Atomun Parçalanabileceğini İlk Ortaya Atan Kim

Atom Fiziğinde Öncü Bir İslâm Âlimi: Cabir Bin Hayyan

ATOMUN PARÇALANABİLECEĞİNİ İLK OLARAK ORTAYA KİM ATTI?

Mehmet DİKMEN

Günümüzden 1200 küsur yıl önce Harran Üniversitesi Rektörü (Başmüderris) ve fizik kimya porfesörü Cabir bin Hayyan, bir fizik dersinde Öğrencilerine şu açıklamayı yapıyordu:

"- Madde, yoğun bir enerjidir. Yunan fizikçilerinin maddenin bölüne bölüne nihayet bölünüp parçalanamaz en küçük bir parçada son bulduğuna ve eşyanın bu sayısız parçalardan meydana geldiğine dair iddiaları yanlıştır. Cüz'i lâyetecezza (yunancası atom) adı verilen parçalanmaz kabul edilen bu nesne de parçalanır ve bundan enerji hâsıl olur. Bu öyle bir güçtür ki, Allah göstermesin, Bağdat gibi bir şehri bile yok edebilir."

Cabir'in, atomun parçalanabileceğim ve bu parçalanmadan dolayı büyük bir enerji ortaya çıkacağını belirten bu sözleri, ancak 20'nci asırda gerçekleşmiştir.[243]

Harran Üniversitesi

Harran, Osmanlı Devleti'nin Rakka eyaletine bağlı bir ilçeye adını vermiş, çok eski bir yerleşim merkezidir. Tarihi M.Ö.1500 yıllarına dayınır. Harran, Yavuz Sultan Selim tarafından fethedilip Osmanlı Devleti'ne katılmıştır. Bugün Urfa'nın "Akçakale" ilçesine bağlı bir bucak merkezi olup Altınbaş adıyla anılmaktadır.

Abbasiler devrinde Harran'da ilk kuruluş tarihi kesin bilinmeyen ve günümüzde bir kısım kalıntıları hâlâ duran bir Müsbet İlimler Üniversitesi vardı. Burada Matematik, Astronomi, Fizik, Kimya, Tıp, Farmakodinami ve Tabiat ilimleri tedris edilmekteydi. Üniversiteye doğu memleketlerinden olduğu gibi, İtalya, İspanya gibi Batı memleketlerinden, özellikle de Bizans'tan pek çok öğrenci gelirdi.

İşte bu ünlü Üniversitenin rektörü günümüzden 12 asır önce atomun parçalanacağım ileri süren ünlü bilgin Cabir bin Hayyan'dı.

Cabir, Horasan'ın merkezi Tus şehrinde 721 tarihinde doğmuş, henüz küçük bir çocukken Türk olan ailesiyle beraber, Irak'ın Küfe şehrine göçedip yerleşmişti. Abbasilerin hizmetinde uzun yıllar bulunmuş, nihayet Halife Harun Reşid tarafından Harran Üniversitesi Fizik Kimya müderrisliğine tayin edilmişti. Kısa bir süre sonra da buraya Reisü'l Müderrisin (Rektör) olmuştu.

Cabir yaşadığı çağda kimya ilminin en büyük ismi idi. Razi ve İbn-i Sina gibi İslâm âlimleri ondan bahsederken "üstadlar üstadı" derler. XV. yüzyılın ünlü İtalyan bilgini Cardonne de, onu dünyanın gelip geçmiş 12 dâhi insanı arasında sayar. Britannica Ansiklopedisi ise, ondan "İslâm kimyasının babası" diye bahseder. Bacon (1214-1294) ondan hayranlıkla söz eder.[244]

Cabir'in Atom Teorisi

Cabir'in irili ufaklı 826 kitap yazmış olduğu tesbit edilmiştir ki, bu sayı gerçekten şaşırtıcı bir rakamdır. Eserlerinin 112'si uygulamalı fizik ve kimya, 70'i Teorik Kimya, 144'ü madenler fizik ve kimyası ve 5OO'ü teorik ve pratik fizik, kimya, matematik, astronomi ve felsefe konularındadır.

Cabir'den önce Yunan fizikçileri, maddenin bölüne bölüne nihayet bölünmez bir parçada karar kılınacağına inanırlardı. İslâm fizikçileri de bu teoriyi kabul edip atomu, "parçalanmaz" mânâsına gelen cüz'i lâyetecezza tabiriyle Arapçaya tercüme etmişlerdi. İşte Cabir bin Hayyan, asırlardır gelen bu düşünceye karşı çıkmış, atomun parçalanmasının mümkün olduğunu ve bu gerçekleştiğinde de korkunç bir enerjinin ortaya çıkıp her yeri altüstü edebileceğini iddia etmiştir. Bu iddiasıyla o , Einstein'den bin küsur yıl önce, atom fiziği ilminin de temelini atmış oluyordu.

Ona göre, cisimleri teşkil eden atomların kontrol altında parçalanıp değerlerinin değişmesi sonunda, madenleri birbirine dönüştürmek mümkün olabilir. Cabir bu teorisini Kitabü'l-mükteseb fi sanaati'z Zehep adlı eserinde izah eder.

Cabir'in bu eseri, 820 yıllarında yazdığı sanılmaktadır.[245]

Kur'ân-ı Kerîm ve Atom

Kur'an-ı Kerîm'de atomla ilgili olarak şöyle buyumlmaktadır. "Yerde ve gökte hiçbir zerre (atom) Rabbinden gizli değildir. Bundan daha küçüğü veya büyüğü şüphesiz apaçık bir kitaptadır. " [246]

Görüldüğü gibi maddenin en küçük parçası için Kur'an'da zerre tabiri kullanılmıştır. Zerreden daha küçüğü tabiriyle de atomun daha küçük parçalara bölünebileceğine, dolayısıyla parçalanabileceğine işaret edilmiştir.[247]

Kaynaklar:

Yıllarboyu Tarih, Ağustos 1980, s. 11.

Hayal Tarih Mecmuası, Eylül 1968, s. 68-69.

Yıllarboyu Tarih, Nisan 1980, s. 4.

Müslüman İlim Öncüieri Ansiklopedisi, s. 65.[248]

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın