Tarif Ve Tavsif

TARİF VE TAVSİF

Mut'a ile ilgili rivayetler Şiî kaynaklarında daha çok yer tutar ve sayıca sünnî kaynaklarda geçenlerle mukayese edilemeyecek kadar çoktur[152]. Öncelikle belirtelim ki, Şia da, mut'ayı اَجَلٌ مُسَمّىً وَاَجْرٌ مُسَمّىً belirlenen ücret karşılığında, belirlenen müddet için yapılan bir nikah olarak tarif eder[153]. Burada kastedilen müddet, akitte belirtilmelidir. Belirtilmezse normal nikah ahkâmı cari olur. Bu durumda talaku'ssünne ile boşanabilir, miras terettüp eder ve iddet arasında nafaka gerekir[154]. Mut'a nikahında Şia veraset tanımaz[155]. Ancak şart koşulursa karşılıklı miras olabilir diyen olmuşsa da, "Şart koşsa da koşmasa da miras almaz" görüşü vardır. "Çünkü kadın zevce değil, müste'cere (kiralanmış kimse)dir"[156].Ücret de anlaşılan miktardır, bir avuç buğday, bir dirhem nakit vs. olabilir[157]. Şia, mut'a nikahında şahid gerekmediğine inanır ve "Allah ve melekleri şahid olarak yeter" der[158]. Ehl-i Sünnet, "Nikahta Allah ve Resulü'nün şahit" kılınması halinde nikahın mün'akid olmayacağına ve yapanın da -fiilinde Resulullah'a gaybı bilme nisbeti bulunmasına binaen-"Gaybı Allah'tan başka kimse bilemez" (Neml 65) mealindeki ayete muhalefet ettiği için- küfre düşeceğini kabul eder[159]. Şia'ya göre, normal nikahta şahid, zaten çocuğun nesebi, miras -ve bir rivayette de hudud- için gereklidir[160]. Tûsî "Resulullah zamanında şahitsiz nikah yoktu" itirazına: "O, efdal olanı ifade eder" diye te'vil ederek cevazın asıl olduğunu belirtir.[161] Ehl-i Sünnet'in rivayetlerinde, Hz. Ömer'in yasaklamasına kadar, Ashab ve tabiinden, Resulullah'ın yasağını duymayanların mut'aya yer verdiğini belirtmiştik. Mut'a meselesine selefteki anlayışla Şia'nın anlayışını mukayese ederek bakınca, bazı ciddi farklar görülür:
1- Sünnî kaynaklar ruhsat tanıyan rivayetleri de, yasak getiren rivayetleri de Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e dayandırırken, Şiî kaynaklarda, pek nadir Resulullah'tan söz edilir. Onlar bu meseleyi hep imamlarına dayandırırlar.
Mesela, İstibsar'da Hz. Peygamber'e nisbet edilen hemen hiçbir rivayet mevcut değildir.
2- Sünnî kaynaklarda cevaz, hep sefer haliyle ilgilidir, mukime de tecviz edildiğine dair rivayet yoktur. Halbuki Şiî kaynaklar bunu, mukim, misafir, evli, bekâr herkese "helal ve mübah" addederler[162]Kumî'de yer alan bir fetva söyle: وَلَهُ اَنْ يَتَمَتَّعَ إنْ شَاءَ وَلَهُ اِمْرأةٌ وِإنْ كَانَ مُقِيماً مَعَهَا في مِصْرِهِ "Kişi, dilerse mut'a yapar, hatta zevcesi olsa ve memleketinde zevcesiyle birlikte olsa bile"[163].
3- Bir kadınla pek çok erkek mut'a yapabildiği gibi, aynı erkek mükerrer seferler mut'a yapabilir. Kuleynî'nin bir rivayeti aynen şöyle: "Ebu Cafer Aleyhissalâtu vesselâm'a[164] sordum:"Kurbanın olayım! Bir adam mut'a yapsa, şartı sona erse, sonra o kadınla bir başka erkek evlense, sonra ondan ayrılsa, sonra önceki erkek evlense, sonra ayrılsa, bu üç sefer cereyan etse, kadın üç erkekle evlense, birinci ile tekrar evlenmesi caiz olur mu?"Bana şu cevabı verdi:"Evet kaç sefer dilerse. Bu kadın hür kadın gibi değildir, bu kirayla tutulmuş (müste'cere) biridir; cariye kadın mesabesindedir"[165]. Şia, prensip olarak mut'ayı benimseyince kendi vicdanının da kabul etmeyeceği birkısım ayıplara fetva vermiş, tezadlara düşmüştür. Şiî kaynaklarında bu çeşit rivayetlere sıkça rastlanır.Bir kısım rivayetler, kadının kocasına sadakati emrettiği[166], erkekkadın herkesi zinadan men ettiği[167] halde mut'a bahsinde evli kadınla da mut'aya müsamaha gösteren bir üsluba rastlanır. Ebu Abdillah, bir soru üzerine mut'a yapmaktan kaçınılacak kadınları şöyle sayar: إيَّاكُمْ وَالْكَوَاشِفَ وَالدَّوَاعِىَ وَالْبَغَايَا وَذَوَاتِ اَزْوَاجِ "Kevâşif, devâî, begâyâ ve zevâtu'l-ezvaçtan kaçın!" Soru sahibi, bu tabirlerle neyi kasdettiğini sorunca, Ebu Abdillah açıklar: "Kevâşif, açıktan zina yapan, herkesçe bilinen zani kadınlardır; devai: Nefislerine erkekleri davet eden ve fesadı bilinen kadınlardır; begâyâ: Zina ile ma'ruf olanlar (fahişeler); zevatu'l-ezvac: Sünnete uygun olmayan şekilde boşanmış olanlar"[168]. Burada evlilerin zikredilmemesi dikkat çekicidir. Esasen mut'a yapacağı kadının evli bir kadın olduğundan şüphelenip, tahkik edince evli çıktığını, bu durumda ne yapması gerektiğini soran kimseye, Ebu Abdillah: "Niye araştırıyorsun?" cevabını vererek evliyle de mut'aya gözyumucu bir cevap verir[169]. Meselede temel prensip, kadının evli olup olmadığını araştırmamaktır[170]. Ebu Abdillah: "Kadının evli olup olmadığını sorman gerekmez. Sana düşen, nefsi hususunda kadının beyanını tasdik etmektir" der[171]. Buna rağmen, bir başka tezada yer verir ve "mut'a yapılacak kadında iffet arar, güzel bile olsa zaniye ile mut'a yapılamaz" der[172]. Ebu Abdillah'ın mut'a üzerine bir soruya cevap sadedinde "Helaldir, ancak afife kadınla nikahlan, Allah Teala hazretleri (mü'minleri tarif ederken): "Onlar ki ferclerini muhafaza ederler..." (Mü'minûn 5) buyurmuştur. Dirhemin hususunda itimadın olmayan yere fercini koyma" dediğini görürüz[173]. Şiî kaynaklarda bu hususta kesin bir hüküm yok. Nitekim bazı rivayetlerde sadece iffet değil, iman da aranır, mü'mine ile mut'anın mümkün olduğu, diğer bazılarında Yahudi ve Hıristiyanlarla da caiz olacağı, Mecusilerle caiz olmayacağı, ama bulunmamaları halinde Mecusi ile caiz olacağı ifade edilir[174]. Mut'a nikahına bir hayız dönemi, 45 gün (ve bazılarına göre 4 ay 10 gün)[175] gibi bir iddet tanımaları[176], bir başka tezad olmaktadır. Gizlilik içinde mut'a yapan evli kadın mı iddete riayet edecek?Bir rivayette mut'a yapılmayacaklar arasında zevatu'l-ezvac (kocalılar) da zikredilir, ancak bunun tarifi de yapılır: "Sünnete uymaz tarzda boşananlar"[177].

[152] Mesela Tûsi'nin Tehzibu'l-ahkam'ında 32 sayfalık 57, 240-272 arası); İstibsar'da 14 sayfa (3, 141, 155 arası); Kuleynî'nin Fürû'da 20 sayfa (5, 448-468 arası) rivayet hep mut'a nikahı üzerinedir.
[153] Küleynî, el-Fürû 5, 455.
[154] Tusi İstibsar 3, 151; Küleynî, Fürû 5, 455
[155] Tusi, İstibsar 3, 147, 151; Furû 5, 460.
[156] Tusi, İstibsar 3, 147.
[157] Tusi, İstibsar 3, 149
[158] Tusi, İstibsar 3, 149; Küleynî, fürû 5, 457
[159] Azimabadi, Avnu'l-Mabud 11, 306. Fetâvâyı Kadıhan 1, 334
[160] Kuleynî, Furû 5, 387.
[161] Tusi, İstibsar, 148-149.
[162] Kuleyni, Furu 5, 452.
[163] Kumi, Men la yahdarahu'l Fakih 3, 296
[164] Şiîler, "aleyhisselam" ifadesini alimleri için kullanırlar. Sünnîler bunu sadece peygamberlere kullanırlar.
[165] Kuleyni, Furu 45, 460
[166] Tusi, İstibsar 3, 143
[167] Tusi, İstibsar 3, 142, 168.
[168] İstibsar 3, 143; Menla 3, 292. Zevatu'l-Ezvac tabiri ibare yönüyle "kocaları olan kadınlar" manasını ifade eder ise de, rivayetin metninde, yukarıda kaydettiğimiz manada açıklanır: قُلْتُ: فَذَواتِ اَْزْوَاجِ؟ قَالَ: الْمُطَلَّقَات عَلَى غَيْرِ السُّنَّةِ
Tercümesi: "Dedim ki: Zevatü'l-Ezvac ne demektir? Dedi ki: Sünnete uygun olmayan bir tarzda boşanan kadınlardır."
[169] Tusi, Tehzibu'l-Ahkam 7, 453, 454
[170] A.g.e, 7, 252.
[171] Kuleyni Furu 5, 462.
[172] Tusi, İstibsar 3, 143.
[173] A.e., 3, 142
[174] İstibsar, 3, 144.
[175] Kumi, Men la Yahdarahu'l-Fakih 3, 296.
[176] Kuleyni, Furu 5 455.
[177] Tusi, Tehzib 7, 252.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın