Bazı alimlerin talidi dört imama indirgemeleri

Bir Kısım Alimlerin "Taklîd"i Dört İmama İndirgemeleri

İctihad konusunda, dört mezhep imamından sonra ictihad kapısının kapandığı ve yeni müctehidlerin çıkmadığı iddiasının doğru olmadığını yeterince ispat etmiştik. Bu konuda ise meseleyi doğrudan ilgilendiren bazı açıklamalara geniş bir şekilde yer vereceğiz.

Allame Muhyiddin Rumî Risale kitabında şöyle demiştir. "Hiç kimse için dört mezhepten birisine bağlı kalmak gerekli değildir. Bilakis faziletli sahabe ve tabiîn asırlarında olduğu gibi, herkes her konuda istediği, beğendiği her müftüye 'Allah'ın hükmü nedir?' diye sorabilir, İmam İbnü'l-Hümam ve cumhurun kabul ettiği bu görüşü İmam Nevevî de destekleyerek şöyle demiştir: "Kur'an ve sünnete baktığımızda hiç kimsenin dört mezhebten birisine bağlı kalmasının gerekmediğini görürüz. Bilakis kasıtlı olarak ruhsatları aramaksızın, kişi istediği müctehide veya tevafuk eden bir müftüye fetva sorup ona uyabilir. Sanırım buna cevaz vermeyenlerin tavrı, insanların kasıtlı bir şekilde ruhsatları aramaları endişesinden kaynaklanıyor."

Bazı alimler "Avam insan belli bir mezhebe bağlı kalmalı mıdır? Yoksa istediği kişiden fetva alır ve ona uyar mı?" şeklinde sorarak meseleyi ele almışlardır. Örneğin Allame İbn Hacer Tuhfe kitabında Herevî'nin şöyle dediğini nakletmiştir: "Bize göre avamın herhangi bir mezhebe bağlı kalması gerekmez. Kalaid bakşir kitabında da şöyle denmiştir: "Belli bir mezhebe bağlı kalmak gerekmez ve mezhebimize göre avam insanların mezhepleri yoktur."

İkaz kitabında ise şöyle denmiştir: "Doğrusu herhangi bir mezhebe bağlı kalmak vacib değildir. Çünkü vacib ancak Allah ve Resulünün vacib kıldığıdır. Oysa Allah ve Resulü hiç kimseye herhangi bir insanın mezhebini alıp ancak ona uymasını vacib kılmış değildir. Şüphesiz selefin yaşadığı faziletli asırlar gelip geçti. Böyle birşeye asla rastlanmadı. Doğrusu, her ne kadar bir mezhebi kendine mezhep edinse de avamın mezhebi olmaz. Çünkü ancak hükümleri delillerinden alabilen usûl sahibi olan veya belli bir mezhebin fıkıh kitaplarını okuyup mezhep imamının fetvalarını bilen birinin mezhebi olur. Böyle olmayan, meselâ İmam Malik'e uyduğunu sanan kimse sadece sözle ben Malikiyim demesiyle Maliki olmaz. Bu, nahiv ilminin ne olduğunu bilmediği halde, ben nahivçiyim diyen kimsenin söz ve iddiası gibi, faydasız bîr söz ve yalan bir iddiadır ancak. Avamın belli bir mezhebe nisbet edilmesinin doğruluğu asla düşünülmez; nisbet edilmesini kabul etsek bile, ne ona, ne de başka herhangi bir insana herhangi bir alimin görüşlerini alıp sadece ona uyması ve başka alimlerin sözlerini reddetmesi gerekli olur.

Şüphesiz bu, İslâm ümmetinde yeni oluşan çirkin bir bid'atır. İslâm ümmetinin alimlerinden asla bunu kabul eden olmamıştır. Zira onlar insanlara böyle birşeyi gerekli kılmaktan beridirler. Bu bid'atın daha çirkini alimlerden sadece birisine uymak gerektiği bid'atıdır. Bundan daha çirkini sadece dört mezhebten birisine uymanın gerektiği bid'atıdır. Ne saçma birşeydir bu. Sahabe tabiîn ve tebe-i tabiîn ve İslâm ümmetinin diğer alimlerinin mezhepleri yok olup bitti; imamlar ve fakihler arasında sadece dört kişinin mezhepleri mi kaldı? Hiçbir imam bunu söylememiştir ve kimse savunmamıştır. Bunu ifade eden tek bir kelime bile dile getirilmiş değildir.

Allah sahabe ve tabiîne neyi vacib kılmışsa, onlardan sonrakilere aynısını vacib kılmıştır ve kıyamet gününe kadar Allah'ın hükümleri keyfiyet açısından farklı olsa da mahiyet itibarıyla asla değişmeyecektir.

Ancak avam insanın herhangi bir mezhebe bağlı kalmasını doğrulayanlar şöyle diyorlar: "Avam insan mensub oldugu mezhebin ancak hak olduğu inancındadır. Bu yüzden inancı gereğince o mezhebe bağlanmalıdır." Şüphesiz bu açık bir hatadır. Çünkü şayet böyle olması doğru ise, o zaman mensub olduğu mezhebe , mensub olmayan herhangi bir alimden fetva istemesi ve daha racih olsa bile başka bir mezhebe uyması haram olur ve hatta Resulullah'ın, imamının mezhebine muhalif olan bir hadîsini veya sahabe ve dört halifenin sözünü gördüğünde hadîs ve sahabe sözünü bırakıp mensub olduğu İmamın mezhebine uyması lazım gelir. Oysa bu asla kabul edilir birşey değildir. Bunun da doğru olmadığının ortaya çıkması ile "Avam istediği kişiden fetva alır. Dört mezhebin etbalarına ve başka diğer alimlere de uyabilir" görüşünün doğru olduğu belirlenmektedir ve ümmetin icmasıyla ne avama, ne de müftüye dört mezhepten birisine bağlanmaları vacib olur.

İmam Sened b. Anan şöyle demiştir: "Fıkhın kaynağı Kitab, sünnet, icma ve kıyastır. Fıkhın furu' meselelerine ulaşmak için gerekli iki şart vardır:

a. Çağındaki fakihlerin mezheplerini detaylı bir şekilde bilmek, ki yeni bir hadiseye hüküm ararken varsa icmaya muhalefet etme vebaline girilmesin.

b. Furu meseleleri şer'î delillerine dayandırabilmek, ki fakih ilmî bir neticeye varabilsin. Çünkü ilim ancak ilmî metodlarla elde edilir, ilim kendiliğinden elde edilmez. Yoksa herkes ilmî meselelerde eşit olurdu. O zaman, şüphesiz kendiliğinden elde edilmeyen ilim, ancak hüccet ve şer'î delillerle elde edilir. Şer'î deliller Resululah'a dayandığı için ondan bize ulaşan sözlere bakmak gerekli olur. Resulullah'tan bize Kur'an ve sünnet ulaşmıştır. Bu yüzden karşılaştığımız yeni hadiselerin hükmünü Kur'an ve sünnet'i kaynak alarak öğrenebiliriz. Cenab-ı Allah şöyle buyurmuştur: 'Halbuki o haberi peygambere veya kendilerinden buyruk sahibi olanlara götürselerdi, onlardan sonuç çıkarmaya kadir olanlar onu bilirdi." [131]

Ayrıca fer'î bir meselenin hükmüne bazen asrın bütün müctehidlerinin ittifakıyla ulaşılır. Dolayısıyla müctehidlerin ittifakı da fer'î meselelerin hükmüne varmak için meşru bir yol olur. Çünkü anlama kabiliyetinde ve istinbat metodunda birbirinden farklı olan müctehidlerden bu büyük kitlenin tek bir mesele hakkında aynı neticeye varmaları var olan şer'î bir nassa dayandıklarını gösteriyor. Şüphesiz bu da icmanın hüccet olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla icma ile amel etmek haddizatında şer'î bir nassla amel etmektir. Çünkü icma şer'î bir delili içermektedir. Ya da icma haddizâtıyla hüccettir. Çünkü Cenab-ı Allah şöyle buyurmuştur: 'Doğru yol kendisine apaçık belli olduktan sonra peygamberden ayrılıp, inananların yolundan başkasına uyan kimseyi döndüğü yöne döndürür ve onu cehenneme sokarız" [132] Ve Sahih-i Buharî'nin rivayetiyle Resulullah (s.a.v.) da şöyle buyurmuştur: 'Bu ümmet kıyamet gününe kadar kendisine muhalefet edenlere hiç aldırmadan hakkı kaim edecektir...'"

Sonra İmam Sened b. Anan sözlerini şöyle sürdürüyor. "Şer'î bir delile dayanmadan dinî meselelerde sadece taklid ile yetinmek akıl kârı değildir. İstisnasız herkes için taklid etmek haramdır, demiyoruz. Ancak biz hükümlerin delillerini ve fakihlerin sözlerini bilmeyi gerekli buluyoruz ve avamın da alim birisine uymasını vacib görüyoruz.

Ancak ölü bir müctehîde uyma hususunda ihtilaf vardır. Tercih edilen görüşe göre, yaşayan bir müctehid bulunmadığı zaman ihtiyaç esnasında o taklid edilir. Ölmüş olan müctehidin fetvaları bir kitapta güvenilir ravilerden nakledilerek muhafaza edilmişse ve avamın başına kırsal bir bölgede bir hadîse geldiği zaman ve fakihlere ulaşması zor olmakla birlikte başına gelen hadisenin zamanının geçmesinden korkarsa, örneğin bîr hayvanı keserken besmele getirmeyi unutmuş veya yanında yabancı bir kadın ölmüş, acaba onu yıkar mı, yoksa teyemmüm mü alır diye ne yapacağını bilmediği zaman, o kitapta bulunan fetvayı alır ve ona uyar. Şüphesiz ölmüş bir müctehidin fetvasını almak asılsız arzu ve hevaya uymaktan daha evladır. Çünkü kitapta bulunan fetvanın aslı vardır. Bu , yüzden asılsız hevaya uymaktan daha evladır.

Alimlerin ittifakıyla taklid hiç kimse tarafından ilmî bir yol olarak kabul edilmiş değildir. Bu yüzden taklid eden kimse ilimle vasıflanamaz. Kur'an-ı Kerim'de Cenab-ı Allah şöyle buyurmuştur: "İnsanlar arasında hak ile hükmet." "Ey Muhammed! Doğrusu insanlar arasında Allah'ın sana gösterdiği gibi hükmedesin diye Kitabı sana hak olarak indirdik; hakkı gözet, hainlerden taraf olma" [133] "Bilmediğin şeyin ardına düşme; doğrusu kulak, göz ve kalb, bunların hepsi o şeyden sorumlu olur" [134] "De ki: Rabbim sadece açık ve gizli fenalıkları, günahı, haksız yere tecavüzü, hakkında hiçbir delil indirmediği şeyi Allah'a ortak koşmanızı, Allah'a karşı bilmediğiniz şeyleri söylemenizi haram kılmıştır." [135] Şüphesiz ilim birşeyi hakikati üzere bilmektir. Bundan yola çıkarak, taklid eden kişiye soruyoruz: Bir meselenin hükmü ile ilgili farklı görüşler varsa, taklid ettiğin kişinin görüşünün doğru ve diğerlerinin yanlış veya bir görüşün diğer görüşten daha doğru olduğunu nasıl bilirsin? Kuşkusuz vereceği her yanıt karşı görüş için de geçerli olacağından, kendi aleyhine döner.

Şayet denilse ki, kıyasla varılan zannî hüküm için de aynı şey denilemez mi? Zann gerçek olmadığına göre, kıyasla vardığınız hükm nasıl gerçek ve hak olduğunu söylüyorsunuz?

Bu itiraza cevaben şöyle deriz: "Şeriata dayalı olarak varılan zannî bir hüküm ile amel etmenin gerekli olduğundan kuşku etmiyoruz. Çünkü biz böylesi durumlarda sadece zan ile yetinmiyoruz. Ancak zannın dayandığı kat'î delile dayanarak onunla amel etmenin vacib olduğunu söylüyoruz."

Bunu bir örnek ile açıklayacak olursak deriz ki: "Hüküm verecek olan hakim bîr delile dayanarak kendisinde mesele hakkında bir zan hasıl olduğu zaman, hüküm vermenin gerekliliğinden kuşku etmez. Çünkü hüküm verme gerekliliği sabit olan kat'î delile dayanmıştır. Kat'î delile dayanmakla sabit olan zan sonucunda karar verir. Fetva vermenin de bu hususta hüküm vermekten hiçbir farkı yoktur."

Taklide gelince, o hiçbir delile dayanmadan başkasının sözünü k...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın