Malda Zekât Dışında Haklar Yoktur

Malda Zekât Dışında Haklar Yoktur:

Hukukçuların bir kısmına -meselâ Dahhak'e-, özellikle sonraki hukukçulara göre, malda bulunan biricik hak zekâttır. Zekât ödendikten sonra mal temizlenir, zimmet borçtan kurtulur. Bununla birlikte mükellef dilerse nafile olarak malını harcayabilir.

Her iki grubun görüş ve delilleri incelendiğinde, ittifak ve ihtilaf noktalarını belirleyebiliriz:

1) İttifak Noktaları:

(a) Çocuklarının durumu iyi olduğu takdirde, muhtaç anne-babanın nafaka hakkı bulunmaktadır.

(b) Prensip olarak yakınların da nafaka hakkı bulunmaktadır, ancak nafakayı vacip kılacak yakınlar derecesi ihtilaflıdır.

(c) Yiyecek, giyecek, mesken vb. ihtiyaçlarla muztar duruma düşenlerin bu ihtiyaçlarının giderilmesi de ihtilafsızdır.

(d) Müslüman topluluğun başına gelen -düşman tehlikesi, müslümanların esir bulunması gibi- umumî belaların da üstlenilmesi gerekir. Şu halde, aslında ikinci görüştekiler de malda zekât dışında hak bulunduğunu kabul ederler. Amme menfaatinin gerektirmemesi, ihtiyaç duyulmamasına rağmen kendilerine ve çevresine rahat, idare ettiklerine baskı için vergi koyan zalim idarecilere kendi görüşlerinin basamak olması yolunu kapamak gayesiyle, bu görüşü benimsemişlerdir.

2) İhtilaf Noktaları:

Hasad zamanı ürünlerde, hayvanlarda hak bulunduğu, misafirin hakkı bulunduğu noktalarında, birinci görüştekiler malda vacip haklar görürken, ikinciler bunları -zaruret bulunmadıkça- mendup görür. Şüphesiz, sayılan bu haklar içinde fakirlerin ihtiyacının giderilmesi -birincilerin görüşünü İbn Hazm'ın belirttiği şekilde- en önemli yeri tutar.

Ayet ve hadislerin incelenmesi, şu sonuçları çıkarmayı gerektirir;

1) İslâm, -sayısız âyet ve hadislerle- sosyal dayanışmayı ve yardımlaşmayı mecburî kabul eder. Bu sebeple, kuvvetli zayıfı korumak, zengin fakirin elini tutmak, yakınlar aralarında bağlılık kurmak, komşular iyi geçinmek zorundadır. Bunları ihmal edenler, sağlam müslüman olamazlar. Bu yardımlaşma, dayanışma ve iyilikte bulunma emirleri, en azından toplumun her üyesinin kendisi ve ailesi için insan haysiyetine yakışır hayat seviyesinde bulunmasını gerektirir.

2) Zekât, malda her yıl -ihtiyacı giderilmek üzere fakir bulunsun bulunmasın- ödenmesi gereken bir borç olarak devam eder. Normal zamanlarda nisab miktarı mala sahip olanlar zekât dışında bir ödemede bulunmak zorunda değildirler. Zekâtı ödeyip borçtan ve malın kötülüğünü kendinden uzaklaştırdıktan sonra nafile harcamalarda bulunabilirler. Zekât gibi sabit olmayan, belli bir miktarı olmayıp, ihtiyaç ve hallere, zaman ve çevreye göre değişik geçicilik vasfı taşıyan hakların yerine getirilmesi farz-ı ayın değil, farz-ı kifayedir. Mükelleflerin dindarlığına bırakılan bu haklar, gereği gibi yerine getirilmez ve fertlerin ihtiyaçlarıyla ilgilenilmezse, devlet konuya el atarak geçicilik vasfı taşıyan ve Neva'ib denen vergiler koyar. Nitekim ferdin yakınında aç, çıplak veya muztar (zora düşmüş) biri bulununca, onun ihtiyacının giderilmesi, yakınında bulunan için farz-ı ayına dönüşür. Ancak, çağımızda olduğu gibi, fertlerin ihtiyaçları yaygınlaşıp arttığında devlet ve harcamaları da bütçeye ağır geldiğinde, devlet konuya el atarak çözüm bulmak zorundadır.

İbn Teymiyye, konuya büyük ve önemli bir açıklık kazandırmaktadır: “Malda, zekât dışında hak yoktur” demek, “Malda, mal olması sebebiyle zekâttan başka hak yoktur” manasına gelir. Yoksa “mal olma” dışındaki sebeplerle -meselâ akraba, karı, köle ve hayvanların nafakası, âkıleye diyetin yüklenmesi, borçların ödenmesi, nevaibi ödemek, açı doyurmak, çıplağı giydirmek vb. malî farzların farz-ı kifaye olarak yerine getirilmesi- olağanüstü ve geçici bazı durumlarda malda kimi haklar bulunduğu konusu, prensipte tartışmalı bile değildir. Bu gibi haklar, mal sebebiyle değil, geçici bir sebeple sabit olur, ancak mal, onların farz olma şartıdır. Nitekim hac için malî gücün yeterli olması da, buna benzer. Beden haccın farz olma sebebi ise, malî gücün yeterli olması da onun şartıdır. Zekâtta da mal, farz olma sebep ve şartıdır, hatta olduğu yerde hak sahibi bulunmayınca dahi, -Allah'ın farz kıldığı bir borç olduğundan- başka bir yere gönderilmesi gerekir.” [173]

[173] Bkz. aşağıda. 12.2.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın