İlim Bölümü

İLİM[1] BÖLÜMÜ

كِتَابُ الْعِلْمِ

-2﴿ مَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ
“Kim söylemediğim bir sözü bana atfederse,[2] cehennemdeki yerine hazırlansın”

Suyûtî (Ö. 911/1505) “el-Ezhâr”da ilk olarak bu hadisi şu yollardan getirmiştir:

1. Hz. Ali,[3]

2. Ebu Hureyre,[4]

3. Enes b. Mâlik,[5]

4. Muğire b. Şu’be,[6]

5. Zübeyr b. Avâm,[7]

6. Seleme ibnu'l-Ekva’,[8]

7. Abdullah ibn Amr,[9]

8. Abdullah ibn Mes’ud,[10]

9. Câbir b. Abdullah,[11]

10. Ebu Katâde,[12]

11. Ebu Saîd el-Hudrî,[13]

12. Affân b. Hubeyb,[14]

13. Hz. Ömer,[15]

14. Hz. Osman,[16]

15. Halid b. Urfuta,[17]

16. Zeyd b. Erkam,[18]

17. Abdullah ibn Ömer,[19]

18. Ukbe b. Âmir,[20]

19. Kays b. Sa’d b. Ubâde,[21]

20. Muaviye,[22]

21. Ebu Musa el-Gafikî,[23]

22. Hz. Ebu Bekr,[24]

23. Talha b. Ubeydullah,[25]

24. Evs b. Evs,[26]

25. Berâ b. Âzib,[27]

26. Huzeyfe ibnu'l-Yemân,[28]

27. Rafi’ b. Hadîc,[29]

28. Saîb b. Yezîd,[30]

29. Saîd b. Midhâs,[31]

30. Selmân el-Fârisî,[32]

31. Süheyb,[33]

32. Abdullah ibn Abbâs,[34]

33. Utbe b. Gazvân,[35]

34. Urs b. Amire,[36]

35. Ammâr b. Yâsir,[37]

36. Amr b. Hureys,[38]

37. Amr b. Abese,[39]

38. Amr b. Mürre,[40]

39. Muâz b. Cebel,[41]

40. Nübeyt b. Şerît,[42]

41. Ya’lâ b. Mürre,[43]

42. Ebu Ümâme,[44]

43. Ebu Musa el-Eş’arî,[45]

44. Ebu Meymûne el-Kürdî,[46]

45. Ebu Karsafe,[47]

46. (Ebu Malik el-Eşcaî’nin babası) Târık b. Eşyeme,[48]

47. Saîd b. Zeyd,[49]

48. İmrân b. İbn Husayn,[50]

49. Abdullah ibn Zübeyr,[51]

50. Yezîd b. Esed,[52]

51. Ebu Ramse,

52. Ebu Rafi’,[53]

53 Ümmü Eymen,[54]

54. Câbir b. Habis,[55]

55. Selmân b. Hâlid,[56]

56. Abdullah b. Zağb,[57]

57. Üsâme b. Zeyd,[58]

58. Abdullah b. Ebi Evfâ,[59]

59. Büreyde,

60. Sefîne,

61. Vâsile ibnu'l-Eska’,[60]

62. Ebu Ubeyde ibnu'l-Cerrâh,[61]

63. Sa’d b. Ebi Vakkâs,[62]

64. Huzeyfe b. Useyd,[63]

65. Zeyd b. Sâbit,[64]

66. Ka’b b. Kutbe,[65]

67. Muaviye b. Hayde,

68. Münakka’ et-Temîmi,[66]

69. Ebu Kebşe el-Enmârî,[67]

70. Ebu’l-Uşrâ’nın babası,[68]

71. Ebu Zerr,[69]

72. Hz. Aişe.[70]

Toplam, 72 kişi.

Suyûtî (ö. 911/1505) devamla der ki: “Bu hadisin ravileri arasında yer alanlardan biri de, Abdurrahman b. Avf’dır.

İbnü’l-Cevzî’de dedi ki: Bu konudaki Abdurrahman b. Avf hadisi, Amr b. Avf hadisi ile Ebu’l-Hamrâ hadisi bana ulaşmamıştır.”

Hadisi rivayet edenlerin sayısı, bu üç kişiyle birlikte, 75’e ulaşmıştır.

Derim ki: Bu raviler, “Takrîb”de de belli bir usûle göre yol izlemektedir; hadisi rivayet eden raviler, alfabetik harf sırasına göredüzenlenip sayılsa, bu sayı, Aşere-i Mübeşşere dışında 65’dir. Aşere-i Mübeşşere ile birlikte bu sayı, -belirttiğimiz- 75 sayısına ulaşmaktadır.

Bir çok hadis alimi, bu hadisi rivayet eden ravilerin içerisine “daha başkaları” ifadesini ilave etmişlerdir. Bununla ilgili olarak (Zebîdî’nin) “Şerhu’l-İhyâ”[71] adlı eserine bakabilirsiniz.

(Bazı alimler) derler ki: Buhârî, bu hadisi, ‘İlm’ (İlim Bölümün)de; 1. Hz. Ali, 2. Zübeyr b. Avâm, 3. Enes b. Mâlik, 4. Seleme ibnu'l-Ekva’, 5. Ebu Hureyre’den rivayet etmiştir.

‘Cenâiz’ (Cenazeler Bölümün)de ise; 6. Muğîre b. Şu’be’den rivayet etmiştir.

‘Ahbâru Beni İsrâil’ (İsrail oğullarının Haberleri Bölümün)de ise; 7. Abdulah ibn Amr b. el-Âs’tan rivayet etmiştir.

‘Menâkibu Kureyş’ (Kureyş Kabilesinin Menkibeleri Bölümün)de; 8. Vâsile ibnu'l-Eska’dan rivayet etmiştir. Fakat bu hadis, (burada) açık bir şekilde “Cehennem ateşiyle” korkutma lafzıyla geçmemektedir.

Müslim ise, bu hadisi; 1. Hz. Ali, 2. Enes, 3. Ebu Hureyre, 4. Muğîre b. Şu’be’den gelen hadisleri rivayet etmede Buhârî ile görüş birliği içerisindedir.

Yine Müslim, bu hadisi; 9. Ebu Saîd el-Hudrî’den de rivayet etmiştir.

Yine bu hadis, Buhârî ile Müslim(in rivayet ettikleri yolların) dışında; 10. Hz. Osmân, 11. Abdullah ibn Mes’ud, 12. Abdullah ibn Ömer, 13. Katâde, 14. Câbir, 15. Zeyd b. Erkâm’dan da “sahih” bir şekilde gelmiştir.

Yine bu hadis, “hasen sened”lerle; 1. Talha b. Ubeydullah, 2. Saîd b. Zeyd, 3. Ebu Ubeyde ibnu'l-Cerrâh, 4. Sa’d b. Ebi Vakkâs, 5. Muâz b. Cebel, 6. Ukbe b. Âmir, 7. İmrân b. Husayn, 8. Abdullah ibn Abbâs, 9. Selmân el-Fârisî, 9. Muaviye, 10. Râfi’ b. Hadîc, 11. Târık el-Eşcaî, 12. Saîb b. Yezîd, 13. Hâlid b. Urfuta, 14. Ebu Ümâme, 15. Ebu Karsafe, 16. Ebu Musa el-Ğâfikî, 17. Hz. Aişe yolundan gelmiştir.

(Sahih ve Hasen yollarla ismini belirttiğimiz raviler,) sahabe’den 33 kişidir.

Yine bu hadis, bir çokları tarafından, “zayıf mutemâsek”[72] senedlerle 50 kadar benzer kimseden getirilmiştir.

Yine bu hadis, daha başkaları tarafından, “sakıt”[73] senedlerle 20 kadar benzer kimseden de getirilmiştir.

Hafız İbn Hacer (ö. 852/1447), bu hadisin geliş yollarını, büyük bir cüz’ de toplamıştır.

(Hafız İbn Hacer’den) önce hadis hafızı bir topluluk da, bu hadisin geliş yollarını toplamaya özen göstermiştir. Bunların ilki, Ali b. el-Medînî (ö. 234/ 848)’dir.

Ya’kûb b. Şeybe’de (bu hadisin geliş yollarını toplamada), Ali b. el-Medînî’ye uyup der ki: “Bu hadis, Hicazlı alimler ile bir çok alimlere göre, sahabeden 20 şekilde rivayet edilmiştir.”

Yine ayrıca (bu hadisin geliş yollarını) İbrahim el-Harbî ile Ebu Bekr el-Bezzâr (ö. 292/904)’da (toplamıştır). Bunların her ikisi de der ki: “Bu hadis, 40 sahabeden (farklı şekillerde) gelmiştir.”

Bu hadisin geliş yollarını, bu asırda ise, Ebu Muhammed Yahya b. Muhammed ibn Saîd’de toplayıp buna az miktarda ilavede bulunmuştur.

İmam Şâfiî’nin “Risâle” adlı kitabının şarihi Ebu Bekr es-Sayrafî (ö. 330/941)’de, bu hadisin geliş yolları ile ilgili olarak şöyle der: “Taberânî’de bu hadisin geliş yollarını toplayıp buna az miktarda ilavede bulunmuştur.”

Bazı Nisaburlu alimler de, bu hadislerin tahricini yapıp bu hadislere az miktarda ilave yapmışlardır.

İbnü’l-Cevzî (ö. 597/1200)’de, bu hadisin geliş yollarını, “Mevzuât” adlı kitabının birinci nüshasının ‘Mukaddime’ kısmındatoplayıp hadisin ravilerini, 61 sahabiye ulaştırmıştır. Birincisinden daha uzun olan ikinci nüshada ise hadisin ravilerini, 90’ı geçirtmiştir.

İbn Dihye (ö. 633/1235)’de, hadisin ravilerinin bu kadar sayıya ulaştığını açık bir şekilde belirtmiştir.

(İbn Hacer ise,) İbn Dihye’nin bu sözünü, “Fethu’l-Bârî”de nakletmiştir. Sehavî (ö. 902/1496)’de bu görüşe katılmıştır.

Münâvî (ö. 1031/1622)’nin, İbn Dihye’den yaptığı nakilde ise; bu hadisin, 400 kadar yoldan geldiği belirtilmektedir. Fakat bunun, bir yorumunun yapılması gerekmektedir.

Ebu Musa el-Medînî (ö. 581/1185)’de der ki: “Bu hadisi, sahabeden 100 kadar kimse rivayet etmiştir.”

Daha sonra, bu hadisleri, Mizzî diye bilinen Ebu’l-Haccâc Yusûf b. Halîl ed-Dimeşkî (ö. 742/1341) ile Ebu Ali el-Bekrî adında aynı çağda yaşamış iki hadis hafızı toplamıştır. Bu sebeple de her biri için, (bu konuda) diğerinin yanında bulunmayan (geliş yolları bir araya gelmiştir).

Bütün bu hadislerin hepsi; sahih, hasen, zayıf ve sakıt şeklinde de belirttiğimiz gibi, 100 kadar sahabiden rivayet edilmiş olmasıdır.

Bu hadislerin hepsinde, (Cehennem ateşi ile ilgili) bu “özel korkutma”, kayıtlanmaksızın, Hz. Peygamber (s.a.v)’in üzerine yalan söz söylemenin mutlak kötülüğü söz konusu edilmiştir.”

Irâkî (ö. 805/1402) “Elfiyye”[74] adlı kitabında belirttiğine göre; bu hadisin, sahabeden olan ravileri(nin sayısı), 100’ü geçmiştir.

(Sehâvî’de) “Fethu’l-Muğîs”de[75] konu ile ilgili olarak ise şöyle der: “Bu (hadisin geliş yolu ile ilgili) sayı, 102’dir.”

Der ki: “Bu, onların yanında bulunan toplu sayıdır.”

Nevevî (ö. 676/1277)’de, Müslim’in “Sahih” adlı kitabına yazdığı şerhin[76] ‘mukaddime’ bahsinde belirttiğine göre; bazı hadis alimleri, bu hadisi, 200 sahabiden rivayet etmiştir.

(Sehâvî’de) “Fethu’l-Muğîs”de der ki: “Musannıf Irâkî, bu hadisin, bu kadar yoldan gelişini uzak görmüştür.

Bir çok hadisçi de, bu hadisleri; ﴿ مَنْ حَدَّثَ عَنِّي بِحَدِيثٍ يُرَى أَنَّهُ كَذِبٌ فَهُوَ أَحَدُ الْكَاذِبِينَ ﴾ “Kim yalan olduğu zannedilen bir sözü, benden (olmak) üzere rivayet ederse, kendisi de yalancılardan biridir”[77] hadisi ile bunun gibi hadisleri, “mutlak yalan söz söyleme”[78] şeklinde yorumlamış-lardır. Fakat belki de bu hadisin geliş yolları, hocamız (Irâkî’n)inde söylediği gibi, 100’ü geçmiştir.”

Hafız Burhaneddin el-Halebî (ö. 841/1437) “Keşfu’l-Hasîs ammen rumiye bi vad’i’l-Hadîs” de der ki: “Hocamız hafız Irâkî dedi ki: ‘Ben, bu hadisin, 200 sahabiden rivayet edilmiş olması ile ilgili sözün, gerçekten, uzak olduğunu görüyorum.’

Yine hocamız, İbnu’s-Salâh’ın (hadis usûlü ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın