|
Konu Başlığı: Hayvanların Zekât Mevzuu Olması Gönderen: Sümeyye üzerinde 24 Ağustos 2012, 11:24:42 53. Mevzu Ve Matrah 1- Hayvanların Zekât Mevzuu Olması: Hayvanların zekâta tâbi olduğunu bildiren ve Mekke'de inen En'am: 6/136 âyetinden başka konuya hususî bir hüküm getiren âyet bulunmamaktadır. [678] Hayvanların zekâta tâbi olmasıyla ilgili ayrıntılı hükümleri, hadisler ve Hz. Peygamber'in uygulaması getirmektedir. Bilhassa resmî vesikalar hangi sene vazedildiği nazarı itibara alınmaksızın tetkik edilirse görülür ki deve (ibil), sığır (bakar) ve koyun (ganem)'dan müştereken hayvan vergisi alınacağı gösterilmiştir. Ayrıca, muhtelif sebep ve saiklerle biz, çeşitli bölgelere bazan bu üç nevi hayvan üzerinden ancak bazılarında vergi mecburiyetinin konduğunu görmekteyiz. Daha ilerici devirde fetihten sonra kaleme alındığı iddia edilen ve Hz. Peygamber'in muhtelif âmillerine gönderdiği muayyen hayvanlar üzerinde tatbiki gereken vergi nispetlerini gösterir yazılarda ise mesele büsbütün vuzuha kavuşmaktaydı. Vergi olarak tahsil edilmiş hayvanlardan teşkil edilen sürüler Medine'ye müteveccihen yola çıkarılmış veya ihtiyat olarak devlete ait otlaklarda (Hima) saklanmıştır. [679] Deve, koyun ve sığırların zekât mevzuu oldukları, sünnet ve icma ile sabittir. [680] Bu konuda, atlar ve diğer hayvanların zekâta tâbi olması hukukçular arasında ihtilaflıdır: Atlar: Hz. Peygamber ve Râşid Halifeler devrinde artıcılık vasfını ve sâime olma şartını taşımadıklarından, atların zekâta tâbi olması sözkonusu değildi. Ayrıca, o devirde atlar, çok az sayıdaydı. Bütün bunların yanında, o günün şartlarında nema için değil, sadece savaş için kullanılırlardı. Fakat bu devirden sonra, atlar yavaş yavaş çoğaldı ve nema için elde bulundurulmaya başladı. Bunu gözönüne alan hukukçular konuya çözüm aradılar: a) Ebu Hanife, Nehaî ve Züfer'e göre, sâime olan -yani nesilleri için beslenen- atlar zekâta tâbidir. Binek, savaş ve yük taşımak için elde bulunan atlara hiçbir zaman zekât düşmediği icma ile sabittir. Çünkü bu durumda onlar çalıştırılan hayvanlar gibidirler ki bunlar zekât mevzuu değildirler. Atların zekâta tâbi olmayacağını bildiren hadis de bu zarurete dayandığı için, onları zekâttan istisna eder. Esasen hadiste geçen “afv” kelimesini “at aslında zekâta tâbi idi, ancak zekât için gerekli sebep henüz ortaya çıkmamıştır” şeklinde anlamak gerekir. Hanefi hukukçulardan Serahsi, Mergınânî, Kâsânî ve Kudûrî de bu görüştedir. [681] b) Aralarında Hanefî Mezhebinin de bulunduğu Cumhur'a göre, zekâta tâbi olması hakkında âyet ve hadis bulunmadığı, hatta tâbi olmadığını bildiren hadis bulunduğu için, atlar zekâta tâbi olmaz. Hanefî Mezhebi içinde müfta bih görüş de budur. [682] Atlar namîlik vasfı taşıdığı ve sâime oldukları takdirde bi-rînci görüşün tercih edilmesi gerekir. Yusuf Kardavî bunun nübüvvet değil, hükümet işi olduğunu, hal ve şartlara göre atların zekâta tâbi olacağını benimser. [683] Diğer Hayvanlar: Deve, koyun, sığır ve atlar dışında kalan, msl., eşek, katır, av köpeği, pars gibi hayvanların ticarî gaye dışında elde bulununca, zekâtatâbi olup olmaması hukukçuları hayli düşündürmektedir: a) Klasik hukukçulara göre, ticarî gaye ile elde bulunmadıkça -sâime olmaları nadir olduğundan- zekâta tâbi olmazlar. [684] b) Hayvanların zekâta tâbi olması için gerekli şartlar gerçekleştiğinde, bütün hayvanlar için zekât ödenmesi gerektiğini, çağdaş hukukçulardan bilhassa M. Ebu Zehra, A. Hallaf, A. Hasen ve Y. Kardavî, ısrarla savunmaktadırlar. Böylece onlara göre, msl. Hindistan ve Afrika'da yaşayan ve nema için beslenen ve aynı zamanda zekât şartlarını da taşıyan hayvanlar zekâta tâbi olacaktır. [685] Zekâta tâbi olmayacaklarını bildiren hadis bulunmakla birlikte, [686] ikinci görüş zekâtın manası, özü ve cemiyete sağlayacağı tesir açısından birinciye göre, herhalde haklılık kazanmaktadır. En'am veya Mevâşî (Maşiye) de denen sığır, manda, koyun-keçi gibi hayvanların zekât statüsü, ticaret için elde bulunan katır, eşok, av köpekleri, hatta deve, sığır, manda ve koyun-keçi den farklıdır, bu sonuncular ticaret mallarının zekât statüsüne tabidirler; Zahirî Mezhebine göre, ticarî hayvanlar zekâta tâbi değildir. Osman Huseyn Abdullah'ın hazırladığı zekât kanunu tasarısı (m. 12/2), ister nema ve üretim, isterse ticaret için olsun at ve diğer hayvanların, değerlerinin % 2.5'u üzerinden zekâta tâbi olmasını öngörmüştür. [678] Umumî hükümler için bkz. Maun: 107/3; Maide: 5/119; Fecr: 89/18/ Mearıc. 70/24-25; Nahl: 16/5-7, 66, 80; Yasin: 36/71-73. [679] Tuğ, İslâm Vergi Hukuku, s. 58-59. Ayrıca bkz. Kardavî, FZ, c. I, s. 168. [680] İbnu'l-Munzir, Kitâbu'l-İcma, s. 31. [681] Bilmen, HFK, c. IV, s..91-92; Dâmâd, Mecmau'l-Enhur, c. I, s. 200; Debusî, Esrar, c. I, v. 110-a; Ebu Yusuf, Kitabu'l-Harac, s. 133-134; Ebu Zehra-Şekerci, Zekât Hukuku, s. 51-52; İbn Rüşd, BM, c. I, s. 231; Kardavî, FZ, c. I, s. 222-224, 228, 232; Kâsânî, BS, c. II, s. 34; Maverdî, el-Ahkâmu's-Sultâniyye, s. 116; Malik: Zekât, 38; Mergınânî, Hidâye, c. I, S. 10; Serahsî, age, c. II, s. 188; Sıddıki, İslam Devletmde Malı Yapı, s. 68; Tahâvî, Muhtasar, s. 45; Yavuz, İZM, s. 185. [682] Bilmen, HFK, c. IV, s. 92; Damad, age, c. I, s. 200; Buharı: Zekât, 46; İbn Rüşd, BM, c. I, s. 231; Kardavî, FZ, c. 1, s. 223; Malik: Zekât, 37; Maverdî, age, s. 116; Serahsî, age, c. II, s. 189; Sıddıki, age, s. 68; Şafiî, Umm, c. II, s. 26; Şeybanî, Asl, c. II, s. 57-58; Tahâvî, age, s. 46; Yavuz, İZM, s. 185, [683] Ahmed, İslâm İktisadı, s. 139; Ebu Zehra, İslâm'da Sosyal Dayanışma, s. 160-161; Ebu Zehre-Şekerci, Zekât Hukuku, s. 51-53; Hamidullah, Vesaik, s. 487, no: 356; Kardavî, FZ, c. I, s. 232; Yavuz, İZM, s. 185. [684] Bilmen, HFK, c. IV, s. 92; Damad, age, c. I, s. 201; Kâsânî, BS, c. II, s. 35; Mergınânî, age, c. I, a. 101; Serahsî, age, c. II, s. 189; Şeybanî, Asi, c. II, s. 59. [685] Ebu Zehra, İslâm'da Sosyal Dayanışma, s. 161; Kardavî, FZ, c. I, s. 233-234. |