Zekât Hukunun Kaynakları Uygulanması Ve Yorumu

3. Zekât Hukunun Kaynakları, Uygulanması Ve Yorumu: [17]

Şeklî hukuk (yürürlük) kaynaklarından naslar (âyet ve hadisler) ve kanunlar (ki bunlar kanunî hukuku meydana getirirler); doktrin kaynaklarını meydana getiren ve içtihadı hukuk olarak isimlendirilen icma, kıyas, ashabın ve hukukçuların görüşleri ve diğer hukuk kaynakları (meselâ örfi hukuk) -tüm hukuk kollarında olduğu gibi- Zekât Hukuku içinde de başlıca kaynaklardır.

Bu kaynaklardan naslar ve kanunlar, bağlayıcı kaynakların başlıcalarıdır. Bu arada zekâtla ilgili yargı ictihadları da bağlayıcı niteliktedir. Doktrin kaynakları içinde yer alan icma, kıyas gibi kaynakların bağlayıcılığı fıkıh usulündeki tartışmalar çerçevesindedir. Yeri geldikçe bu tür kaynaklara işaret edilecektir.

Sayılan kaynaklar hemen bütünüyle, doktrin kaynakları içinde yer almışlardır. Genel tefsirler ve hadis eserleri, ahkâm âyet ve hadisleri ile bunların şerhleri ve tefsirleri, genel fıkıh eserleri, malî hukuk ve bu arada zekât hukukuyla -şu ya da bu şekilde-ilgili eserler içinde bütün bunlar hep birlikte sıralanmıştır.

Zekât konusunda çağdaş bazı kanunlaştırma çalışmaları, çeşitli ülkelerin millî hukuklarında yer almaktadır. [18]

Zekâtla ilgili kanunlaştırma çalışmalarından olan Libya Zekât Kanunu (LZK) ile Suudi Arabistan Zekât Kanununun yanısıra, kanunlaşmayan veya kanunlaşma yolunda bazı tasarılar bulunmaktadır.

Abdulkerim Zeydan'ın zikrettiğine göre, [19] Suudi Arabistan'da zekâtla ilgili bir kanun yapılmıştır. Bu kanunu temin edemediğimizden şimdilik inceleme imkânımız bulunmamaktadır. Aslında Suudî Arabistan'da zekâtla ilgili ferman, emir ve talimatlar çok daha önceki tarihe aittir. Bunların ilki 06.08.1370/13.05.1951 tarihli Zekât Farizası Uygulama Talimatnamesi (el-Lâihatu't-Tenfiziyye li-Farîdati'z-Zekât)dır. Bu talimatname, zekâtın tarh, tahakkuk ve tahsili, zekât beyanı- ve itirazlarla ilgili hükümleri içine alır. Uygulama sırasında bazı önemli değişiklikler de yapılmıştır. [20]

47 maddeden oluşan 9 Ramazan 1311/28 Ekim 1971 tarih ve 89 sayılı Libya Zekât Kanunu [21] şu sistematiğe sahiptir:

Birinci Bab: Zekât Hükümleri (1-24),

İkinci Bab: Zekâtın Tarh ve Tahsili (25-35),

Üçüncü Bab: Zekât Cezaları (36-38),

Dördüncü Bab: Çeşitli Hükümler (39-37).

Bu kanunun uygulanması amacıyla, 30 maddelik bir uygulama talimatnamesi de çıkarılmıştır. [22] Ayrıca Maliye Bakanlığı'na bağlı Zekât İdaresi Genel Müdürlüğü kurulmuş; kanunun birinci babındaki (zekâtın konusu, matrahı ve miktarıyla ilgili) hükümlerin yorumlanması ve ayrıntılı hükümlerin konması Adalet Bakanlığı bünyesindeki din bilginleri ve hukuçulardan oluşan danışma kurulunun kararına uyarak Adalet Bakanı'nın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu'na; Kanun, Talimatname ve Bakanlar Kurulu kararlarına göre uygulama da sözü edilen genel müdürlüğe bırakılmıştır (LZK, m.24). [23] Bu kanunda, genellikle Maliki Mezhebinin görüşleri tercih edilmiştir.

Öte yandan, 1947 yılında, Prof. Muhammed Ebu Zehra başkanlığında toplanan ilmî komisyon, Birleşik Arap Cumhuriyeti (Mısır-Suriye)’nde uygulamak üzere, zekât hukukuyla ilgili olarak sekiz maddelik bir kanun tasarısını Mısır parlamentosuna sunmuştur. [24] Bu tasarı, Mısır meclis üyesi İmam Vâkıd tarafından meclise sunulmuştur. Tasarıyı hazırlayanlar, Kahire Üniversitesi Hukuk Fakültesi profesörlerinden Muhammed Ebu Zehra başkanlığında, Ezher Üniversitesinde hocalık yapan Salih Bukeyr, et-Tabîb en-Neccar ve Mansur Receb'ten kurulu komisyondur. Çok kısa olan bu kanun, müslim-gayrimüslim, Mısır'lı-yabancı ayırımı yapmamıştır. Bu tasarıda, yeni ortaya çıkan artıcı mallar ve gelirler de zekâta tâbi tutulmuştur. [25]

Yine Mısır'da 1983-1984 yıllarında halk meclisinde İslâm şeriat hükümlerini kanunlaştırma komisyonuna bağlı malî ve ekonomik işler alt komisyonunca hazırlanan bir tasarı daha vardır. [26]

Zekâtın teorik ve pratik yönlerinde uzman olan, Libya Zekât Kanunu'nun hazırlanışında ve uygulanışında katkısı bulunan Osman Huseyn Abdullah'ın, Libya Zekât Kanunu ile Mısır'da hazırlanan yukarıda sözünü ettiğimiz iki tasarıdan esinlenerek ve yararlanarak hazırladığı kanun tasarısını, bir bütün halinde ekte sunacağız.

Pakistan'da da zekâtın kanunlaştırılmasıyla ilgili çalışmalar yapıldığını gözlemekteyiz. Bunlar arasında, meselâ 1954 yılında bir komisyonun zekât hakkında bir rapor hazırladığını ve bu raporda fakirlere ihtiyarî olarak dağıtılması dışında, uzun zamandır tatbikattan kalkmış olan İslâmî zekâtın, yeniden ihdasını teklif ettiğini görmekteyiz. [27]

Sudan Demokratik Cumhuriyeti'nde 1984'te 3 sayılı Zekât ve Vergiler Kanunu çıkarılmıştır. Organizasyon ve uygulama hataları yüzünden bu kanun kaldırılıp, geçici askerî konsey tarafından 24 Nisan 1986 tarihli yeni Zekât ve Vergiler Kanunu kabul edilmiştir. [28]

Kuveyt'te de 1982 tarihli ve 5 numaralı Zekât Fonu Kanunu kabul edilmiştir. Bu kanuna göre, zekât, zorunlu değil, gönüllü olarak ilgili fona ödenir. [29] Cezayir, İran ve Malezya gibi bazı İslâm ülkelerinde de zekât mevzuatıyla ilgili çalışmalar muhtemelen vardır.

Zekâtın günümüz şartlarında gösterdiği bu gelişme ve taşıdığı önem, millî zekât kanunları arasında olduğu kadar, her ülkedeki benzer alanı düzenleyen kanunlar ve düzenlemeler arasında ahenkleştirme çalışmalarını da zorunlu kılmaktadır. Böyle bir ahenkleştirmenin gerçekleşmesi, kuşkusuz, zekâtla ilgili teorik gelişmelerin, mevzuat çalışmalarının ve pratikteki başarılı veya başarısız durumların yakından izlenmesini ve değerlendirilmesini, bu alanda sıkı bir iletişim ağı kurulmasını gerektirir.

Zekâtla ilgili ilmî çalışmalar, özellikle son zamanlarda oğunlaşmış bulunmaktadır. Bu konuda, Liva'u'l-İslâm dergisinin 950 kolleksiyonundaki makalesi, İslâm'da Sosyal Dayanışma ve Tanzimu'l-İslâm li’l-Muctema' adlı çalışmalarıyla Muhammed Ebu Zehra; Liva'u'l-İslâm 1950 kolleksiyonundaki çalışmasıyla Abdulvehhab Hallâf; el-Mevâridu'l-Mâliyye fi'l-İslâm adlı çalışmasıyla Abdurrahman Hasen; bu üçünün Arap Birliği Teşkilatının 1962 yılındaki toplantısına sundukları rapor; İbrahim Fuad'ın el-Mevaridu'l-Maliyye fi'l-İslâm adlı eseri; Yusuf el-Kardavî'nin Fıkhu'z-Zekât (FZ) adındaki değerli çalışması; Mahmud Şeltut'un el-Fetava ve el-İslâm Akide ve Şeria çalışmaları nemli yer tutar. Ülkemiz açısından Salih Tuğ'un İslâm Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı adlı doktora çalışması; Mehmet Erkal'ın İslam Vergi Hukuku (Hulefa-i Raşidîn ve Emevîler fevri) adlı doktora çalışması; Yunus Vehbi Yavuz'un İslâm'da Zekât Müessesesi adlı eseri; Faruk Beşer'in İslam'da Sosyal Güvenlik adlı doktora çalışması; S. A. Sıddıki'nin İslâm Devletinde Malî Yapı adlı eseri; Muhammed Hamidullah’ın serleri; M. A. Mannan’ın İslâm Ekonomisi ve Mahmud Ahmed'in İslâm İktisadı adlı eserleri üzerinde dikkatle durulmaya değer niteliktedirler. Şunu hemen belirtelim ki, zekâtın modern temeliyle ilgili açıklamalar hemen bütünüyle M. Ebu Zehre, A. Hallaf, A. Casen, M. Hamidullah, M. Şeltut, Yusuf el-Kardavî ve İbrahim Fuad'a dayandırılmaktadır. [30]

Konunun çağdaş hayat açısından ilmî önemi, birçok araştırıcının dikkatini çekmiş, ancak ilk kez Mahmud Ebu's-Su’ud, el-Muslimun dergisinin muhtelif sayılarında buna yer ermiştir. Bundan sonra Mısır Vakıflar Bakanlığı İslâmi İşler Yüksek Kurulu, içlerinde Zekât'ın da yer aldığı çeşitli İslâmî konularda araştırma yarışması düzenlemiştir. Daha sonra, 963 yılında, kırkı aşkın İslâm ülkesi temsilcilerinin katıldığı İslâm Araştırmaları Kurumu (İAK) 1. Kongresi'nde alınan ararlardan birisi de, gelecek çalışma döneminde, İslâm iktisadının çeşitli konularında, -çağdaş problemler de dikkate alınarak- araştırmalar yapılmasıdır[31].

Zekâtın ilmî bir şekilde incelenmesi, çeşitli toplantılarda müstakillen ele alınmak suretiyle gündemde daha fazla yer işgal etmektedir. Bu maksatla, çeşitli kuruluşlarca bazı toplantılar da düzenlenmiştir.

Kuveyt'teki Zekât Fonu Kurumu (Mu'esseset-Beyti'z-Zekât) tarafından, 29 Recep - 1 Şaban 1404/30.04.1984 - 02.05.1984 tarihleri arasında Birinci Zekât Konferansı (Mu'temeru'z-Zekâti'1-Evvel) düzenlenmiş ve bu çalışmaya sunulan bildiriler yayımlanmıştır. [32]

Kahire'de 14-16.03.1409/25-27.10.1988'de Milletlerarası Şer'î Zekât Kurulu (el-Hey'etu'ş-Şer'iyetu'1-Âlemiyye li'z-Zekât) tarafından Zekâtın Çağdaş Meseleleri Birinci Toplantısı (en-Nedvetu'1-Ûlâ li-Kadâyâ'z-Zekâti'1-Muâsıra) düzenlenmiş ve bu toplantıya sunulan bildiriler yayımlanmıştır. [33] Aynı kuruluş, ikinci toplantıyı Zilkade 1409/Haziran 1989'da düzenlenmiştir.

Türkiye'de de İslâmî İlimler Araştırma Vakfı'nca, 1986 yılında Türkiye'de Zekât Potansiyeli adıyla bir ilmî toplantı düzenlenmiş, bu toplantıya sunulan bildiriler de yayımlanmıştır. [34]

Ayrıca, İslâm hukuku ve iktisadı konferanslarında da bazı bildiriler çeşitli açılardan zekât konusunu işlemektedirler. [35]

[18] Bu konuda bkz.,Ahmed Emin Hassan, "Bahsu'l-Cevânibi'l-Kanuniyye li-İnşni ve Tanzimi ve îdareti Mu'essesâti'z-Zekât ve Talbîkâtihâ'l-Ameliyyeti'l-Muâsıra”, Ebhâs ve A'mâlu Mu'temeri’z-Zekâti'l-Evvel, Kuveyt 1984, s. 93-172.

[19] Zeydan, İslâm Hukukuna Giriş, s. 35-36.

[20] Abdullah, Osman Hüseyn, ez-Zekât, s. 206-207. Ayrıca bkz., Bennâ, Mahmud Atıf, Nizûmu'z-Zekât ve'd-Darâib fi'l-Memleketi'l-Arabiyyeti's-Suûdıyye Riyad 1983.

[21] Kanunun metni ve gerekçesi için bkz. Arafe, ez-Zekât Fi'l-Cumhûriyyeti'l-Arabıyyeti'l-Lıbiyye, Trablus ty., s. 29-40, 41-52; tanıtılması için bkz. Sadak, Bekir, "Libya Cumhuriyeti Zekât. Müessesesini Kanunlaştırdı", Sönmez D Yıl 8, Sayı 74-75 (Kasım-Aralık 19...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın