Risalei nurlarda küreselleşme

Risale-i Nurlarda Küreselleşme

Günümüzde insanlık, süratli ve ilmî bir tarzda müdahalede bulunulmadığı takdirde, pek çok tehlikeli işaretler veren zor durumlar yaşayacak gibidir. Böyle giderse gelecek açısından bir belirsizlik söz konusu demektir. Gözünü bütün insanlığa dikmiş bu tehlike ve belirsiz gelecek, aslında insanlığın yürüyüşünü yönlendirecek güçlü bir bakış açısının yokluğundan kaynaklanmamaktadır. Tam aksine bu durum, özellikle günümüzde geri kalmış gibi görünen İslâm dünyası üzerinde ideolojilerini yaymak isteyenlerin fikrî tahakküm hedeflerinden kaynaklanmaktadır. Bediüzzaman Said Nursî, bu tehlikelere işaret ederek şöyle diyor: “Senin karanlık zekân, beşerin gündüzünü geceye çevirmiş. Sen o sıkıntılı, zulümlü ve karanlıklarla dolu geceyi, insanlara sevimli göstermek için yalancı ve geçici lâmbalarla ışıklandırdın. O lâmbalar, beşerin yüzüne neşe ve sevinçle tebessüm etmiyorlar. İnsanlığın ağlanacak acı hâllerine ve aptalca gülüşlerine, o ışıklar da alay ederek gülüp eğleniyorlar.”1 Nursî’nin tenkit ettiği bu dengesiz bakış açısı büyük bir kargaşayı beraberinde getirmiş, günümüzde yaşadığımız gerçeklere yansımış ve bu gidişle geleceğimize de yansıyacak gibi görünmektedir.

Küreselleşme İle İlgili Aykırı Görüşler

Küreselleşme, günümüzde genelde insanlık, özelde de İslâm medeniyeti için zor, önemli ve tehlikeli bir problem olarak ortada durmaktadır. Hiç şüphesiz küreselleşme ile alâkalı birbiriyle olabildiğine zıt görüşler mevcuttur. Bu kavramı gereksiz bulup reddedenler olduğu gibi, onu olumlu bulan, olumsuz yönlerini tenkit etmesine rağmen ona sahip çıkanlar da vardır.

Akla şöyle bir soru gelebilir: “Küreselleşme, Üstad Nursî’nin yaşadığı dönemde bilinmeyen, günümüzde ortaya çıkmış bir kavramdır. Dolayısıyla o Risalelerde doğrudan küreselleşme kavramına değinmemiştir. O zaman Risalelerin küreselleşme kavramı ile nasıl bir ilgisi olabilir?”

Bizim bu tahlile girmeden önce şu temel sorulara cevap bulmamız gerekir: “Günümüz literatüründe küreselleşme ne mânâya gelmektedir ve bu kavramın İslâm dünyası açısından tehlikeleri nelerdir?” İşte bu sorulara vereceğimiz cevaplarla hem yerimizi belirleyebilecek hem de Risale-i Nur’un konu ile ilgili duruşu, görüşü ve düşüncelerini ortaya koyabileceğiz. Bu durumda üç konuya odaklanmamız gerekiyor:

1. Küreselleşme nedir ve onun İslâm dünyası açısından tehlikeleri nelerdir?
2. Risale-i Nurlarda küreselleşme kavramı nasıl ele alınmıştır?
3. Risale-i Nurların ahlâkın yerleştirilmesine atfettiği önem nedir?

1. Küreselleşme Kavramı ve Küreselleşmenin İslâm Dünyası Açısından Tehlikeleri
Her şeyden önce gerçek boyutlarının ortaya çıkması, İslâm kültürü, fert, toplum, medeniyet ve insan üzerindeki tehlikelerinin görülebilmesi için küreselleşme kavramının sınırlarını belirlememiz gerekmektedir. Küreselleşmeyi; iletişim, sanayi, teknoloji, ulaşım ve bilişimde meydana gelen büyük gelişmelerden hareketle, coğrafî, içtimâî ve kültürel engellerin ortadan kaldırılmasını, kültürlerin ve medeniyetlerin kaynaşmasını savunan, liberal Yeni Dünya düzeninin getirdiği bir fikir olarak tarif edebiliriz. Bu durum, insanlığın aynı psikolojik, kültürel, içtimaî ve medenî durumları yaşamasına ve problemlerinin de küreselleşmesine sebep olmaktadır. Siyasî, iktisadî, içtimaî, kültürel, ekolojik, coğrafî ve irfânî boyutları bulunan bu genel tanımın ışığında toplumlar tek bir toplum, dünya da âdeta küçük bir köy hâline dönüşmektedir.

Ancak bu durum bizleri, küreselleşme kavramı ile ilgili önemli gördüğümüz bir husus konusunda açıklama yapmaya zorlamaktadır. Bu husus; küreselleşmenin, genişleme stratejisine ait bir ideoloji hâline getirilmesidir. Bu çerçevede ele alındığında, küreselleşmeyi gerçek boyutlarıyla görme imkânı ortaya çıkar. Onun olumsuz ve gayr-ı insanî yönü ile olumlu ve insanî yönü daha iyi anlaşılmış olur. Ancak üzerinde durmamız gereken diğer bir yön de küreselleşmenin olumsuz kültürel, tarihî, sosyolojik, ahlâkî ve maddî yönü itibarı ile bütün insanlığı kendi boyası ile boyamak istemesi, meşru olmayanın genel geçer bir kanun hâline getirilmesi tehlikesidir.

2. Bediüzzaman Said Nursî’nin Küreselleşmeye ve Onun Tehlikelerine Bakışı

Nursî, küreselleşmeyi Risale-i Nur’da lafzî ya da ıstılâhî bir tarif şeklinde değil, sistematik bir tarzda ele almaktadır. Bu esastan hareketle küreselleşmenin boyutları, sebepleri, tesirleri ve çağdaş insana muhtemel tehlikeleri konusuna bir izah getirmeye çalışacağız. Bunu da büyük âlim Nursî’nin mânâ-i harfî ve mânâ-i ismî tanımları üzerinden yapacağız.

a. Küreselleşmeyi Anlamada Mânâ-i Harfî ve Mânâ-i İsmî

Üstad Nursî mânâ-i harfî ve mânâ-i ismî’den bahsetmekte ve bunları Risale-i Nur’un anahtar kavramları olarak görmektedir. Biz bu iki kavramı, küreselleşmenin insanî ve olumlu boyutu ile; insanlığı sürüklediği karmaşa, anarşi ve başıboşluk, diğer bir ifadeyle olumsuz boyutu için kullanabiliriz. Mânâ-i harfî ve mânâ-i ismî ile küreselleşme kavramları arasında tam bir irtibat kurmadan önce Nursî’nin bu iki kavramla ilgili tanımlarını vermeye çalışacağız.

Mânâ-i harfî varlığa, sebeplere, mucizelere, hâdiselere, durumlara, kanunlara, dış ve iç dünyadaki İlâhî âyetlere Bediüzzaman’ın ifadesiyle şu nazarla bakışı ifade eder:

“Her biri ince anlamlı birer harf olan varlığa, mânâ-i harfî bakış açısıyla yani, onlara Yaratıcı hesabına bakar; ‘Ne güzel yapılmış, ne kadar güzel bir şekilde Yaratıcı’nın güzelliğine delâlet ediyor’ der. Bu tavrıyla, kâinatın hakiki güzelliğini gösterir.”2

Bu durumda mânâ-i harfî, kendi zâtına değil başkasına delâlet eder. Bir şeye mânâ-i harfî ile bakıldığında onun kendi zatı ve benliği, kendisinden, mevcudattan ve kâinattan daha büyük varlığı aksettiren bir aynadır.
“Benlik, zatında bir mânâ ifade etmiyor, tıpkı bir ayna, miktar ölçmek için kullanılan bir cihaz, bir âlet gibi kendi üzerinde başkasının mânâsını gösteriyor.”3

Dünyaya, hayata ve kültüre mânâ-i harfî ile bakan insan ve toplumlar eşya ve hâdiseleri gerçek yüzü ile görecek, neticede de adımlarını Allah’ın muradına uygun atacak, sözü ve özü sünnetullâha uyum gösterecektir. Çünkü o, mevcudata ancak, Hâlık azze ve celleye götüren bir delil olarak bakmaktadır.

Fakat eşyaya ve insanlığın problemlerine mânâ-i ismî çerçevesinden bakmaya kalkışırsak, mânâ-i harfînin tam aksi istikamette durmuş oluruz. Mânâ-i ismî ile sebepler birer ilâh, dünya hayatı her şeyin özü, maddî-medenî gelişme ve yükselme yegâne hedef olurken, insan dünyaya sanki sonsuzmuş gibi bağlanmış ve ona çakılıp kalmış olur. Mânâ-i ismî ile baktığımızda ise benlik, her hayrın kaynağı gibi görülmekte, akıl da bizleri bütün yüksek bilgilere felsefî olarak ulaştıran ve bize hükmeden bir ilâh hâline getirilmiş olmaktadır.

İnsan hayata, varlığa ve kâinata mânâ-i ismî ile bakarsa bakışı ve ufku ancak kendi benliğine münhasır olur. O insan, maddî olarak ne kadar yükselirse yükselsin, medeniyet ona ne kadar hayır getirirse getirsin o yine kendi benliğine odaklanır. Bu durumda âdeta daimî bir şekilde gerçeklik, doğruluk ve hidayetten uzak, lezzet ve şehevât dışında bir şey göremeyen kimse hâline gelir. Mânâ-i ismî ile varlığa bakış o kimseyi, nefsine aldanmış, gerçekliğini ve var edilişindeki gayeyi bilemeyen bir insan konumuna düşürür.

b. Mânâ-i İsmî Yönüyle Küreselleşme

Günümüz modern aklı, psikolojisi, felsefesi ve kültürü açısından küreselleşme, varlığa mânâ-i ismî ile bakıştan başka bir şey değildir. Küreselleşme adı altında insanlığa kendi projesini ve ideolojisini dikte ettirmek isteyen modern kültür, varlığa bakışta mânâ-i harfînin yerine mânâ-i ismînin hâkim olduğu bir bakış açısının yerleşmesine sebep olmuştur. Modernleşme bu çerçeveye sahip çıkarak kültürü şekillendirmekte, neticede de toplumlar günümüzdeki küreselleşme fikrinden ve onun tehlikelerinden doğan boşluklara, karışıklıklara ve karanlıklara bırakılmış olmaktadır.
Üstad Nursî, muasır medeniyetin sahiplendiği bu ismî bakışı şu şekilde vasfediyor:

“Şimdiki medeniyet esasları olumsuzdur. Olumsuz beş esas ona temeldir, kıymeti de o nispettedir. Onlarla düzen kurulur.

1. Dayanak noktası, hak yerine kuvvettir. Kuvvetin özelliği ise tecavüz ve çatışmadır. Bu özellikten hıyanet çıkar.
2. Hedef ve maksadı, fazilet yerine değersiz bir menfaattir. Menfaatin özelliği birbirine sıkıntı verme ve düşmanlık etmedir. Bu özellikten de cinayetler çıkar.
3. Hayattaki kanunu, yardımlaşma yerine, kavga, dövüş ve savaştır. Çatışmanın özelliği çekişme ve itişip kakışmadır. Bundan da fakirlik ve yoksulluk çıkar.
4. İnsanlar arasında esas bağ, başkalarının zararına dayalı ırkçılıktır. Başkalarını yok etmekle beslenir, o şekilde kuvvetlenir. Menfî kavmiyetçilik ve ırkçılığın özelliği ise dâimî ve şiddetli çarpışmalardır. Bundan da felâketler çıkar.
5. Sonuncusu ise çekici ve alımlı olma, nefsin zararlı ve günah olan arzularına hizmet, hevesi cesaretlendirme, gayrete getirme ve arzuları tatmindir. Bundan da eğlence ve yasak şeylere düşkünlük çıkar. O kötü arzuların özelliği ise genelde insanın şeklini daha çirkin bir hâle getirir. Bir kimsenin içini, hâlini, hareketini ve ahlâkını değiştirir. Mânen insanı çirkin ve kötü hâle çevirir. Böylece insanlık başkalaşır, kendi aslî hüviyetini kaybeder.”4

Modern medeniyetin özelliklerini ve varlığa bakış açısını ortaya koyan bu ince tasvir ile Nursî, hem kültüre, varlığa ve medeniyete bakışta hem de küreselleşmeyi anlamada doğru ve aslî çerçeveyi belirlemiş olmaktadır. Bu cümlelerle Nursî, bize küreselleşmenin m...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın