Hz. Peygamber Devri

1- Hz. Peygamber Devri:

Mekke Safhası:

Mekke safhasında, esasen En'am: 6/199 âyetiyle Hz. Peygamber'e müslümanların mallarından bir kısmını tahsil etme yetkisi verilmiştir. Ancak âyetin azamî tatbikatı, kendisine malî mükellefiyet oîarak getirilen malları alması ve bunları Kur'ân-ı Kerîm'de gösterilen yerlere sarfetmesı şeklinde olmuş, ondan ileri gitmemiştir. Nazil olan âyetlerin gösterdiği şekilde hareket eden mü’minler, mükellef oldukları malî konularda evvelemirde ferdî olarak hareket ediyorlardı. Müslümanlar mevcut bir devlet içinde yaşadıklarından dışarıya seslenemiyordu. Bu sebeple ilerki devirde mükemmel hale kavuşacak olan devlet teşkilatı ve ona bağlı olarak zekât teşkilatından, belki henüz tam manasıyla sözetmek mümkün değildi.

M. Hamidullah [224] ve M. A. Manan, [225] Mekke safhasında zekâtla ilgili bir teşkilat bulunmadığı fikrindeyken, S. Tuğ [226] aksi fikri müdafa ederek bu devirde de teşkilat bulunduğu tezini benimsemektedir. Çünkü Hz. Ebu Bekr, Medine'ye hicreti müteakip, henüz Sunuh'ta ikamet ederken fakirlere tahsis etmeyi düşündüğü kendi mallarından bir kısmını muayyen, kilitli bir yerde ayrıca topluyor, kendi şahsî kullanımından tamamen ayrı olarak, ihtiyaç ve lüzum halinde, bunları âyetlerde gösterilen yerlere tevzi ve tahsis ediyordu. [227] Hz. Ebu Bekr'in hicretin ilk yıllarında ferdî de olsa gerçekleştirdiği bu teşebbüs, ilerki devirde Beytülmal adı altında bir amme müessesesi haline gelecek ve nihayet Hz. Ömer zamanında idarî esaslara dayanan Divan adlı mükemmel bir teşkilata kavuşacaktır. Fakat Hz. Ebu Bekr'in bu yeri kendisinin mi kurduğu, yoksa Hz. Peygamber'in emriyle mi kurduğu konusu kesin olarak açıklığa kavuşmamaktadır. Ancak, İslâm öncesi Mekke şehir-devleti, bu gibi malî konularda kollektif hareket etme alışkanlığına yabancı değildi. Bu örnek, Hz. Peygamber'i böyle bir tatbikatta bulunmaya yöneltmiş olabilir. [228]

Ayrıca iki yıllık halifeliği müteakip vefat eden Hz. Ebu Bekr'in yerine geçen Hz. Ömer'in bu odada ne miktarda mal olduğunu resmen tespit maksadıyla bir heyet teşkil etmesine ve bu teşebbüsün bilhassa Hz. Ömer zamanında -az önce belirtilen şekilde- bir amme müessesesi haline dönüşmesine [229] bakılacak olursa, henüz Hz. Peygamber sağken bile Hz. Ebu Bekr'in idaresinde bulunan bu mahallin umumî olduğu ve burada müslümanların sadaka olarak teslim ve tevdi ettiği malların toplandığı ye buradan tek elden ihtiyaç sahiplerine devlet eliyle tahsis edildiği neticesine varılabilir.

Medine Safhası:

Medine'ye hicretten sonra, gerek Medine ve çevresinde, gerekse Arap Yarımadası'nın çeşitli yerlerinde müslüman nüfus ve dolayısıyla ödemeler artmaya başlayınca, malî müesseselerin ortaya çıkma zarureti belirdi. Hz. Peygamber, devletle ilgili muamele ve tasarruflarda yazı ve yazıcılar kullanmıştır. Bu uygulama malî konularda da böyle olmuştur. Medine'de istihdam edilen ve toplanan sadakaların kayıtlarını tutan bazı vazifelileri bilebilmekteyiz. [230]

Aslında Kur'ân-ı Kerîm'deki Teybe: 9/60 âyeti ile Tevbe: 9/103 ve el-En'am: 6/199 âyetleri, zekât teşkilatı kurulmasını gerektirir. [231] İşte Hz. Peygamber, mükelleflerin artması, toplanan vergi miktarının çoğalması neticesinde bu işle uğraşacak vazifelileri tayin etmiştir.

[224] Hamidullah, İslâm Peygamberi, c. II, s. 230.

[225] Mannan, İslâm Ekonomisi, s. 425.

[226] Tuğ, age, s. 25-26.

[227] Kettanî, et-Teratibu’l-İdariyye, c. I, s. 225-226; Tuğ, age, s. 25-26.

[228] Tuğ, age, s. 27.

[229] Kettanî, age, c. I, s. 225-226; Tuğ, age, s. 25-26.

[230] Kettanî, age, c. I, s. 228, 398; Tuğ, age, s. 76. Hu vazifelilerden ez-Zubeyr b. el-Avvam, Cehm b. es-Salt ve Huzeyfe b. el-Yemanî'yi örnek olarak hatırlayabiliriz.

[231] Kâsânî, BS, c. II, s. 35. Ebu Zehra, İslâm'da Sosyal Dayanışına, s. 175.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın