Vasiyet

ON ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
VASİYET

A.GENEL BİLGİLER

Kafir olsa bile hür ve mükellef kişinin, keza mezhep alimlerin -ce kabul edilen rivayete göre, serinlik nedeni ile kısıtlılık altında bulunan kişinin yapacağı vasiyet sahihtir. Delinin, baygının ve çocuğun vasiyette bulunması sahih değildir. Bir kavle göre mümeyyiz olan çocuğun vasiyette bulunması sahihtir. Hür olamadığı için kölenin vasiyeti de sahih değildir. Zayıf kavle göre ise, köle vasiyette bulunur da sonra azad edilir ve ölürse vasiyeti sahihtir.

Genel bir cihet için herkesin faydalanacağı şekilde yapılan vasiyet sahihtir. Ancak bu vasiyetin günaha sebep olmaması şarttır. Meselâ; kilise imarı için yapılan vasiyet sahih değildir. Bir şahıs adına vasiyet yapılan vasiyette, o şahsın mülk edinebilecek durumda olması şarttır.

Anne rahmindeki cenin için yapılan vasiyet sahih olup, ceninin sağ olarak doğar ve vasiyetin yapıldığı tarihte mevcut olduğu bilinirse yerine getirilir. Ceninin ana rahmindeki mevcudiyeti, vasiyet tarihinden itibaren altı aylık süre geçmeden doğması ile bilinir. Cenin altı aylık veya daha fazla bir süre geçtikten sonra dünyaya gelir ve kadının kocası veya efendisi sağ ise, vasiyeti hak etmiş olmaz. Kadının kocası ölmüş ve dört yıl veya daha fazla bir süre zarfında doğmuşsa, yine vasiyeti hak etmiş olmaz. Cenin dört yıldan az bir sürede dünyaya gelirse en zahir kavle göre vasiyeti hak etmiş olur.

Bir köle için vasiyet yapılır da vasi vefat edinceye kadar köleliği devam ederse, bu vasiyet efendisi için geçerli olur. Vasinin vefatından önce efendi köleyi azad ederse, vasiyet edilen mal kölenin olur. Vasinin ölümünden sonra azad eder de köle temliki kabul ederse, vasiyet temlik edildiği şeye göre yerine getirilir. Vasiyet, vasinin vefatından sonra kabul edilir dediğimiz takdirde mal efendisinin, vasiyet kabul ile temlik edilir dediğimiz takdirde, mal kölenin olur.

Hayvanın kabul etmesini kastederek, mutlak şekilde hayvanlar için vasiyette bulunmak geçersizdir. Hayvanın yemini temin maksadı ile yapılan vasiyet ise nakledilen görüşlere göre sahihtir.

Belli bir caminin imarı için yapılan vasiyet sahihtir. Keza herhangi bir camiyi belirtmeksizin camiler için yapılan vasiyet de en sahih kavle göre sahihtir. Camiler için mutlak şekilde yapılan vasiyet, caminin imarı ve maslahatı için sarf edilir.

Zımmi için yapılan vasiyet sahihtir. Keza en sahih kavle göre harbi ve mürted için vasiyette bulunmak sahihtir. En zahir kavle göre katil için yapılan vasiyet de sahihtir.

Diğer mirasçıların razı olması halinde en zahir kavle göre, bir mirasçı için vasiyette bulunmak caizdir. Vasi hayatta ise mirasçıların yapılan vasiyeti reddetmelerine veya caiz görmelerine itibar edilmez. Kendisine vasiyette bulunanın mirasçılığı, vasinin vefat ettiği günden itibaren geçerlidir. Her bir mirasçı için hissesi mik-tarınca yapılan vasiyet geçersizdir. Zira herkesin hissesi bellidir.

Mirasçıya hissesi miktarmca bir aynı vasiyette bulunmak sahihtir. Ancak en sahih kavle göre, diğer mirasçıların izin vermeleri lazımdır. Ana rahmindeki cenini başkasına vermek üzere vasiyette bulunmak da sahihtir. Yalnız çocuğun sağ olarak doğması şarttır. Ayrıca vasiyet tarihinde rahimde mevcut olduğunun bilinmesi de şarttır.

Menfaati vasiyet etmek de caizdir. Keza bahçenin meyvelerini veya hayvanın bu sene doğacak yavrusunu vasiyet etmek, en sahih kavle göre caizdir.

İki köleden birini veya eğitilmiş köpek, hayvan gübresi veya sirke maksadı ile yapılan içki gibi yararlanılması mubah olan necis bir şeyi vasiyet etmek sahihtir. Bir kimse köpeklerinden birini vasiyet ederse, onlardan bir tanesi verilir. Şayet köpekleri yoksa yaptığı vasiyet geçersizdir. Malı ve köpekleri olan bir kimse, köpeklerinin tümünü veya birkaçını vasiyet ederse, en sahih kavle göre vasiyeti yerine getirilir. Her ne kadar köpekler çok ve mal az ise de hüküm böyledir.

Bir kimse kendisine ait olan iki defi vasiyet ederse, vasiyeti haram oyunda kullanılan def için değil, savaş ile hacıların gidişini ilân için kullanılan helal def için geçerlidir. Şayet haram olan oyunda kullanılan defi vasiyet ederse vasiyeti geçersizdir.

B. MALIN ÜÇTE BİRİNDEN FAZLASINI VASİYET ETMEK

Kişi malının üçte birinden fazlasını vasiyet etmemelidir. Bir kimse, malının üçte birinden fazlasını vasiyet eder de mirasçılar üçte biri aşan vasiyeti red ederse, yapılan vasiyet, terikenin üçte birinden fazlası için geçerli olmaz. Şayet mirasçılar üçte birini aşan vasiyeti uygun görürlerse, vasiyet yerine getirilir. Zayıf kavle göre ise yapılan fazla vasiyet, varisler tarafından yeni verilen bir sadakadır. Bu kavle göre üçte birinden fazla yapılan vasiyet geçersizdir.

Terikenin miktarı, mal sahibi vefat ettiği gün dikkate alınır. Zayıf kavle göre ise, vasiyetin yapıldığı gündeki miktar dikkate alınır. Hürriyeti efendisinin ölümüne bağlanan köleler ve ölümcül hastalığında yaptığı mutlak şekildeki vakıf, hibe, köleyi azad etme ve borçtan beri kılma gibi teberrular, kişinin terekesinin üçte birinden itibar edilir.

Ölüm şartına bağlı birkaç teberru vasiyet bir arada yapılır da malın üçte biri bu vasiyeti karşılayamazsa ve yalnız azad etmeyi vasiyet etmişse, köleler arasında kura çekilir. Başkalarına vasiyet etmişse üçte biri hepsine taksim edilir. Şayet köleleri ve malı vasiyet etmişse, üçte biri her birinin kıymetine göre taksim edilir. Bir kavle göre ise önce köle azad edilir.

Bir kimse yerine getirilmesi gereken birkaç teberruyu bir arada vasiyet ederse, malın üçte biri doluncaya kadar sıra ile bir bir yerine getirilir. Eğer teberru vasiyetler ile köle azad etme veya borçtan beri kılma gibi cinsleri bir olan vasiyetler bir arada bulunursa, köle azad etme vasiyeti için kura çekilir. Diğer vasiyetler de kıymetlerine göre payları verilir.

Teberru vasiyetlerin cinsleri ayrı ayrı olur ve vekiller bir defada tasarrufta bulunmuşlarsa, köle azad etme vasiyeti olsun veya olmasın, malın üçte biri hepsine bölüştürülerek yerine getirilir. Bir kavle göre önce köle azad etme vasiyeti yarine getirilir. Bir kimsenin sadece Selim ve Ganim isminde iki kölesi olur ve "Ğanim'i azad edersem Selim de hürdür." derse, sonra ölümcül hastalığında Ğanim'i azad ederse sadece Ganim azad olur ve aralarında kura çekilmez.

Bir kimse malın üçte birini teşkil eden mevcut malını vasiyet eder ve geri kalan malı kayıp ise, mevcut olan malın tümü vasiyet edilene hemen verilemez. En sahih kavle göre, malın üçte birini teşkil eden mevcut maldan tasarruf da yapılamaz.

1- Ölümcül Hastalıkta Yapılan Vasiyet

Bir kimsenin ölümcül olduğu zannedilen hastalığında yaptığı teberru vasiyetler malının üçte birini aşarsa yerine getirilmez. Hastalıktan kurtulursa teberru vasiyetleri yerine getirilir. Şayet hastalığı ölümcül hastalık olmadığı zannedilir ve ölür de ani ölüme yorumlanırsa, teberru vasiyetleri yerine getirilir. Aksi halde (ani Ölüme yorumlanmazsa) ölümcül hasatlık sayılır.

Ölümcül olduğundan şüphe edilen hastalık, hür ve adil iki doktorla tespit edilir. Daimi burun kanaması, ard arda olan ishal, kalp çarpması, felç başlangıcı, yemeğin hazmedilmemesi veya dışkının şiddetle ve acı vererek veya şiddet ve acı olmaksızın kanlı çıkması, devamlı veya gün aşırı olan sıtma ölümcül hastalık sayılır. İki günde bir gelen sıtma ölümcül hastalık sayılmaz.

Mezhep alimlerince kabul edilen rivayete göre, şu kimselerin hükmü de ölümcül hastalık halinde bulunan kimselerin hükmü gibidir: Esir aldığını öldürmeyi adet haline getirmiş kafirin yakaladığı esir, bir birine denk iki grup arasında çıkan kızgın savaştaki kişi,kısas veya recm cezası uygulanmak üzere hapis edilen suçlu, gemisi şiddetli rüzgara veya dalgalara yakalanmış kişi, doğum sancısı çeken ve doğumdan sonra çocuk kesesi ayrılmayan kadın.

Vasiyet akdi: "Onun için şu kadar mal vasiyet ettim, şu malı ona verin, şu malı ölümümden sonra ona verin, şu malı onun için kıldım veya ölümümden sonra şu mal onun içindir." gibi bir lafız ile olur. Şayet sadece: "Şu mal onun içindir." derse, bu ikrar olur. Ancak: "Şu mal, malımdan o şahıs içindir." derse bu vasiyet olur. Vasiyet lafzı kinayeli lafızlarla da olur. Yazıyla olan vasiyet kinayeli lafız hükmündedir.

Bir kimse belli olmayan bir malı fakirler için vasiyet ederse, kendileri kabul etmese de vasi ölünce vasiyet geçerli olur. Eğer vasiyet edilen şahıs belli ise, vasiyeti kabul etmesi şarttır. Vasiyet eden henüz hayatta iken vasiyeti kabul etmek veya reddetmek sahih değildir. Vasiyet edenin vefatından hemen sonra vasiyetin kabul edilmesi şart değildir. Kendisine vasiyet edilen kişi vasiden önce vefat ederse, vasiyet geçersiz olur. Eğer vasiyet edenden sonra vefat ederse, kendisine vasiyet edilenin varisleri vasiyeti kabul ederler.

Vasiyet edilen mal, vasinin ölmesi veya kendisine vasiyet edilenin kabul etmesi ile mi mülkiyete geçirilir yoksa temellük etmek üzere durdurulur mu? Bunun cevabı şudur: Kendisine vasiyet yapılan kişi vasiyeti kabul etmişse, vasinin vefatı ile vasiyet edilenin mülkiyetine geçmiş olur. Kabul etmemişse, malın vasinin varislerine ait olduğu açıktır. Bu konuda bir kaç kavil vardır. Üçüncü kavil en zahir kavil...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın