Temel Gıda Ve Giyecek Maddeleri

Temel Gıda Ve Giyecek Maddeleri;

Bir müslüman, hem kendisinin, hem de çoluk-çocuğunun yıllık (bir görüşe göre aylık) yiyecek ve giyecek masrafları temel ihtiyaçtır. Elbisede -her mevsim için ve aşırı olmayan şekilde- sınır üç kattır. Ailenin her ferdi için normal olarak üç katlık elbise masrafı zekâttan istisna edilir. Bundan fazlası ise zekâta tâbidir. Yemekte de israf yapmadan ve haram masraflara girişmeden harcanan paralar buna girer.

Savaş Âleti:

Eski savaşlar ve savunmalar için silah vb. temel ihtiyaç maddelerini meydana getiriyordu. Günümüzde de silah, temel ihtiyaç maddelerinden sayılmalıdır.

Takdiri İhtiyaç Maddeleri:

Ev Eşyası

Hah, kilim, yemek odası takımı, misafir odası takımı ve her türlü elektrikli âletler, buzdolabı, çamaşır makinesi, radyo, televizyon vb. ev eşyası, lüks olmamak ve ihtiyaçtan fazla bulunmamak şartıyle zekâttan istisna edilir. Eğer lüks olursa, zekâtını ödemek şartıyle kullanılması yasak değildir.

İş, Meslek Ve Sanat Âletleri:

Herkesin işine göre gerekli olacak iş ve sanat âletleri de zekâttan istisna edilir. Zira onlarsız geçimin sağlanması mümkün olmaz.

Hizmetçi Masrafları:

Ev işlerinde yardımcı olmak üzere tutulacak hizmetçinin masrafları da zekâttan istisna edilir.

Borçlar:

Borçlu kimsenin, cezadan kurtulabilmek için borcunu ödemesi gerekir. Ödemediği takdirde hapse girmesi, yok olması gibi karşılanmıştır.

Binek Hayvan Ve Araçları:

Bunların kendileri kadar, yakıt, tamir ve diğer masrafları da aslî ihtiyaçtır. Ancak, otomobilin yerli imalatı veya montajı yapılıyorsa ve bu araç dışarıdan getirilen arabalardan daha ekonomik ise, bundan dolayı da zekât ödemek gerekmez. Fakat otomobil lüks olursa o takdirde - İmam Malik'in ev konusundaki içtihadına uyarak- lüks farkının hesap edilip zekâtının ödenmesi gerekmelidir.

Kitaplar:

Bir müslümanın, gerek kendisi için, gerekse ailesinin kültürünü genişletmek için kütüphanesinde bulundurduğu bütün kitaplar da zarurî ihtiyaçlar içine girer. Çocukların okul kitapları için sarfedilen paralar da aslî ihtiyaca dahildir. Bazılarına göre, ilmî eserlerin sahibi buna ehil değilse, zekâtını ödemesi gerekir. Şunu hemen belirtelim ki, hanefîlerce cehalet ve bilgisizlik, yok olmak gibi kabul edilmiştir.

Diğer Maddeler Ve Giderler:

Isı âlet ve maddeleri (ısınma masrafları), ulaşım, eğitim, kira, temizlik, telefon ve tedavi giderleri, yazı makinesi, bilgisayar, hesap makinesi vb. de kişi ve bölgelere göre temel ihtiyaç maddesi olabilirler.

Temel ihtiyaçlar, her devre, zamana, bölgeye ve aileye, hatta kişiye göre değişebilir niteliktedir. Bu sebeple, onların her çağın ve çevrenin hayat standardına uygun olarak tespitini devletin (re'y ve ictihad ehlinin) vazifesi kabul etmek en doğru çözüm yoludur. Aslî ihtiyaçlarda esas olan, mükellefin kendisi, eşi ve çocukları, nafakası kendisine ait olan anne-baba ve yakın akrabasının -sayıları ne olursa olsun- göz önünde tutulmasıdır.

Bu duruma göre, zekât için konulan geçim indirimi, bir müslümanın bütün ihtiyaçlarını karşılamakta ve hayatını sigorta etmektedir. Hayatı böylesine sigorta edilen bir müslümanın, malını zekâttan kaçırması bahis mevzuu olamaz. Yine bunlardan anlaşıldığına göre, İslâm'ın öngördüğü hayat seviyesi pek düşük değildir.

Zekâtta hem birikim ve hem de üretime göre bir asgarî zenginlik çizgisi çizilmiştir. Zekât, fakirlik çizgisinin üstünde bir seviyeden itibaren alınıp verilebilmektedir. Böylece, insanların aile, mal, mülk ve eşya sahibi olmaları teşvik edilmekte, fakat harcamalarının da her zaman lüks ve israftan uzak tutulması sağlanmaktadır.

Şart Olması:

Zekât mevzuu malın, yıllık temel ihtiyaçlardan sonra nisabı bulması ve artıcı olması gerekir. Kimi hukukçulara göre, “nema” şartı “malın aslî/temel ihtiyaç dışında kalması” şartını da içine alır. Zaten bu tür madeler, artıcılık vasfından yoksun bulunmaktadırlar.

Cumhur'un temel ihtiyaçların zekâttan istisna edilmesi gerektiği görşüne karşılık, [444] İmam Malik, bunların zekâta tâbi olduğunu ileri sürer. Ona göre zekâtla ilgili âyet ve hadisler umumîdirler; ayrıca zekât mal nimetine şükür için farz kılınmıştır, bu gibi mallarda nimet olma özelliği tam manasıyla bulunmaktadır. Fakat çoğunluğun benimsediği gibi, bir malın zekâta tâbi tutulabilmesi için, artıcı olması gerekir, halbuki bu gibi maddeler artıcılık değil, ihtiyaç için vardırlar, onların zekâttan istisna edilmesi kadar makul bir gerekçe olamaz. [445]

Konuyu bitirirken, bir noktayı daha açıklamalıyız: Temel ihtiyaçlar için zekâttan istisna edilecek varlık, aslında normal olarak zekât mevzuu olması gerekip aslî ihtiyaç özelliği taşıması dolayısıyla malın zekât dışı kalan kısmıdır. Bu istisna kısım, genel olarak tek bir zekât mevzuuna yüklenir. Bununla birlikte, her zekât mevzuu için ayrı ayrı temel ihtiyaç maddesi sayılan varlık ve harcamalar da bulunabilir. İki taşınmazı bulunup, birini oturmak, diğerini kira almak suretiyle elinde tutan kimse, birinci evini zekâttan istisna tuttuğu gibi, temel gıda ve giyecek masraflarını, tedavi, eğitim, ısınma vb. harcamalarını da ikinciye yükler. Aynı kişinin başka varlığı veya geliri de bulunmaktaysa, artık bu son masraflarını yeniden bu iktisadî unsura yükleyemez, ancak son varlık ve geliriyle ilgili temel gider ve harcamalarını bu varlık ve gelirine yükler. [446] Kısacası, temel ihtiyaç maddeleri, her varlık için yeniden zekâttan istisna edilemez, yeni varlık ve gelirde yalnızca onun temel ihtiyaçları istisna tutulur.

[444] LZK, m. 2.

[445] Kâsânî, BS, c. II, s. 11.

[446] Ebu Zehra-Şekerci, Zekât Hukuku, s. 66-67; Kardavî, FZ, c. 1, s. 484-485.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın