Sahabe Tâbiun Ve Tebut Tâbiin Devri

Sahabe-Tâbi'un Ve Teb'ut-Tâbi'in Devri (Merkezler Ve Mektepler Çağı Veya Eski Hukuk Ekolleri):

Sahabe devri (Merkezler Çağı):

Sahabe Müctehidleri:

Müslüman olarak Hz. Peygamber'i gören zevatın sayısı yüzkırkbin civarındadır. Bunların hepsinin müctehid olabilecek anlayış ve ilim seviyesine ulaştıkları iddia edilemez. Ancak bu devre müctehidlerinin sayısının kabarıkça olmasının tabiî bazı sebepleri vardır.

Gerek hicret ve gerekse cihad sebebiyle pekçok sahabe Hz. Peygamber'in yanında bulunmuş, kendi dilleriyle ifade edilen Allah ve Resulullah hitabına muhatap olmuşlardır. Nasslar çok kere yakından bildikleri sebepler ve içinde yaşadıkları hadiseler üzerine gelmiş, bunların mânâ ve maksadını da kolaylıkla anlamışlardı. Ebu Ubeyde'nin dediği gibi "Sahabenin Kur'ân-ı Kerîm'i -lisan bakımından- anlamak için Resullullah'a başvurdukları nakledilmemiştir. Keza Hz. Peygamber'in fiil ve davranışları onların gözü önünde ve tekrarlanarak cereyan etmiş, bunları da kolayca anlama ve öğrenme imkanını elde etmişlerdir.

Bununla birlikte kendilerinden fetva ve hüküm nakledilen sahabe müctehidi yüzotuz kadardır. Fetvalarının sayısı bakımından bunları çok, orta ve az olmak üzere üç gruba ayırmışlardır:

Fetvaları birer kitap tutacak kadar çok olan yedi sahabe vardır: Ömer b. el-Hattab, Ali b. Ebi Talib, Abdullah b. Mes'ud, Aişe (ö. 58/677), Zeyd b. Sabit, Abdullah b. Ömer.

İçlerinde Ebu Bekr (Ö. 13/633), Osman, Mu'az b. Cebel (ö. 19/640), Ebu Musa'l-Eş'arî gibi zevatın bulunduğu yirmi sahabe, fetvaları birer risale tutacak kadar olan orta gruptan sayılmışlardır.

Geriye kalan yüz kadar sahabe müctehidinîn her birinden ise ancak birkaç fetva nakledilmiştir.

Din ilimleri ve bilhassa fıkhın sonraki nesillere naklinde büyük rol sahibi olan şu dört sahabenin ismi zikredilmektedir: Medine'de Zeyd b. Sabit ve Abdullah b. Ömer, Mekke'de Abdullah b. Abbas, Irak'ta Abdullah b. Mes'ud.

Fıkıh Merkezleri ve Müctehidler:

Hz. Peygamber'in vefatından sonra İslâm devleti süratle yayıldı ve daha önce Roma, İran, Türk ve Berberi hukukları gibi hukukların hâkim bulunduğu bölgeler olan Suriye, Irak, İran, Türkistan, Kuzey Hind, Arap Yarımadası, Mısır ve Kuzey Afrika hep müslümanların eline geçti. Müslümanlar oralara kadılarla ve hukuklarıyla gittiler. Birbirinden uzak birçok yerlerde fıkıh merkezleri ortaya çıktı ve bunu takiben de az çok birbirinden farklı fıkıh mektepleri ortaya çıktı. Medine, Mekke, Mısır, Küfe, Basra ve Şam gibi mahalli merkezlerin örf ve âdetleri, ihtiyaçları ve şartları başkaydı. Fıkhı tatbik edecek sahabe de -insan olmaları dolayısıyla- farklı kabiliyet, bilgi ve düşünce sahibiydiler:

Medine'deki Sahabe ve Talebesi:

Medine'de fıkıhla meşgul birçok sahabî vardı: Ömer b. el-Hattab (ö. 23/643), Ali b. Ebi Talib (ö. 40/660), Abdullah b. Ömer (ö. 73/692), Zeyd b. Sabit (ö. 45/665), Ubeyy b. Ka'b (ö. 22/642), Ebu Musa'l-Eş'arî (ö. 50/670) ve Abdullah b. Mes'ud (ö. 32/652) onların en mühimleridir. Bu fakihlerin birçok talebeleri vardı: Bunların en meşhurları tabiinden olan yedi fakih veya el-Fukaha'u's-Seb'a'dır: Ebu Bekr Abdurrahman b. el-Haris b. Hişam (ö. 94/712); el-Kasım b. Muhammed Ebu Bekr es-Sıddık (ö. 107/ 725); Urve b. ez-Zubeyr b. el-Avvam el-Esedî (ö. 94/712); Sa'id b. el-Museyyeb (ö. 94/712); Süleyman b. Yesar (ö. 104/772); Harice b. Zeyd b. Sabit (ö. 100/718); Ubeydullah b. Abdillah b. Utbe b. Mes'ud (ö. 98/716).

Mekke'deki Sahabe ve Talebesi:

Buradaki sahabî fakihlerin başında da Abdullah b. Abbas (ö. 68/687) gelir. Bunun da tabiinden olan birçok talebeleri vardır ki, en meşhurları şunlardır: İkrime Ebu Abdillah el-Berberî (ö. 105/723), İbn Abbas, Aişe ve Ebu Hureyre'nin talebesjdir; Ebu Muhammed Ata b. Ebi Rebah (ö. 114/732); Ebu'l-Haccac Mucahid b. Cebr el-Mahzumî.

Kufe'deki Sahabe ve Talebesi:

Küfe mektebinin başında Abdullah b. Mes'ud bulunmaktaydı. Bu zat Hz. Peygamber'in yakın arkadaşıydı. Onun birçok talebesi bulunmaktadır. En meşhurları şunlardır: Alkame b. Kays (ö. 63/682); Mesruk b. el-Ecda el-Hemedanî (ö. 63/682); Şurayh b. el-Haris b. Kays (ö. 78/697); Sa'id b.Cubeyr (ö. 95/713); Ebu Amr eş-Şa'bî Amir b. Şurahbil el-Hemedanî (17-104/638-722); Habib b. Ebi Sabit el-Bahilî.

Mısır'daki Sahabe ve Talebesi:

Bu mektebin başında Abdullah b. Amr b. el-Âs (ö. 65/684) ve talebesi Yezid b. Ebi Habib bulunmaktaydı. Onlardan birçok talebeler tahsil görmüştür.

Şam'daki Sahabe ve Talebesi:

Bu bölgede de birçok sahabe talimde bulunmuştur ki, bunlardan çoğu Ömer b. El-Hattab tarafından oraya tayin edilmişti. En mühimleri şunlardır: Filistin ve Şam fakihi Abdurrahman b. Gumm el-Eş'arî; Ebu İdris b. Abdillah el-Havlanî ed-Dımaşkî; Ebu Abdülah Mekhul b. Müslim el-Huzelî (ö. 112/730).

Sahabe müctehidleri karşılaştıkları olaylara ait bazı hükümlerde ihtilaf etmiş, farklı görüş ve neticelere varmışlardır. Sonraki devirler için de geçerli olan ihtilaf sebeplerini şöyle sıralamak mümkündür:

1- Fetihler ve çeşitli vazifeler sebebiyle Medine'den uzakta bulunan sahabenin kendileri yokken vahyedilen nassları bilmemeleri,

2- Hadisi sağlam bir kaynaktan elde etmemiş olmak,

3- Farklı anlamaları,

4- Yanılma veya unutmaları,

5- Birbirlerine aykırı görülen nass ve hükümleri çeşitli şekillerde telif etmeleri.

Sahabe müctehidleri bu sebeplerle fıkhı meselelerin bir kısmında ihtilaf etmiş olmakla birlikte, halk grup grup bunlardan birine bağlanıp diğerini terketmediği için bu devirde mezhepler doğmamıştır. Ancak bu. hal, ilerdeki çeşitli görüşlere dayanan mezheplerin esasını teşkil etmiştir.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın