Servet-Sermaye Üzerinden Alınan Vergiler

Servet-Sermaye Üzerinden Alınan Vergiler:

Kişilerin vergi ödeme gücü, şüphesiz mal ve servetleri ile ölçülür. Mal ve servet kavramları, çok çeşitli manalara gelmektedir[150].

Çeşitli vergi sistemlerinde servet, patrimuan ve sermaye vergileri terimleri, birbirinden ayırd edilmeksizin kullanılmaktadır. Fakat iktisadî anlamda, bu terimler birbirinden ayrılır. Gerçekten, servet denilince, belirli bir anda, bir kişiye ait bütün menkul ve gayrimenkul malların iktisadî değer toplamı anlaşılır. Servete, her çeşit menkul ve gayrimenkul mallar, para ve alacaklar dahildir. Patrimuan (veya mamelek) ise, serveti, bir kişiye bağlayan hukukî ilişkidir. Böylece servet, iktisadî, patrimuan hukukî bir kavram olarak birbirinden şeklen ayrılır. Servet ile patrimuanın miktarları birbirine eşittir, fakat servet denilince, varsa borçlar dışarıda tutulur; oysa patrimuan denilince, varsa borçlar da kavrama girer.

Sermaye, bir iktisat terimi olup, servet ve patrimuandan, üretimde kullanılmak için ayrılan kısımdır. Bu halde, sermaye, servetin bir parçası olduğuna göre, ondan küçüktür. Sermayenin üretim işlerinde kullanılmasından meydana gelen değere, iktisat dilinde hasıla (verim veya randıman) adı verilir. Hasıla sermaye, sahibi bakımından değil, sermayenin bağlı olduğu işletme veya teşebbüs bakımından meydana gelen değerdir. Bir hasılanın, işletmede üretime katılan üretim faktörleri arasında, bunların üretime katılmaları derecelerinde dağıtılmasında, bu faktörlerden her birisinin “gelir”i doğar. Buna göre, hasıladan emek faktörüne düşen paya ücret, sermayeye düşen paya faiz, müteşebbise düşen paya kazanç ve işletmede başkasına ait menkul ve gayrimenkul malların kiralık olarak kullanılmasından, bu malların sahibine ödenen paya, irat denir.

Şu halde mal, üretimde kullanılıyorsa “Sermaye” adını alır. Sahibine türlü gelir sağlayan ve üretimde kullanılmayan mallar da “Servet” kavramına girer. Sermaye, bir şahsın kendi teşebbüsünde kullandığı para ve menkul veya gayrimenkul mallara verilen bir isimdir. Bir kimsenin, başkasına 100.000 lira veya bir gayrimenkul vermiş olması halinde, bu değerler o kimse için sermaye değil, servettir. Buna karşılık, bu değerleri kendi teşebbüsünde kullanan borçlu için bunlar, servet değil, sermayedir[151].

İktisat ilminde, bir üretim unsuru olarak sermaye, tabiat ve emekten sonra üçüncü sırada yer alır. Bu unsurun, çeşitli ilim disiplinlerinde, değişik tanımları ve anlamları vardır. Diğer taraftan, ekonomi ilminde de, sermaye unsurunun tam ve yeterli bir tanımı yapılamamıştır

Halk dilinde kullanılan sermaye ile çeşitli ilim dallarında yer alan sermaye arasında da anlam yönünden büyük farklar vardır. Genellikle halk dilinde sermaye, sahibine faiz, kira veya kâr şeklinde gelir sağlayan para veya her türlü varlık anlamına gelmektedir. Bu tanıma göre, para, tarla, maden ocağı, fabrika ve apartman gibi her çeşit gayrimenkul, hisse senedi, tahvil, bono, altın ve gümüş gibi her çeşit menkul kıymetler sermaye sayılmaktadır.

İşletme ekonomisinde sermaye, “Bir teşebbüse vaz ve tahsis edilmiş bulunan bütün kıymetlerin para ile ifadesidir” şeklinde tanımlanmaktadır.

Muhasebe ilminde ise, sermayenin, “Şirketlerde sermaye, hisse senetlerinin nominal değerlerini temsil eder; şahıs vasfını haiz işletmelerde ise, sermaye net aktife tekabül eder” şeklinde bir tanımı vardır.

Ekonomide çeşitli ekonomistler tarafından yapılan değişik tanımlara rağmen, sermayeyi, “Emek unsuruna yardımcı olan ve onun verimini yükselten üretilmiş ve üretime katılmış üretim vasıtaları” şeklinde tanımlamak genellikle benimsenmiştir.

Görüldüğü gibi, bu tanımda esas amaç, araçların “hem üretilmiş” olması, hem de “üretime tahsis edilmesi” keyfiyetidir. Bundan dolayıdır ki, makine, bina, ham ve yan mamul mal gibi üretilmiş ve üretime tahsis olunmuş her madde sermaye olmaktadır. Bu tanıma göre, toprağın da sermaye olarak kabul edilmesi gerekir. Zaten, bazı ekonomistler, üretim amacıyla kullanılan toprağı sermaye olarak kabul ederler. Fakat bir kısım ekonomistler ise, toprağı, sermaye olarak kabul etmezler. Bunlara göre toprak, sınırlı ve belli olup çoğaltılması imkânsızdır. Bu sebeple de, toprağı sermaye sayabilmek mümkün değildir.

Ekonomistler arasında sermaye olup olmadığı hususunda tartışma konusu olan diğer bir değer de paradır. Genellikle bütün ekonomistlere göre para, eğer kendisi bir üretim vasıtası olarak kullanılıyorsa, o takdirde sermaye anlamının kapsamına girmektedir. Meselâ kredi işlemlerine aracı olduğu için, bankacılıkta para, bir sermaye niteliğindedir. Eğer, para kendiliğinden bir üretim aracı olarak kullanılmıyorsa, bu takdirde paranın üretici bir özellik taşıyabilmesi ve dolayısıyla sermaye olabilmesi mümkün değildir. Bununla beraber, genel bir benimseyişe göre para, sermayenin para ile ölçüldüğü ve paranın sahibine gelir sağladığı zamanımızda sermaye sayılmaktadır. [152]

Üretimde kullanılan mallar, yani sermaye üzerinden alındığı takdirde, her yıl alınan miktar kadar sermaye azalmış ve giderek bir süre sonra tükenmiş olacağı gerekçesiyle, vergi, genellikle gelir üzerinden alınmakta, yani verginin konusu gelir olmaktadır. Bununla birlikte bazan vergi, sermayeden de alınmaktadır.

Mevzuu servet olan vergilere Servet Vergileri denir. Vergi ödeme gücünün bir göstergesi olması bakımından, servetlerin de, çeşitli ülkelerde eskiden beri vergilendirme konusu oldukları görülür. Günümüzde, bu vergilerden elde edilen gelirlerin, bütün kamu gelirleri içindeki oranı düşük olmakla beraber, vergi adaleti, ekonomik ve sosyal koşullar, başlıca vergi kaynakları olan gelir ve giderlerin yanında, bu kaynakların da vergilendirilmesini gerektirmektedir.

Servet vergisini, gerçek veya tüzel kişilere ait menkul ve gayrimenkul malların -tamamını veya bir kısmını vergilendirerek-mülkiyet veya transferleri sebebiyle değerleri üzerinden alman vergiler olarak tanımlayabiliriz. Yurdumuzda, bina ve arazi vergileri (emlâk vergisi) ve motorlu taşıtlar vergisi, mülkiyet bakımından; veraset ve intikal vergisi, emlak alım vergisi ve taşıt alım vergisi de servet transferi bakımından alınan servet vergileridir. [153]

Bu vergilerin belirgin niteliği, konusuna giren her çeşit malların değerleri üzerinden veya sayısına göre hesaplanmasıdır.

Servet vergilerini doğuran olay, servetlerin gerek patrimuanda bulunması, gerekse başkalarına transfer edilmesi olaylarıdır. Buna göre, bir gayrimenkulden elde edilen kira veya faize verilen paranın getirdiği faiz, servet vergileri konusuna girmez. Bunun gibi, servetten ayrılan bir kısım değerin sermaye olarak kullanılması sonucunda elde edilen kazanç veya servetin bir kısmını, tüketim için kullanılması dolayısıyla yapılan gider de, servet vergilerinin konusu dışında kalır.

Servet vergileri, yapıları aynı olmakla beraber, ülkeden ülkeye, bazı isim değişiklikleri göstermektedir.

Servet vergileri, genellikle zaman, gaye ve matrah ve transfere göre çeşitlere ayrılır:

1) Zaman Bakımından: Servet vergileri, her şeyden önce devamlı (periyodik) servet vergileri ve geçici (arızî) servet vergileri olmak üzere iki gruba ayrılır. Birinci grupta olanlar, belirli zaman aralarında yapılan servet değerlendirmelerine göre alınır. Geçici servet vergileri (veya olağanüstü servet vergileri) ise, genel olarak mülkiyetin değişmesi veya sosyal, iktisadî ve malî amaçlar dolayısıyla alınır.

2) Gaye Bakımından: Servet vergileriyle ya bunların iratlarından vergi alınması veya servetin bir kısmının vergi olarak alınması gayesi güdülür; Servetlerin iratlarından vergi alınması gayesiyle konulan vergilerin matrahı, servetin değeridir ve oranları küçüktür. Bunlara itibarî (nominal) servet vergileri veya şeklî servet vergileri denir. Buna karşılık, oranları yüksek tutarak, servetlerin bir kısmını vergi olarak almak gayesini güden vergilere, gerçek servet vergileri denilmektedir. Veraset vergileri ikincilerin örneğidir.

3) Matrah Bakımından: Servet vergileri ya mükelleflerin bütün servetleri üzerinden, ya da servete dahil malların bir kısmından alınırlar. Buna göre, genel servet vergileri ve özel servet vergileri çeşitlen meydana gelir.

4) Transfer Bakımından: Servet vergileri, gerçek ve tüzel kişilerin patrimuanlarındaki menkul ve gayrimenkul mal ve eşyadan, mülkiyet vergisi olarak alınabildiği gibi veraset, bağış veya alış -veriş işlemleri bakımından malların başkalarına devredilmesi dolayısıyla da alınabilir. Birinci halde vergiyi doğuran olay, malların mülkiyette bulunması, ikinci halde ise malların şu veya bu şekilde başkalarına devredilmesidir. İşte bu ölçüye göre servet vergileri, servetten alınan vergiler veya servet transferinden alınan vergiler olmak üzere ikiye ayrılır.

Verginin servet veya gelirden alınması meselesi, özellikle 19. yy.'dan beri bazı tartışmalara yer vermiştir. Vergide adaletin daha iyi gerçekleşmesi bakımından verginin gelir üzerinden alınması, klasik iktisat düşüncelerine de uymaktaydı. Çünkü mülkiyet, bu devirlerde siyasi hayatın temeli olarak düşünüldüğü gibi, sermayenin korunmasını sağlayacak olan tasarrufun da büyük fazileti olduğu kabul ediliyordu. Bu sebeple, servet veya sermaye vergilerinin sermayeyi azaltacağı ve dolayısıyla üretimi baltalayacağı kuşkusu vardı. Bu hal özellikle vergi tekniği bakımından, gelir vergisi üzerindeki uygulama ve denemelerin daha fazla gelişmesini ve buna karşılık genellikle servet veya sermayenin belirlenmesi ve tespit edilmesi problemlerinin ikinci derecede kalmasını gerektirdi.

Servet ve sermaye üzerinden vergi alınmasını savunanlar (ki bunların çoğunluğunu sosyalis...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın