Eğitim-Öğretimde Mükâfat Türleri

4. Eğitim-Öğretimde Mükâfat Türleri

Mükâfatın eğitim-öğretimde kullanılan şekilleri başlıca iki türdür. Bunlardan birisi "manevî mükâfat" diğeri ise "maddî mükâfattır. Bu iki mükâfat türü de kendi aralarında çeşitli türlere ayrılmaktadır. Gerek eğitim literatürü, gerekse araştırmaya kaynaklık eden ilk anketlerdeki sorular ve bu soruların oluşturulmasında istifade edilen açık uçlu sorulara verilen cevaplar, manevî ve maddî mükâfat türlerini oluşturmamıza imkan sağlamıştır.

a. Manevî Mükâfat (Moral Reward)

Bu mükâfat türünde çocuk veya öğrenciye maddî varlığı olan herhangi birşey verilmemekte ancak ona mutluluk ve haz veren, onurunu okşayan sözlü ifadelerle sevindirilmektedir. Manevî mükâfat da kendi arasında iki şıkka ayrılabilir.

1- Sevgi ve İlgi Göstermek

Manevî mükâfat türünün en yaygın şekli olarak nitelendirilebilecek sevgi ve ilgi göstermek, yerinde ve zamanında kullanıldığı takdirde çocuk ve öğrenci üzerinde oldukça olumlu etki yapmaktadır. Çünkü, gerek ailesinde, gerekse okulda, çocuk anne babasının veya öğretmeninin ilgisine muhtaçtır. Onların sevgi ve ilgisi, başarısını artırmada önemli rol oynamaktadır. Çünkü evde anne babası, okulda ise öğretmeni, çocuğun gözünde en değerli varlıklardır. Çocuk, değer verdiği bu kişilerin sevgi ve ilgisini bazen en değerli mükâfat olarak görebilmektedir.

2- Övmek, Tebrik ve Takdir Etmek

Bu mükâfat türü de çocuk ve öğrenci üzerinde oldukça etkili olmaktadır. Özellikle toplum içinde ve ölçülü ifadelerle çocuğun ya da öğrencinin övülmesi, tebrik ve takdir edilmesi onu birçok maddî mükâfattan daha çok sevindirebilir.[31] Zira her insanda yaratılıştan var olan beğenilme ve takdir edilme arzusu özellikle çocukluk ve okul yıllarına rastlayan ergenlik çağlarında daha yoğundur.

b. Maddî Mükâfat (Physicial Reward)

Bu mükâfat türünde ise çocuk veya öğrenci maddî birtakım varlıklarla ödüllendirilmekte, arzu ve istekleri yerine getirilmekte ve kendisine çeşitli armağanlar verilmektedir. Bu mükâfat türü de ikiye ayrılır.

1- Arzu ve İstekleri Yerine Getirmek

Çocuk veya öğrencinin, başarısı veya olumlu davranışları karşılığında anne babası ya da öğretmeni tarafından arzu ve isteklerinin yerine getirilmesidir. Sözgelimi arkadaşlarıyla birlikte gezme isteğini kabul etmek,çeşitli arzularına olumlu cevap vermek gibi. Çocuk veya öğrenci, anne babası veya öğretmeninin kendisine değer vererek makul sayılan arzularına ve isteklerine olumlu bir şekilde yaklaşmalarından oldukça etkilenmektedir. Burada da beğenilme ve takdir edilme duygusunun doyurulması söz konusudur. Burada çocuk veya öğrenci için önemli olan yerine getirilen isteğin niteliği değil, arzu ve isteklerine karşı anne, baba veya öğretmenin olumlu yaklaşımıdır. Tabiatiyle, arzulanan şeyin gerçekleşmesi maddî bir armağanla sonuçlanıyorsa, bu, çocuk veya öğrenci üzerinde daha da etkili olmaktadır. Örneğin öğrencinin başarılı bîr ders yılı sonunda tatile çıkma arzusunun yerine getirilmesi gibi...

2- Çeşitli Armağanlarla Ödüllendirmek

Maddî mükâfat türünün en yüksek seviyesi, çocuk veya öğrencinin herhangi bir armağanla ödüllendirilmesidir. Bu mükâfat türünde çocuk veya öğrenci, başarısının ve olumlu davranışlarının karşılığı ve devamı için çeşitli armağanlar (kitap, alet vs.) ile mükâfatlandırılır. Amaç, başarısının ve olumlu davranışlarının anne babası veya öğretmenlerince değerlendirilip takdir edildiğinin ona bildirilmesidir. Yerinde ve zamanında kullanıldığı takdirde çocuk veya öğrenci üzerinde oldukça etkili olan bu tür mükâfatlandırma tarzı, kişiye başarısının karşılıksız kalmadığı ve olumlu davranışlarının mutlaka değerlendirilerek takdir edildiği hissini vermekte ve sonuçta, yaşadığı bu hazzı, kendisine verilen armağan ile uzun zaman hatırlıyabilmektedir.

1. Lügat Anlamı

Arapça bir kelime olan "ceza"nın,"karşılık; uyarı; mükâfat; cezalandırmak" gibi anlamları vardır. [32]

Batı dillerindeki karşılığı "punishment"(İng.); "punition"(Fr.) ve "strafe"(Alm.) kelimeleridir. [33]

TDK sözlüğünde ise,"uygun görülmeyen tepki ve davranışları önlemek için üzüntü, sıkıntı ve acı veren uygulama" şeklinde tanımlanmaktadır. [34]

2. Tanımı

Genel olarak,"belli bir davranışın tekrarlanmasını önlemek veya işlenen bir suçun önünü almak amacıyla, bir kimse veya birtakım insanlar hakkında alınan maddî veya manevî tedbir" [35] şeklinde tanımlanan ceza kavramı için eğitim sözlüklerinde şu açıklama yer almaktadır: "Suç işleyen bir kimseye, eğitme, ıslah etme veya başkalarına örnek olmak gibi amaçlarla, işlenmiş suçun derecesine göre çektirilen her türlü acı haldir." [36] Ceza, psikolojik bir yaklaşımla, "üzüntüyle sonuçlanan herhangi bir durum" şeklinde de tanımlanabilir. [37] Pedagojik yönüyle ceza, kişiyi istenmeyen davranıştan alıkoymak için uygulanan önleyiciler ve istenmeyen davranış" yapıldıktan sonra bu davranışın tekrarlanmaması için konuları yasaklayıcılardır. [38]

3. Amacı

Cezanın amacı yanlış davranışların kayıtsızlıkların ve dikkatsizliklerin tekrarına engel olmak ve kötü alışkanlıkların meydana gelmesini önlemektir. Cezanın etkili olması, uygun olmayan davranışların tasarlanması ile, uyandırılan acı duygusu arasında kuvvetli ve devamlı bir çağrışım meydana getirmesindendir. [39] Dolayısıyla, cezanın eğitimde güttüğü amaç, öğrenciyi birtakım hatalı davranışlara yönelmekten alıkoymak, suç sayılabilecek fiilleri işlemekten menetmek ve disiplin kurullarınca yasaklanan fiil ve davranışları işleyenlere birtakım müeyyideler uygulayarak, diğer öğrencileri bu gibi fiillere yönelmekten caydırmaktır, denilebilir.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın