Risalei Nur un tefsirdeki yeri

Risale-i Nur'un Tefsirdeki Yeri

Bilindiği üzere bir eserin, genel olarak ilmî ve özel olarak da İslâmî literatürdeki yerini tespit etmek iki şekilde olur. Birincisi, eserin muhtevasına bakmak. İkincisi, müellifin kendi ifadesine başvurmak. Buna göre, Risale-i Nur külliyatının İslâm literatüründeki gerçek yerini de bu iki yoldan ortaya koymak gerekir:

Risale-i Nur’un Muhtevası

Risale-i Nur, muhteva itibariyle bir Kur’ân tefsiri olarak mütalâa edilebilir. Çünkü İşârâtü’l-İ’câz adlı eserde Fatiha Sûresi ile Bakara Sûresi’nin 33. âyetine kadar geçen âyetlerin tefsiri olduğu gibi yapılmıştır. Adı geçen eser, sûreler arasındaki münasebetler dışında, klasik tefsirlerin bütün metotlarının kullanıldığı, “Dirayet Tefsirler”i içerisinde yer alan bir nevi “İlmî ve Edebî Tefsir”dir. Risale-i Nur’un Sözler, Mektûbat, Lem’alar ve Şualar gibi temel kaynakları da bir çeşit “konulu tefsir” olarak değerlendirilebilir. Çünkü bu eserlerde, herhangi bir konunun belli bir âyetin başlığı altında işlenmesi, genellikle konu bütünlüğüne riayet edilmesi, lâfzen olmasa da mânen konunun birçok âyetin açıklaması olarak ortaya konması, “konulu tefsir”in yeni bir yaklaşımı olarak değerlendirilebilir. Aslında yeni bir tefsir biçimi olarak ortaya çıkan “konulu tefsir”in, “konu ile ilgili âyetlerin nüzul sırasına göre dizilip, değerlendirilmesi”1 şeklindeki şartlandırılma keyfiyeti, belli bir görüşü yansıtmakta olup, bu işin başka şekillerde olamayacağını göstermez. Daha önceki âlimlerin “nâsih-mensûh, aksâmü’l-Kur’ân, emsâlü’l-Kur’ân” gibi belli bir konuyu ele alan eserlerinin, bir çeşit “konulu tefsir” olduğu ortadadır. Muasır âlimlerden bazılarının, “konulu tefsir”i, yukarıdaki tanım çerçevesinde görmeleriyle beraber; belli bir sûrenin ihtiva ettiği hususların işlenmesini de “konulu tefsir” kısmında mütalâa etmeleri2 bu tefsir türünün farklı şekillerde işlenebileceğini gösteriyor. Aslında bir bütünlük içerisinde işlenen, “Kur’ân’da Kıyamet Sahneleri”, “Kur’ân’da Ulûhiyet”, “Kur’ân’da Tevhid”, “Kur’ân’ın İ’câzı”, “Kur’ân’da İlim” gibi konuların “Konulu Tefsir” yönünde değerlendirilmesinin de ilmî bir sakınca taşımaması gerekir.3 Bunun gibi, Risale-i Nur’da belli âyetlerin başlığı altında bağımsız olarak işlenen ve aynı zamanda konu ile ilgili metinleri verilmemiş birçok âyetin izahı çerçevesinde değerlendirilen ve Kur’ân’ın temel hedefi olarak bilinen, insanların dünya ve ahiret saadetini temin eden “hidayet mesajı”nı mefhum olarak ders vermeyi amaçlayan “Haşir”, “Tevhid”, “Nübüvvet”, “Kur’ân’ın i’câzı” gibi konuların işleniş tarzını bir “konulu tefsir” tarzında değerlendirmek mümkündür.

Meselâ, Dokuzuncu Söz “Namaz vakitlerinin hikmeti” konusu çerçevesinde değerlendirilmiştir. “Haydi siz, akşama ulaştığınızda (akşam ve yatsı vaktinde), sabaha kavuştuğunuzda, gündüzün sonunda ve öğle vaktine eriştiğinizde Allah’ı tesbih edin (namaz kılın), ki göklerde ve yerde hamd O’na mahsustur.” (Rum, 30/17-18) mealindeki âyet başlık olarak kullanılmıştır. Bu sözün fihristinde, adı geçen âyetle beraber “Beş vakit namaz hakkındaki âyâtın/âyetlerin gayet mühim bir sırrını ‘Beş Nükte’ ile tefsir..” şeklindeki ifadeyle konu ile ilgili diğer âyetlerin de açıklamasının yapıldığı belirtilmiştir. (Sözler, s.830) Adı geçen “Dokuzuncu Söz” ile beraber 4. Söz, 11. Söz ve 21. Söz’ün (birinci makamı) ortak konusu namazdır. Bunu “Kur’ân’da namaz” adıyla değerlendirmek mümkündür. Meselâ, 19. Söz ile 19. Mektup “Hz. Muhammed’in (s.a.s) nübüvveti” konusuna tahsis edilmiştir. 19. Mektupta ağırlıklı olarak hadîslerin işlenmesi, konulu tefsir anlayışına ters değildir. Bununla beraber, 19. Söz’ün konusu, fihristte, “Yasin sûresinin “Hikmet dolu Kur’ân’a yemin olsun ki, sen gönderilmiş peygamberlerdensin” (Yasin, 36/1-3) âyetinin mealindeki yüzer âyâtın/ayetlerin en mühim hakikati olan Risalet-i Ahmediye’yi (a.s.m) on dört reşha namıyla, on dört kat’î ve muhkem burhanlarla tefsir ve isbat ediyor.” şeklinde ifade edilmiştir. (Sözler, s.835-836)

Yine Onuncu Söz “Haşir Risalesi” adını taşımaktadır ki, tamamıyla haşir konusunu işlemiştir. Ayrıca 15. Söz’ün zeyli ile 29. Söz’de de haşir konusu işlenmiştir. Bu üç risaleyi de “Kur’ân’da haşir” başlığında toplamak mümkündür. Nitekim 29. Söz’ün fihristinde şöyle denilmiştir: “De ki: Ruh, Rabbimin emrindendir.” (İsrâ, 17/85) “Kıyametin kopması ise göz açıp kapama gibi veya daha az bir zamandan ibarettir.” (Nahl, 16/77) “(Ey insanlar!) Sizin yaratılmanız ve diriltilmeniz, ancak tek bir kişinin yaratılması ve diriltilmesi gibidir.” (Lokman, 31/28) âyetlerinin mealindeki yüzer âyâtın haşir ve bekâ-i ruh ve melâikeye dair üç mühim hakikatini tefsir eder. (Sözler, s.840) Bununla beraber, Risale-i Nur’un ifade tarzındaki orijinalliği gibi, konuları işlemede takip ettiği metot da yeni bir yaklaşım olarak değerlendirilebilir. Nitekim bazı âlimler, Risale-i Nur’u, Kelâm ilminin konularını işlediği için onu, bir “Yeni ilm-i Kelâm metodu” olarak değerlendirmişlerdir.4 Buna göre Risale-i Nur, ister “İlm-i Kelâm”, ister bir “Tefsir” olarak değerlendirilsin, onun kendine has bir metodunun olduğunu kabul etmek gerekir.

Özetle denilebilir ki, Risale-i Nur, iman esasların söz konusu yapmış âyetleri açıklayan, Kur’ân’ın mânevî konulu bir tefsiridir. Diğer bir ifadeyle Risale-i Nur, (İşârâtü’l-İ’caz hâriç) çoğunlukla Kur’ân’ın lâfzını tefsir etmeden, hidayet mesajını mefhum olarak asrın idrakine sunan, nev’i şahsına münhasır Kur’ân’ın mânevî ve şuhûdî bir tefsiridir. (Nur’un İlk Kapısı, s.2; Mesnevi-i Nuriye, s.68,235; Lem’alar, s.104) Evet, Risale-i Nur, Kur’ân’ın lâfzını değil, doğrudan doğruya mesajını aktarmakla mânevî; Kur’ân’ın hakikatlerini gözle görünür misallerle ortaya koymakla da şuhûdî bir tefsirdir. Müellifin aşağıdaki görüşleri de bunu doğrulamaktadır. Diğer taraftan Risale-i Nur’un dinî hizmetinin yanında “Edebî vechesi”ni de oldukça detaylı bir şekilde inceleyen Semir Receb Muhammed de Risale-i Nur’u şuhûdî bir tefsir olarak değerlendirmiştir.5

Risale-i Nur Hakkında Müellifin Görüşleri

Risale-i Nur’un, bir tefsir olduğu hususu, eserin müellifi Bediüzzaman tarafından ısrarla vurgulanmıştır. Akranları tarafından “Bediüzzaman” unvanına layık görülmüş bir allâmenin tefsir, kelâm, felsefe, fıkıh, hadis ilimlerini birbirinden ayıramayacak durumda olduğunu îma edecek sözler söylemek, ne yazdığını bilmemekle itham etmek, objektif ilim anlayışı ile bağdaştırılamaz. Evet, Risale-i Nur hem tefsir, hem de kelâm konularını işleyen bir eserdir. Bu iki hususun bir arada olması son derece normaldir. Bunun anlamı şudur: Risale-i Nur, çoğunlukla, iman esaslarını konu alan âyetleri açıklayan, diğer bir deyişle Kur’ân’ın âyetlerini, ilm-i kelâm metodu ile işleyen bir tefsirdir. Demek ki, bir eserin, Kelâm ilminin konuları olan iman esaslarını işlemesi, onun bir tefsir kitabı olmasına engel değildir. Şimdi Risale-i Nur’un, hem ilm-i Kelâm konularını işleyen bir eser, hem de bir tefsir olduğunu, bir kaç madde hâlinde, bizzat eserin müellifi Bediüzzaman’dan dinleyelim:

Risale-i Nur Mânevî Bir Tefsirdir

Arzu edilen tefsir, insanların dünya ve ahiret hayatlarında saadet yollarını gösteren tefsirdir. Müfessirler Kur’ân’ın çeşitli yönlerini ele alarak tefsir yapmışlar, bunun neticesi olarak tefsirde çeşitli yönler meydana gelmiştir.6 Tefsir çalışmaları ağırlıklı olarak kullanılan tefsir malzemesinin çeşidine göre zaman içerisinde âlimler tarafından rivayet, dirayet, ilmî, edebî, içtimaî ve konulu tefsir gibi adlarla anılmaya başlamıştır. Ayrıca Kur’ân’ın lâfzını filolojik tetkikler çerçevesinde açıklayan tefsirlere lâfzî tefsir, bu tetkiklere girmeksizin Kur’ân’ın hidayet mesajını doğrudan doğruya aktaran tefsirlere de mânevî tefsir adını vermek mümkündür. Nitekim İbn Kayyim’e göre de tefsirler genel olarak üçe ayrılır: a. Kur’ân’ın lâfızlarının açıklamasını esas alan tefsir anlayışı (Lâfzî tefsir). b. Kur’ân’ın vermek istediği mesajı esas alan tefsir anlayışı (Mânevî tefsir). c. İşârî tefsir.7

Zerkeşi’ye göre, en önemli tefsir malzemesinin dört kaynağı vardır:

a. Hz. Peygamber’in (a.s.m) sünneti. b. Sahabenin kavli. c. Arapça’daki lügat mânâsı. d. Âyetlerin ifadelerinden anlaşılan ve şeriatın ruhundan fışkıran mânâlar.

Bu son kaynak, Hz. Peygamber’in (a.s.m) İbn Abbas hakkında “Allah’ım! Onu dinde anlayışlı kıl ve ona tevili öğret” şeklinde yaptığı duada yer alan ve Hz. Ali’nin “Allah’ın kişiye verdiği Kur’ân’ı anlama kabiliyeti..” olarak tanımladığı ilâhî mesajın anlaşılması ve açıklamasından ibarettir.8

İmam Gazzalî’ye göre tefsir lâfzî ve mânevî olarak ikiye ayrılır. Bunlardan -lâfzî/zâhirî tefsir, Kur’ân’ın lafızlarını açıklar. Mânevî tefsir ise âyetlerin ihtiva ettiği mânâların hakikatlerini açıklar. Kur’ân’ın lâfızlarını açıklayan lâfzî tefsirler, Kur’ân’ın hakikî mânâlarının anlaşılmasında yetersiz kalır.9 Gazzalî’ye göre, “Resulüm! Attığın vakit sen atmadın, fakat Allah onu attı” (Enfâl, 8/17) mealindeki âyetinin zâhirî tefsir açısından hakikî mânâsını anlamak mümkün değildir. Çünkü âyetin zâhir mânâsı bir yandan “Sen attın” derken, diğer yandan “sen atmadın” demektedir. Bu ise lâfzî tefsir açısından bir çelişkidir. Bu zâhirî çelişki ancak âyetin hakikî mânâsını anlamakla izah edilebilir.10

Hz. Peygamber(a.s.m)’in sünnetinde de hem lafzî, hem de mânevî tefsir örneklerini bulmak mümkündür. İmam Şafiî bu konuyu açıklarken şu görüşlere yer vermiştir: Hz. Peygamber’in Kur’ân’ı açıklaması iki ş...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın