Caiz olmayan terk

B- Caiz Olmayan Terk

Terki caiz olmayan hadîse muhalefet etmek, neredeyse mezhep imamları için sözkonusu değildir. Fakat bazı müctehid âlimlerin bir meselenin hükmünü idrak edip etmemesinden, her ne kadar bir mesele hakkında bir bakış sahibi olup ictihad etmiş olsa da, gereksiz yerde hükmünü anlatmasından, istidlal ederken yanılmasından, bir delile dayandığı halde daha meseleyi sonuna kadar araştırmadan hükmünü açıklamasından, bir gelenek veya amaç etkisinde kalmasından, ve konu hakkında araştırmasını tamamlamamasından korkulur. Ve âlim her ne kadar ictihad ederek bir meselenin hükmüne varmış olsa da, içtihadın net sonucu bazan kendisine açık gözükmez. Bu yüzden âlimler, muteber olmama korkusu nedeniyle böylesi ictihadlardan sakınmışlardır. İşte bu tür hatalardan kaynaklanan yanlış ictihadlar müctehîdi günaha sokar. Ancak, biraz önce belirttiğimiz gibi, günahın vebalini tevbe etmeyen çeker ve zikri geçen sebeplerle affedilir.

Fakat heva ve hevesine yenilip bâtılı savunanlar, hiçbir delile dayanmadan bir sözün doğruluk veya yanlışlığını kesin olarak iddia edenler ise cehennem ateşinde yanacaklardır. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Kadılar üçtür; ikisi cehennemlik, birisi cennetliktir; hakkı bilip, hak ile hüküm veren cennetliktir, bilmediği halde hüküm veren ve hakkı bildiği halde bâtıl ile hüküm veren cehennemliktir." Fetva veren müftüler de bu hadîsin kapsamına dahildir. Ümmetçe kabul gören bazı temayüz etmiş âlimlerden böylesi hataların vukuu durumunda -ki bu çok uzak olmuş da değildir-, mutlaka bu günahı silecek, saydığımız sebeplerden birisi vardır ve bu hatalar âlimin değerini asla zedelemez. Biz onların masum olduklarını savunmuyoruz bilakis günahlara maruz oldukları inancındayız. Fakat bununla birlikte Allah katında yüksek derecelerde olmalarını umuyoruz. Çünkü Allah (c.c.) muvaffak kıldığı salih ameller ve doğru ahvaller onlara bir miad tanımıştır ve onların sahabeden daha yüksek derecede olduklarını da söylemiyoruz.

Bu bakışımız, öncelikle sahabe arasında vuku bulan savaş, kan davaları, ictihad ve fetvalar için geçerlidir. Sahabe, tabiîn, tebe-i tabiîn ve dört mezhep imamlarının insanları sahih hadîse muhalefet etmekten sakındırmaları, her kimin görüşü olursa olsun, onu bırakıp sahih hadîsle amel etmenin gerekliliğini savunmaları, bizim bu söylediklerimizi çok açık bir şekilde destekliyor, işte sözlerinden birkaç örnek:

a- Said b. Cübeyr'in şöyle dediği rivayet olunur: "İbn Abbas, Resulullah'ın (s.a.v.) haccı temettu' şeklinde (yani önce umreye niyet edip, sonra hacca niyet ederek) eda ettiğini söyleyince Urve (r.a.) kendisine Ebubekir ve Ömer'in bunu menettiklerini hatırlattı. İbn Abbas, buna karşı Urve'ye şu cevabı verdi: 'Neredeyse bunlar helak olacaklardır. Ben Resulullah şöyle buyurdu diyorum, onlar ise Ebubekir ve Ömer şöyle buyurdu diyorlar.'" Başka bir rivayette İbni Abbas'ın "Neredeyse başlarına gökten taşlar yağacaktır" dediği belirlenmiştir.

b- Ebu Derda etrafındaki insanlara "Muaviye'nin hakkından kim gelir. Ben ona Resulullah'ın hadîsini anlatıyorum, o ise kendi görüşünü bana anlatmaya kalkışıyor" dedi. Sonra Muaviye'ye yönelerek "içinde bulunduğun bölgede duramayacağım" şeklinde ifadede bulundu. Mağrib (Fas) muhaddisî Hafız İbn Abdilber kitaplarında bu rivayetleri sahih senetlerle nakletmiştir. Kısaltmak için burada o senetlere yer vermedik.

d- Hanefî kitaplarından "Ravdetu'l-ulûmu'z-zendüsiyyeti" şunu nakletmektedir: "Allah'ın kitabı ile çelişen bir sözüne rastladığımızda ne yapalım diye Ebu Hanife'ye soruldu, İmam Ebu Hanife 'Sözümü bırakın, Allah'ın kitabına sarılın' dedi. Ya Resulullah'ın sünneti ile çelişen bir sözüne rastladığımızda ne yapalım, sorusuna cevaben İmam Ebu Hanife, 'Resulullah'ın sünnetine sanrılın’ diye cevap verdi. Sahabenin sözleri ile çelişen bir sözünle rastladığımızda ne yapalım, sorusuna da şu cevabı verdi. 'Sözümü bırakın sahabenin sözlerine sarılın."

İbrahim bin Yusuf, Züfer bin Huzeyl, Ebu Yusuf, Afiye bin Yezid ve başkaları Ebu Hanife'nin şöyle dediğini rivayet etmişlerdir: "Neye dayanarak söylediğimizi bilmeden sözlerimiz ile fetva vermek, hiç kimse için caiz değildir."

İmam Şafiî, Ebu Hanife Sammak bin el-Fazl'dan şu olayı bize nakletmiştir: "Sammak bin el-Fazl İbn Ebu Zi'b Makbarî'den, o da Ebu Şureyh el-Kabî'den fetih senesinde Resulullah'ın şöyle buyurduğunu bana söyledi: 'Bir kimsesi öldürülen kişi için iki seçenek vardır. Dilerse kan bedelini alır, dilerse kısası ister.' Sammak bin Ebu'l-Fazl İbn Ebu'z-Zib'e 'Bu hadîsi delil olarak alıyor musun, Ey Ebu'l-Haris?' diye sorduğumda, İbn Ebu'z-Zi'b, her iki eliyle göğsüme vurdu, son nefese kadar bağırıp biraz beni incitti ve şöyle dedi: 'Ben sana Resulullah'ın hadîsini anlatıyorum. Sen ise bana bu hadîsi delil olarak alıyor musun' diye soruyorsun. Evet ben bu hadîsi delil olarak alıyorum. Benim ve bunu işiten herkesin yapması gereken de budur. Allah (c.c.) Hz. Muhammed'i (s.a.v,) insanlardan seçti, onları onunla yola getirdi, insanlar için sözlerini dayanak kıldı ve herkese ancak ona uymasını gerekli kıldı.' Sammak bin el-Fazl İbn Ebu'z-Zi'b'ten susmasını temenni edinceye kadar susmadı."

İmam Malik'ten şöyle dediği rivayet olunmuştur: "Ben ancak bir beşerim, doğruyu söyler, hata da ederim. Sözlerime bakınız. Kitab ve sünnete muvafık olanı alınız, muhalif olanı bırakınız."

İsa bin Kasım, İmam Malik'in şöyle buyurduğunu söylüyor: "Her ne kadar fazilet sahibi olsa da, bir insanın söylediği her sözüne uyulmaz, Allah (c.c.) "Onlar ki işittikleri sözün en iyisine uyuyorlar' buyuruyor."

Sahnun İbn Vehb'in şöyle dediği naklolunmuştur: "Malik b. Enes, bana çok meselelere dalmaya karşı olduğunu anlatırken, 'Ey Abdullah, bildiğin şeyleri anlat ve insanlara öğret. Bilmediğinde de sus sakın insanlara yanlış hükümleri yükleme" dedi.

Malik bin Enes'e bir adam gelip bir meselenin hükmünü öğrenmek istedi, İmam Malik, ona Resulullah'ın mesele hakkındaki hadîsini anlattı. Adam İmam Malik'e "ya senin görüşün nedir?" diye sorunca Malik, şu âyeti okudu: "Onun emirlerine aykırı hareket edenler, başlarına bir belanın gelmesinden ve can yakıcı bîr " azaba uğramaktan sakınsınlar" [25] Önceden insanlara fetva veren selef, ben böyle diyorum görüşleri ile fetva vermezlerdi. Ancak rivayetle yetinir ve ona razı olurlardı, dedi.

İsa b. Dinar, İbn Kasım'ın şöyle dediğini söylüyor. İmam Malik'e "fetvayı kim verebilir?" diye soruldu. Malik, "insanların hakkında ihtilaf ettikleri meseleleri bilen kişi ancak fetva verebilir" yanıtını verdi.

Abdullah bin Mesleme el-Kanebi şöyle diyor: "Bir gün İmam Malik'in ziyaretine gittim. Evina girerken, ağladığını hissettim, içeri girip selam verdim, İmam Malik selamımı aldı. Kısa bir suskunluktan sonra tekrar ağlamaya başladı. Kendisine 'Ey Ebu Abdullah, nedir seni ağlatan?' diye sorduğumda bana şu yanıtı verdi. ‘Ey İbn Kaneb, Allah bana ne yapacaktır? Acaba din hususunda söylediğim her kelimeye karşı keşke sopalarla dövülseydim de bu meseleler ve görüşlerde şu gafları yapmasaydımki, o meseleleri söylemek zorunda değildim' buyurdu." Başka bir rivayette Abdullah bin Mesleme "Bu görüşlerden vazgeç" dediğinde Malik şöyle yanıt vermiştir: "Görüşlerim her yere yayılmış, nasıl vazgeçerim ve siz halimi görüyorsunuz." Sonra biz onu vazgeçirene kadar yanından ayrılmadık, der el-kanebî. İmam Malik elleri ile Resulullah'ın mezarına işaret ederek, "Bu mezarın sahibi hariç herkesin sözü alınır ve reddedilir" dedi.

Heysem bin Cemil'den şöyle dediği rivayet olunur. Malik bin Enes'e "Ey Ebu Abdullah! Birtakım kitapları yazan insanlar vardır. Birileri, falan kişi, Ömer bin Hattab'dan bîrşeyler rivayet eder, başkası da İbrahim'den birşeyler rivayet eder. Sonra İbrahim'in görüşünü alır, Ömer'inkini bırakır" diye anlattı. İmam Malik, "Ömer'in sözü kendilerine sahih bir senetle kavuştuğu halde nasıl bunu yapıyorlar?" diye sorunca, "Ömer'in görüşü ancak bir rivayettir, İbrahim'in görüşü de onlarca sahihtir" dedi. Bazıları Malik'in Heysem'e şöyle dediğini eklemişlerdir: "Bu durumda Ömer'in sözünü terkedenin tevbe etmesi isteniliyorsa, Allah ve Resulünün sözlerini bırakıp İbrahim en-Nehâî'den daha az bilgili birisinin sözlerini kabul edene ne yapılmalı?" İkaz kitabının sahibi bunu naklederken, şu açıklamada bulunmuş. Yani Malik'e göre bunu yapan kişi, iki küfrün en büyüğüne girer. Ondan tevbe etmesi istenilmez, o zındıklardan sayılır.

Rebi bin Süleyman'ın şöyle dediği rivayet olunur. "Adam'ın biri İmam Şafiî'ye gelip bir meselenin hükmünü öğrenmek ister, İmam Şafiî, mesele hakkındaki Resulullah'ın hadîsini adama anlattı. Adam: 'Ey Ebi Abdullah! Sen de bu görüşte misin?' diye söyleyince, İmam Şafiî'yi birden bir titreme aldı, rengi sarardı, sonra: "Yazıklar olsun sana! Resulullah'ın hadîsini anlatıp da evet başım ve gözüm üstüne evet baş ve gözüm üstüne demesem, hangi yer beni taşır ve hangi gök beni gölgelendirir' diye söyledi.

Yine Rebi İmam Şafiî'nin şöyle dediğini rivayet eder. "Her âlimin göremediği, bilemediği bir hadîs-î Resulullah mutlaka vardır. Söylediğim her söz, koyduğum her kaide ne olursa olsun, Resulullah'ın bir hadîsi ile çelişiyorsa söz Resuluhah'ın sözüdür ve ben de onu diyorum. Söz Resulullah'ın sözüdür ve ben de onu diyorum."

İmam Şafiî'nin talebelerine şöyle dediği de rivayet olunmuştur. "Kitabımda Resulullah'ın sünnetine aykırı birşey bulduğunuzda Resulullah'ın sünnetini alınız, sözümü bırakınız.

İmam Şafiî'nin şöyle dediği de nakledilmiştir. "Resulullah'ın sünnetinde sözlerime muhalif birşey varsa ben sünneti söylüyorum ve ona dönüyorum. Söylediğim her mesele hakkında Resulullah'tan muhalif hadîs varsa hayatımda ve ö...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın