Zekât Mevzuu Ticaret Mallarının Nitelikleri

2- Zekât Mevzuu Ticaret Mallarının Nitelikleri:

Genel Şartlar:

Tam Mülkiyet:

Ticaret mallarının zekâta tâbi olması için, onların tam mülkiyetle elde bulunması gerekir. Emanet, vedi'a, rehin gibi tam mülkiyet anlamı ifade etmeyen mallar zekâta tâbi olmaz.

Nisap:

Miktarı: [765]

a) Hanefî Mezhebine göre, ticaret mallarının nisabı, altın ve gümüş nisaplarından birine göre düzenlenir. Değeri, altın veya gümüşten hangisinin değerine ulaşırsa ulaşsın, ticaret mallarına zekât farz olur. Bu sebeple, ticaret mallan, gümüşe göre nisabı doldurduğu halde, altına göre doldurmazsa, nisap gümüşe göre hesaplanarak zekât ödenir.

Ebu Hanife'den fakirlere daha faydalı olan, Ebu Yusuf’tan satın aldıysa mübadele aracı altın veya gümüşse bununla, bunlardan biri değilse, msl., trampa yoluyla veya hibe gibi karşılıksız almışsa, o yerde çok kullanılan nakit; Muhammed'den her durumda o yerde çok kullanılan nakit nisabına göre düzenleneceği görüşleri de nakledilir.

b) UM'e göre de, nisap altın veya gümüşe göre düzenlenir; yalnızca Hanbelî Mezhebine göre, fakirlere daha faydalı olan nisap uygulanır.

c) Çağdaş hukukçulardan Muhammed Ebu Zehra ve Yusuf Kardavî 'ye göre, ticaret mallarının nisap miktarı, altın nisabına göre düzenlenir. Libya Zekât Kanunu (m. 6), 1986 tarihli Sudan Zekât Kanunu (m. 13, 14, 15), 1948 tarihli Mısır zekât kanunu tasarısı ile Osman Huseyn Abdullah'ın hazırladığı zekât kanunu tasarısı (m. 11/1) da bu görüşü almışlardır.

1948 tarihli Mısır zekât kanunu tasarısına göre nisap, oniki cüneyhtir. [766]

Hesaplanması:

1) Sene başında nisaba ulaşan ticaret mallarının zekâtı için sene sonundaki piyasa değerine göre hesaplama yapılır. Sene içindeki artışlar ve eksilmeler nisaba tesir etmezken, sene sonundaki eksilme halinde, mal zekâta tâbi olmaz. Zira aslolan, ticaret malının artmasıdır; ticaret yapmanın amacı da budur. Ayrıca, ticaret yapılan yer ile ticaret için gerekli terazi, masa vb.'leri aslî ihtiyaç olup, nisaba katılmaz. [767]

2) Ticaret mallarının sene sonundaki değerleri, bulundukları yerdeki piyasaya göre düzenlenir. [768] 1983-1984 tarihli Mısır zekât kanunu tasarısı (m. 5, 6) da bu görüşü almıştır. [769]

3) Ticaret için elde bulunan hayvanların da nisabı, sayıya veya sâime olmalarına göre değil, piyasa değerlerine göre hesaplanır.

4) Nisap, her çeşit ticaret malının tümünün toplam değeri üzerinden yapılır. ÜM'e göre, yıl sonunda malın değerine, o yılın getirdiği kâr da eklenir, yani hem yıl sonundaki malvarlığı, hem de bir yıl boyunca getirdiği kâr ve artış, msl. hibe ve miras yollarıyla malın çoğalması gözönüne alınarak nisap hesabı yapılır. Fakat kâr yıl içinde harcanmışsa, yıl sonunda elde olanın zekâtını ödemek gerekir. [770]

Hanbelî Mezhebine göre, kâr getiren malın toplam değeri nisabı dolduruyorsa, kâr bu mala eklenir, bulmuyorsa eklenmez; bu ikisi birlikte nisabı dolduruyorsa, takvim yılı bu tarihten itibaren başlar. [771]

5) Gümrükteki ticarî eşya vergisi, müslümanlar için, Cumhur'a (Enes b. Malik, el-Hasenu'1-Basri, Nehaî, Şa'bî, Ebu Ca'fer el-Bakır, ve Ebu Ubeyd'e) göre zekâttan, gayrimüslimler için fey'den sayılır; Meymun b. Mihan'a göre yeniden zekât ödenir. [772] Cumhur'un görüşü çifte zekâta meydan vermediği için, tercih edilmelidir.

6) Ticaret mâlları, sene içinde kendi cinsinden veya o cinsten olmayan başka bir malla satın alma gibi bir işlemle değiştirilecek olsa, takvim yılı yeniden hesaplanmayacağı gibi, nisabı da eski mala göre değil, yeniye göre yapılır, nakitlerde de hüküm böyledir. [773]

7) Ticarî borçların matrahtan düşüp düşmeyeceği tartışmalıdır: [774]

a) Cumhur'a ve bir görüşünde Şafiî Mezhebine göre, ticarî borçlar, matrahtan düşülür. Kalan nisabı bulursa zekâtı ödenir.

b) Bir kavlinde -ki azhar görüşüdür- eş-Şafiî'ye göre, ticarî borç, ticaret malları matrahından düşülmez.

Bu görüşlerden tercih edilen birincisi ışığında, devletten veya başka yerden belli bir süre içinde taksitle ödenmek üzere ticarî kredi alınırsa, sadece zekât yılı içinde ödenecek borç miktarı matrahtan düşülür.

8) Osman Huseyn Abdullah'ın hazırladığı zekât kanunu tasarısına göre (m. 11/1), nisap hesaplanırken, ticaret mallarının değerine, ticarete ayrılmış nakit ve tasarruflar ile tahsili umulan alacaklar da eklenir.

Artıcı Olma (Nema):

Ticaret malları artıcılık vasfını taşıyan en önemli mallardandır; bu sebeple, zekâta tabidirler.

Günümüzde, üzerinde ziraat yapılmayan ve arsa denen taşınmazlar da takdirî artıcılık vasfı taşır; hatta bu çeşit varlığı olanlar, normal olarak zengin sayılır. Bu gibi özellikleri dikkate alınarak -üzerinde ziraat yapılmasa bile- arsaların değeri üzerinden zekât ödenmesi gerekir; arsaların üzerinde ziraat yapılıyorsa, bu durumda sadece elde edilen ürünler ziraî mahsuller statüsüne tâbi olurlar.

Havelân-ı Havl:

Ticaret malının zekâta tâbi olması için üzerinden bir kamerî yıl geçmesi gerekir: [775]

[765] Bilmen, HFK, c. IV, s. 93; Cezîrî, Fame, c. T, s. 607, 610; Ebu Zehra, İslâm'da Sosyal Dayanışması, s. 165; Kardavî, FZ, c. I, s. 329; Kâsânî, BS, c. II, s. 20-21; Sıddıki, age, s. 61; Şohhate, Fıkhu'l-İbûdât, s. 121.

[766] Abdullah, Zekât, s. 81.

[767] LZK, m. 6. Bilmen, Büyük İslâm İlmihali, s. 343; Bilmen, HFK, c. IV, s. 93; Cezîrî, Fame, c. I, s. 607-610; Kardavî, FZ, c. I, s. 335; Serahsî, age, c. II, s. 198.

[768] Bilmen, Büyük İslâm İlmihali, s. 343; Cezîrî, Fame, c. I, s. 607.

[769] Abdullah, Zekât, s. 71.

[770] LZK, m. 6.

[771] Cezîrî, Fame, c. I, s. 610, 611.

[772] Bilmen, HFK, c. IV, s. 96; Hamidullah, İslâm'da Devlet İdaresi, s. 117;Karaman, age, c. I, s. 154; Kardavî, FZ, c. I, s. 645.

[773] Tahâvî, Muhtasar, s. 51. Ayrıca bkz. yukarıda 25 5 2 2 1.

[774] Ebu Ubeyd, Emval, s. 431, no: 1184; İbn Kudame, Mugnî, c. III, s. 44; Kâsânî,BS, c. II, s. 6; Mergınânî, age, c. I, s. 96.

[775] Cezîrî, Fame, c. I, s. 607.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın