Çağdaş Dünyada Ölüm

IV. Çağdaş Dünyada Ölüm

Tabiata bu denli hakim olan, her türlü engeli aşabilen, türlü sorunlara çözüm getirebilen çağımız insanı, ölüm karşısında tamamen güçsüz durumdadır. O, ölümü erteleyebilir, fiziki ağrıları yokedebilir, onu rasyonalize edebilir veya doğal varlığını yadsıyabilir fakat ondan asla kaçamaz [207]. Çağdaş batı kültürünün Amerikan kültürüyle çoğu noktalarda birbiriyle paralellik arzetmesiyle birlikte, ölümle ilgili tutumların değişmesinde Amerikan kültürünün daha etkili olduğu kabul edilmektedir. Bu durumu da dikkate alarak Çağdaş batı ve Amerikan toplumlarının ölüme ilişkin tutumlarını değerlendirecek olursak şunları söyleyebiliriz.

Çağdaş batı toplumunun ölüme ilişkin tutumlarının, mazisiyle bir kopukluk içerisinde olduğu, çoğu araştırmacı tarafından kabul edilen bir husustur. Şöyleki, batılıların mazisinde ölüm, özellikle tuğ ve bayraklarla donatılmış kortejlerde, cenaze töreninin Barok protokolünde, yas giysilerinde, mezarlıkların yayılmasında, mezarlara yapılan ziyaretlerde ve anı kültünde hemen hemen her yerde vardı. Bugün sanayi toplumunda getirilen yasak ise, ölümü isimsiz bir şey haline getirmiştir. Konfordan sarhoş olan bir toplumun yeni tutumu, ölümle ilgili eski tutumuna hiç benzememektedir. Zira, geçmişte hiçbir dönemde bu kadar çok tüketim malına sahip olmayan batı toplumu, hiçbir zaman ölüm karşısında bu kadar donanımsız olmamış, “ölüme karşı hile yapmak” için hiç bu kadar uğraşmamıştır [208]. Halbuki ortaçağ Avrupa'sında insanlar, ölümlerini sezdikleri zaman ölüme karşı bir direnme veya reddetme tutumu içerisine girmeyip, hazırlıklar yaparak aileleri içinde ölürlerdi. Ölmekte olanın odası, serbestçe gezilen bir kamusal alan durumunda idi ve bu dönemde ölümle ilgili en büyük korku kaynağı, yalnız ve tek başına ölmekti [209].

Çağdaş dünyada ise ölüm yalnızlaştırılmış ve insanî olmayan bir duruma getirilmiştir. Çünkü hastalar çoğunlukla ailevi çevrelerinden alınarak, acil durum odalarına atılmaktadırlar. Dinlenmeye, rahata ve eski anılarını hatırlamaya ihtiyacı olan hasta, bir sedyeye konmakta, ambulans sireninin sesine tahammüle ve hastane kapısına gelmeye zorlanmaktadır. Hastanede kendisine bir eşya gibi davranılmakta, çoğu kararlar kendi fikri sorulmadan alınmaktadır. Bu duruma isyan etmeye kalkışsa da fazla bir şey yapamamakta, neticede üzerinde yoğun tedaviler uygulanarak bir araştırma ve mâli yatırım objesi durumuna sokulmaktadır [210]. Nitekim batı dünyasında ölümlerin %80'i bir kamu kurumunda veya özel bir kurumda gerçekleşmektedir [211].

Batı dünyasında ölüm toplumsal olmaktan çıkmıştır. Çünkü can çekişen birisinin yanında durmak, ölünün temizliğini yapmak, cesedi beklemek, uzun süre başsağlığı dileklerini kabul etmek vb. gibi şeyler, ölü yakınlarının yapmak istemediği şeyler haline gelmiştir. Bunları yapmak istemeyen ölü yakınları, bunların kendi yerlerine yapılması için para ödemektedir. Bu işlerle uğraşan kurumlar oluşmuş, bunun sonucu olarak Amerika'da olduğu gibi insanlara “sessiz sedasız ölmeleri” için yardım eden, böylece ailenin kusurlarım örtbas eden yeni meslekler (tanatopraksi) ortaya çıkmış ve bu andan itibaren ölüm, verimliliğin hedeflendiği bir işletme problemi haline gelmiştir. Evinde fakat özellikle hastanede ölmek üzere olan kişi, can çekişir, sonra hazırlıksız olarak gizlilik içinde hatta diğerlerinin haberi olmadan tek başına ölür. Gizli ve tanıksız olaylar sanki ölüm yokmuş gibi gelişir. İnsanlara gizlice ölmelerinden dolayı minnettar kalınır, bağırır veya çok şikayetlenirlerse, bu yüzden onlara kızılır. [212] Bugünün Fransızı, ölümün anlamsızlığını, cıvıklığını, bayağılığını, büyüklük ve soyluluktan yoksunluğunu anlatmak için “Sığırca veya inekçe ölüm” gibi kaba bir kelimeyi ölüme sıfat yapmıştır. Zira Fransız edebiyatında ölüm, sığır görünüşlüdür. Mesela son devir Fransız edebiyatında özellikle savaşlar için kullanılan şu sözler dikkat çekicidir;

“Ah azizim! Bu dünya sizi temin ederim ki, koskoca bir mezbahadır” [213].

Batı toplumları, genelde hastalığın gizlenmesine çalışarak insanın ölüm haberdarlığını izale etmeye çalışmaktadır. Böyle bir uygulama iki şekilde etkili olabilir. Birincisi; insanlar günlük realitelerden soyutlandıkları zaman ölümden daha çok korkabilirler. Zira o zaman ölüm, ard arda gelen tabiat olaylarından ayrılmış, garip ve yabancı.bir fenomen haline gelir. İkinci, olarak; ölüm süreciyle ilgili düzenli olaylara karşı mesafe koymak, aynı zamanda insanın ölüm sezgisiyle ilgili duygusal bilinciyle de araya bir mesafe koymak anlamına gelmektedir. [214]

Sekülerleşmiş insanlar, ölüm hakkında çok az düşünürler. Fakat gerçekte hayatın geçiciliği, yani insanın fâni olması, modern zihinlerin ön planında uğursuz bir hayalet gibi belirmektedir. Batı- insanı, devamlı ölümün kaçınılmazlığı içinde yaşamakta, zihni korkunç bir toptan yokolma ihtimaliyle aşındırılmış, bu büyük ayrılığın ötesinde onu bekleyen şeylere karşı korumasız durumdadır. Bu bağlamda modern insanın ölüm karşısındaki sabit fikirlerinin oluşmasına, ekzistansiyal analizlerin katkıda bulunduğunu da ayrıca belirtmek gerekir [215].

Batılı insan, ölümden daha ziyade yaşama önem vermektedir. Ona göre hayatın niteliği, ölümün son olmasından daha önemlidir [216]. Genelde ölümü biyolojik bir olay olarak gören ve bir yokluk olarak değerlendiren modern insan [217] cinsellik ve aşk ilişkilerine aşırı derecede önem vererek, ölümü şuurdan uzaklaştırmaya çalışmaktadır [218]. Fakat böyle bir eğilimin ölüm kaygısını azaltıp azaltmayacağı konusu yeterince açık değildir [219]. Nitekim bazı araştırmacılara göre batı toplumu, ölüm gerçeğinin doğru bir şekilde değerlendirerek engeller durumdadır. Bu tutumun, insanların ölümü doğru bir şekilde değerlendirerek onun ortaya çıkaracağı dehşet ve belirsizliği azaltmaya katkıda bulunmaktan ziyade, onları ölümden dehşete düşüren “bumerang” etkisini büyüten bir ikilem yarattığı kabul edilmektedir. [220].

Ölüm hayatın en temel gerçeklerinden biri olmasına rağmen, batı kültüründe insanların fikir ve aksiyonlarının çoğuna onunla ilgili kamuflaj ve kaçınmalar hakim durumdadır. Ölüm konusu, insanın şuurunun dışında ve nazik bir sohbet konusu olarak tutulmaya çalışılmaktadır. Hatta ölüm ve ölme kelimeleri, günlük dilde bunların yerine kullanılan daha hafif kelimelerle çoğunlukla kamufle edilmektedir. İngiliz antropolog G. Gorer, Viktorian döneminde seksin olduğu gibi, bugünün batısında ölümün ağza alınmaz bir kelime olduğunu bildirmektedir. Daha önce de belirttiğimiz gibi batı düşüncesi tarihinde felsefi olarak ölüm, hayat sürecinin tabii bir sonu, dinî olarak da bedenin çürümesi ve yeni hayatın başlangıcı olarak değerlendirilmiştir. Marcuse'ye göre bu iki zıt kutuptan iki zıt ahlak sistemi türetilebilir. Şöyleki, ölüme karşı olan tutumlar bir taraftan kaçınılmazın septik ve stoik (şüpheci ve stoacı, sevinç ve kedere karşı kayıtsız) kabulü veya hatta ölüm düşüncesinin hayatla bastırılmasını ifade ederken, diğer taraftan hayata mâna veren şey olarak ölümün yüceltilmesi veya insan hayatının gerçeğine hazırlanması mânasını da ifade etmektedir [221].

Çoğu araştırmacıya göre yadsıma ve kaçınma tutumu, ölüme karşı Amerikan toplumunun çoğunluğunun karakteristik özelliğidir [222] ve çoğu Amerikalının ölüme karşı baskın şuur hali, onu red veya inkar şeklindedir. [223] Araştırmacılara göre bu şuur halini, ölmekte olan hastalarla ilgilenen doktorlarda bile görmek mümkündür, Zira doktorların çoğu ölmekte olan hastalara gereğince yardımcı olamamaktadır. Üstelik doktorlar diğer insanlara nispeten ölümü en çok yadsıyan gruptur. Hastanede çalışan doktorlar ve diğer sağlık personeli, incitme ve tedirgin etme kaygısıyla ölmekte olan hastalarla konuşmaktan genellikle kaçınmaktadır. Oysa ölümü yaklaşan hastaların, ölüme gidişlerinin ammsatılmasmdan kaçınmak bir yana, çoğu kez tartışmaya istekli oldukları bilinmektedir. Mesela bir doktor olan Kübler Ross, ölmekte olan 200 hastadan sadece dördünün kendisiyle görüşmeyi reddettiğini ve görüşmeyi kabul edenlerin hiçbirinin olumsuz bir tepkide bulunmadığını bildirmiştir. Buna karşılık hastane personeli, onun bu hastalarla görüşme yapmasını hoş karşılamamış ve hatta bazıları yapılan araştırmayı insanca bulmadıklarını öfkeli bir üslupla dile getirmişlerdir. Bu gözlemler, hastane personelinin kendi ölümlerine ilişkin kaygılarının bir yansıması olarak değerlendirilmiştir [224].

Yine Amerikan toplumu, gençliğe ve geleceği yönelik bir toplum olduğundan, bu toplumda yaşlıya saygı kavramı yoktur ve hatta Amerikanların ölümle ilgili taziye bildirecek kalıplaşmış bir ifadeleri bile bulunmamaktadır. “Üzgünüm” ifadesi, aynı zamanda “affedersiniz” mânasına da geldiği için, yaygın olarak kullanılmasına rağmen, taziye ifade etmek konusunda yetersiz kalmaktadır. Günümüz Amerika'sında ölüm, hemen hemen hiç konuşulmaz ve evinde kendi döşeğinde ölen kimselere nadir rastlanır. Hasta hemen hastaneye kaldırılır ve ölüm belirtisi gösteriyorsa, “ölmesi beklenen hastalar odası”na konarak ölmesi beklenir, öldükten sonra da cenaze işleriyle uzmanlaşmış bir şirket tarafından defnedilir. Ancak kimsesizlerin cenazeleri bu şirketlerin aracılığı olmadan kaldırılır. [225]

Modern toplumlar, bürokratik düzenlemelerle ölüm olayını denetim altına almışlardır. Zira son iki nesilde Amerika'da ölümle ilgili deneyimler dramatik bir şekilde değişmiştir. Nitekim batıda olduğu gibi Amerika'da da daha birkaç kuşak önce insanlar, evlerinde ölüyorlar ve hemen hemen herkes, ölüme genellikle evinde veya yakın ilişkide bulunduğu birisinin evinde (kardeşlerinin, anne veya babasının ölümüne) şahit oluyordu. Bugün yaşlılar yurdu ve hastaneler, ileri derecede hasta olanlarla ilgilenmekte ve ölüm bunalımlarıyla uğ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın