüme korkusu.

Önceleri yaşlı deneklere kolaylık olması için doğru yanlış formatıyla uygulanan bu ölçek, daha sonra yapılan araştırmalarda 5 dereceli Likert formatına dönüştürülmüş, ölçeğin doldurulmasında yaşlıların pek problem yaşamadıklarının gözlemlenmesi üzerine [991] ölçeğin son şekli 5 dereceli Likert formati olarak kalmıştır [992].

Araştırmamızda dindarlığın derûnî boyutunu ölçmek amacıyla kullandığımız ikinci ölçek, De...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın